Leanard Zajac

Leanard Zajac

Data i miejsce urodzenia	marzec 1890 Dołhinów
Data i miejsce śmierci	23 września 1935 Ufa
Sekretarz Ludowego Sekretariatu Białorusi
Okres	od 21 lutego 1918 do 26 maja 1918
Przynależność polityczna	Białoruska Partia Ludowych Socjalistów, Białoruska Partia Socjalistów-Rewolucjonistów, frakcja Bloku
Poprzednik	stanowisko utworzone
Kontroler państwowy Białoruskiej Republiki Ludowej
Okres	od połowy listopada 1918
Poprzednik	stanowisko utworzone
Szef Misji Dyplomatycznej Białoruskiej Republiki Ludowej w Rzeszy Niemieckiej
Okres	od 25 sierpnia 1919 (p.o. od 4 maja 1919) do 27 października 1919
Poprzednik	stanowisko utworzone
Następca	Leanid Barkou
Członek Rady Zjazdu Wszechbiałoruskiego / Rady Białoruskiej Republiki Ludowej
Okres	od 26 grudnia 1917 do 14 grudnia 1919
Poprzednik	stanowisko utworzone
Członek prezydium Białoruskiego Komitetu Narodowego
Okres	od 7–9 kwietnia 1917 do 23 lipca 1917
Przynależność polityczna	Białoruska Partia Ludowych Socjalistów
Poprzednik	stanowisko utworzone
Następca	stanowisko zlikwidowane
Sekretarz Białoruskiego Rządu Tymczasowego
Okres	od 12 lipca 1918 do 22 lipca 1918
Przynależność polityczna	frakcja Bloku
Poprzednik	stanowisko utworzone
Następca	stanowisko zlikwidowane

Leanard Iosifawicz Zajac (biał. Леанард Іосіфавіч Заяц, lub Lawon Jazepawicz Zajac, biał. Лявон Язэпавіч Заяц; ur. w marcu 1890 w Dołhinowie, zm. 23 września 1935 w Ufie) – białoruski działacz polityczny, publicysta, autor wspomnień; delegat na I Zjazd Wszechbiałoruski; od 1918 roku pełnił szereg funkcji w Białoruskiej Republice Ludowej (BRL), m.in. sekretarza rządu, kontrolera państwowego i szefa misji dyplomatycznej w Berlinie; więziony przez władze radzieckie, zmarł w niewoli.

Życiorys

Urodził się we wsi Dołhinów, w powiecie wilejskim guberni wileńskiej Imperium Rosyjskiego, obecnie w rejonie wilejskim obwodu mińskiego Białorusi^[1][2]. Ukończył Imperatorski Uniwersytet Sankt Petersburski^[2][3], zdobywając wykształcenie prawnika^[4]. W latach 1914–1916 pracował w Wileńskim Urzędzie Akcyzowym, a w latach 1916–1917 pełnił funkcję pierwszego (odpowiedzialnego) sekretarza Mińskiego Oddziału Wszechrosyjskiego Związku Ziemskiego^[1][2][3].

Początki działalności w ruchu białoruskim

Co najmniej od 1916 roku kontaktował się z białoruskim ruchem narodowym, bywając na spotkaniach jego działaczy w „Białoruskiej Chatce” na ul. Zacharzewskiej w Mińsku^[5]. Od marca 1917 roku wchodził w skład Białoruskiej Partii Ludowych Socjalistów (BPLS), ugrupowania o programie konstytucyjno-demokratycznym^[6]. 7–9 kwietnia (25–27 marca st. st.) 1917 roku brał udział jako przedstawiciel BPLS w zjeździe białoruskich organizacji narodowych w Mińsku, który opowiedział się za autonomią Białorusi w składzie demokratycznej federacji rosyjskiej. W jego trakcie został wybrany na członka prezydium Białoruskiego Komitetu Narodowego (BKN). Należał do ścisłego kierownictwa tej organizacji, wyznaczającego jej kierunek działalności^[7]. W czasie kolejnego zjazdu białoruskich organizacji i partii narodowych 21–23 lipca (8–10 lipca st. st.) 1917 roku, na znak protestu przeciwko działaniom delegatów z Białoruskiej Socjalistycznej Gromady (BSG), wraz z delegatami z BPLS opuścił posiedzenie. 23 lipca (10 lipca st.st.) 1917 roku BKN został rozwiązany^[8].

W lipcu 1917 roku Leanard Zajac wziął udział w wyborach municypalnych i zdobył mandat deputowanego do mińskiej dumy miejskiej z listy BPLS^[9].

I Zjazd Wszechbiałoruski i Białoruska Republika Ludowa

Ludowy Sekretariat Białorusi; Leanard Zajac z tyłu pierwszy z prawej

Leanard Zajac brał udział w I Zjeździe Wszechbiałoruskim, odbywającym się 18–30 grudnia (5–17 grudnia st. st.) 1917 roku w Mińsku. W jego trakcie, 26 grudnia (13 grudnia st. st.) wybrano go na członka Rady Zjazdu^[2][4]. 21 lutego 1918 roku objął stanowisko sekretarza w utworzonym przez Radę Ludowym Sekretariacie Białorusi, będącym zalążkiem rządu przyszłej Białoruskiej Republiki Ludowej^[a][2][10]. Kontynuował pracę w tej funkcji po ogłoszeniu niepodległości BRL 25 marca 1918 roku w Ludowym Sekretariacie Białorusi pod kierownictwem Jazepa Waronki^[10]. Na przełomie kwietnia i maja 1918 roku, w wyniku rozłamu w BSG poparł Białoruską Partię Socjalistów-Rewolucjonistów (BPSR)^[11], jednak już 14 maja należał do tzw. frakcji Bloku, do której należały: BSG, Białoruska Partia Socjalistów-Federalistów, Białoruska Partia Socjaldemokratyczna i Białoruska Ludowa Partia Socjalistów^[12]. 9 czerwca (26 maja st.st.) 1918 roku nie znalazł się w nowym rządzie pod kierownictwem Romana Skirmunta, nadal jednak pracował jako sekretarz w gabinecie Jazepa Waronki, który nie uznał rządu Skirmunta i działał równolegle. 12 lipca 1918 roku został członkiem Białoruskiego Rządu Tymczasowego, utworzonego przez Jazepa Waronkę w opozycji do Ludowego Sekretariatu Białorusi Skirmunta^[13]. 22 lipca 1918 roku wszedł w skład komisji ds. międzynarodowych nowego Ludowego Sekretariatu Białorusi pod kierownictwem Iwana Sierady^[14]. W połowie listopada 1918 roku został mianowany przez kolejnego szefa rządu, Antona Łuckiewicza, na stanowisko kontrolera państwowego^[15].

Po zajęciu Mińska, a potem Wilna przez bolszewików, Leanard Zajac przeniósł się na przełomie 1918 i 1919 roku do okupowanego jeszcze przez Niemców Grodna. Tam u boku premiera Antona Łuckiewicza kontynuował działalność w strukturach BRL. W pierwszych dniach stycznia 1919 roku został wyznaczony przez Łuckiewicza do utworzonego przez Niemców Tymczasowego Komitetu Miejskiego, gdzie reprezentował Białorusinów^[16]. 9 lutego 1919 roku wziął udział w zorganizowanym przez Łuckiewicza zebraniu białoruskich organizacji, na którym podjęto decyzję o rozpoczęciu negocjacji z polskim rządem na temat utworzenia polsko-białoruskiej federacji. Warunkiem jednak miało być uznanie przez stronę polską Rady Ministrów BRL za oficjalny rząd Białorusi, do czego nie doszło^[17]. 19 marca 1919 roku w Grodnie uczestniczył w kolejnym białoruskim zebraniu, tym razem reprezentując Białoruską Partię Socjaldemokratów^[18]. 22 marca 1919 roku wraz z grupą polityków BRL opuścił Grodno i udał się do Berlina, gdzie 4 maja utworzył Misję Dyplomatyczną BRL w Niemczech^[19]. Na początku był pełniącym obowiązki szefa, a od 25 sierpnia – szefem Misji^[20][21]. 27 października 1919 roku Misja została zredukowana przez Łuckiewicza, a Leanard Zajac otrzymał polecenie powrotu wraz ze środkami finansowymi rządu do Mińska^[22]. Polecenia jednak nie wykonał^[23]. Według innego źródła został zwolniony ze stanowiska szefa misji ze względu na stan zdrowia^[20][21].

Działalność po rozłamie Rady BRL

Po rozłamie Rady BRL 13–14 grudnia 1919 roku został kierownikiem kancelarii i sekretarzem państwowym w Ludowej Radzie BRL^[1][2]. W październiku 1920 roku tymczasowo stanął na czele Białoruskiego Biura Prasowego w Berlinie^[20][21]. W 1925 przebywał na emigracji politycznej w Czechosłowacji, gdzie m.in. leczył się w sanatorium i pisał wspomnienia^[5]. W 1925 roku wziął udział w II Konferencji Wszechbiałoruskiej w Berlinie, na której uznał władze radzieckie w Mińsku za jedyne centrum narodowego i państwowego odrodzenia Białorusi. W tym samym roku przyjechał do Białoruskiej SRR. Pełnił w niej funkcję konsultanta-inspektora Urzędu Budżetowego Ludowego Komisariatu Finansów Białoruskiej SRR. 19 lipca 1930 roku został aresztowany przez DPU Białoruskiej SRR i oskarżony o działalność w fikcyjnym antyradzieckim „Związku Wyzwolenia Białorusi”. 10 kwietnia 1931 roku został uznany winnym członkostwa w kontrrewolucyjnej organizacji i antysowieckiej agitacji. Skazano go na 5 lat zesłania do Ufy w Baszkirskiej ASRR. 25 lipca 1935 został aresztowany ponownie przez NKWD. Zmarł w więzieniu podczas śledztwa 23 września 1935 roku^[1][2][24].

10 czerwca 1988 został zrehabilitowany^[1][2].

Prace i archiwizacja dokumentów

Leanard Zajac jest autorem artykułów publicystycznych i wspomnień na temat działaczy białoruskiej kultury^[1]. Był też jednym z głównych depozytariuszy dokumentów Białoruskiej Republiki Ludowej w czasie, gdy większość jej struktur przestała już funkcjonować^[25].

Utwory

• Maksim Bahdanowicz. W: Szlach paeta: Zbornik uspaminau i bijahraficznych materyjałau pra Maksima Bahdanowicza. Mińsk: 1975. (biał.)

Życie prywatne

Leanard Zajac przez wiele lat, co najmniej od 1916 roku, chorował na gruźlicę. Od jesieni 1916 roku był znajomym białoruskiego poety Maksima Bahdanowicza^[5].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Dorota Michaluk: Białoruska Republika Ludowa 1918–1920. U podstaw białoruskiej państwowości. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2010, s. 597. ISBN 978-83-231-2484-9.
• Леанід Маракоў: Represawanyja litaratary, nawukoucy, rabotniki aswiety, hramadskija i kulturnyja dziejaczy Biełarusi, 1794–1991. Enc. dawiednik. U 10 t.. Mińsk: 2003. ISBN 985-6374-04-9. [dostęp 2017-05-04]. (biał.)
• pod red. Hienadzia Paszkoua: Encykłapiedyja historyi Biełarusi u 6 tamach. T. 3: Himnazii – kadencyja. Mińsk: „Biełaruskaja encykłapiedyja” imia Pietrusia Brouki, 1996, s. 527. ISBN 985-11-0041-2. (biał.)