Legionowo

Legionowo

miasto i gmina
Urząd Miasta Legionowa
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	legionowski
Aglomeracja	warszawska
Data założenia	1877
Prawa miejskie	1 lipca 1952
Prezydent	Roman Smogorzewski
Powierzchnia	13,5[1] km²
Wysokość	75–85 m n.p.m.
Populacja (31.12.2019) • liczba ludności • gęstość	53 886[1] 3993,1 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 22
Kod pocztowy	05-117 do 05-122
Tablice rejestracyjne	WL
Położenie na mapie powiatu legionowskiego Legionowo
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Legionowo
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Legionowo
52°24′24″N 20°56′05″E/52,406667 20,934722
TERC (TERYT)	1408011
SIMC	0920806
Hasło promocyjne: Legionowo. Porusza!
Urząd miejski ul. Piłsudskiego 41 05-120 Legionowo
Strona internetowa
BIP

Legionowo – miasto w województwie mazowieckim, siedziba powiatu legionowskiego, położone w Kotlinie Warszawskiej, w odległości ok. 22 km na północ od centrum stolicy. Miasto należy do aglomeracji warszawskiej. W latach 1975–1998 należało administracyjnie do województwa stołecznego warszawskiego.

Położenie geograficzne

Legionowo leży na szlakach komunikacyjnych łączących Warszawę z Gdańskiem (Linia kolejowa nr 9) i Pojezierzem Mazurskim (droga krajowa nr 61). 7 km dzieli miasto od Jeziora Zegrzyńskiego – m.in. miejsca wypoczynku mieszkańców Warszawy i okolic. Znajduje się w centrum województwa mazowieckiego.

Demografia

Legionowo jest szóstym pod względem liczby mieszkańców miastem województwa mazowieckiego (po Warszawie, Radomiu, Płocku, Siedlcach i Pruszkowie) oraz pierwszym w Polsce pod względem gęstości zaludnienia. Na 100 mężczyzn przypada 111 kobiet^[2].

Piramida wieku mieszkańców Legionowa^[2]:

    Liczba mieszkańców w latach
    

Środowisko przyrodnicze

Legionowo niemalże ze wszystkich stron okalają lasy. Lesistość w granicach miasta wynosi 10,3%, zaś w powiecie legionowskim 30,6%^[3]. W pobliżu znajduje się sztuczny akwen – Zalew Zegrzyński, zaś cały powiat oprócz gminy Serock leży między Wisłą a Narwią.

Historia

Rynek miejski w formie parku

Muzeum Historyczne, filia Piaski. Do budowy obiektu wykorzystano częściowo odzyskane fragmenty kasyna oficerskiego z 1892 roku^[4].

Willa Bratki przed wojną była siedzibą wójta gminy Jabłonna, w okresie okupacji funkcjonował tu szpital, a do 1991 roku porodówka. Od 2001 roku znajduje się tu Muzeum Historyczne^[5]

Zabytkowa pompa strażacka znajdująca się nad wejściem do KPPSP

Mural powstańczy namalowany na betonowym murze przy posesji na rogu ulic Batorego i Siemiradzkiego

Stary dom w Legionowie

Ulica Piłsudskiego

Historia Legionowa rozpoczyna się w XIX w. W 1877 r. na terenie ówczesnych dóbr hr. Potockiego powstała stacja Kolei Nadwiślańskiej Jabłonna. W tym miejscu trasa kolei przecinała się z jedną z pierwszych dróg bitych na ziemiach Polski – Traktem Kowieńskim. W ciągu kolejnych kilku lat, przy stacji kolejowej, hrabia August Potocki założył letnisko zwane od jego imienia Gucinem (hrabiego potoczne nazywano Guciem). Dawne letnisko to teraz sam środek Legionowa pomiędzy ulicą Piłsudskiego a Warszawską. Z tego też okresu pochodzą inne nazwy związane z Legionowem: Bukowiec (wówczas gajówka), Kozłówka i Ludwisin (dwa folwarki). Teraz są to dzielnice miasta.

W 1892 r. także przy stacji, ale po drugiej stronie torów, powstał carski garnizon wojskowy. To on wyznaczał dalsze dzieje Legionowa. W 1898 w Jabłonnie powstał Oddział Balonowy Warszawskiego Rejonu Fortecznego. Zapoczątkowana przez Rosjan tradycja baloniarstwa przetrwała w Legionowie prawie do końca XX wieku. Legionowscy oficerowie na balonach „Kościuszko” i „Polonia II” czterokrotnie triumfowali w międzynarodowych zawodach o Puchar Gordona Bennetta.

W 1897 r. powstała Huta Szkła „Jabłonna”.

Jabłonna i Legionowo stały się jednymi z ważniejszych obszarów stacjonowania rosyjskich żołnierzy po 1 sierpnia 1914 (od rozpoczęcia I wojny światowej). Carski garnizon został zlikwidowany w 1915 roku, kiedy do osady wkroczyli Niemcy. 14 listopada 1918 po raz pierwszy od 27 lat w koszarach zamieszkała polska załoga. 3 maja 1919 oficjalnie nadano osadzie nazwę Legionowo.

W okresie międzywojennym miejscowość zaczęła rozkwitać. W lawinowym tempie rosła liczba mieszkańców, rozrastała się także sama osada. W połowie lat 20. XX w. hrabia Maurycy Stanisław Potocki rozparcelował znaczną część swojego majątku. W 1921 roku w Legionowie przebywał przyszły prezydent Francji Charles de Gaulle. W tym samym roku powstała pierwsza szkoła podstawowa na Piaskach (dziś w tym miejscu stoi przedszkole) oraz kaplica garnizonowa. Pod koniec lat 20. XX w. rozpoczęło funkcjonowanie wojskowo-naukowe Centrum Aerologiczne z Wojskowym Wydziałem Aerologicznym Państwowego Instytutu Meteorologicznego. PIM istnieje w Legionowie do dzisiaj. Od lat 20. do wybuchu wojny stacjonował w Legionowie 1. Dywizjon Pociągów Pancernych (jedna z dwóch jednostek tego typu w Polsce).

W połowie lat 30. przy ul. Jagiellońskiej 8 (obecnie nr 6) wybudowano dla wyznawców judaizmu synagogę^[6]

W latach 1930–1952 siedziba wiejskiej gminy Legionowo. W 1932 otwarto tu jedno z pierwszych w Polsce kin dźwiękowych. Teren dzisiejszego osiedla Piaski był wówczas poligonem z torami kolejowymi i ćwiczebnym mostem. W latach 30. XX w. na terenie Bukowca, który prawnie jeszcze nie należał do Legionowa, powstało osiedle zamieszkane głównie przez wojskowych oficerów i ich rodziny. Z okresu międzywojennego pochodzi wiele charakterystycznych dla Legionowa domów piętrowych z dużą ilością okien i dużym strychem. W dworku przy ul. Norwida 10 mieści się Miejski Ośrodek Kultury, w drewnianym domku przy ul. Warszawskiej 72 zorganizowana została galeria. Natomiast w Willi Bratki przy ul. Mickiewicza 23 znalazły swoje miejsce Zbiory Historyczne Miasta Legionowa. Budynek służy także Towarzystwu Przyjaciół Legionowa.

Wybuch II wojny światowej zakończył dynamiczny rozwój miasta. W Legionowie powstawały komórki Polskiego Związku Powstańczego. W domu przy ulicy Królowej Jadwigi 13 mieściła się radiostacja, punkt łącznikowy i komórka wywiadu (dom przy Cafe Marysieńka). W 1940 roku między ulicami Sobieskiego a Listopadową, na terenie zwanym Cegielnią Niemcy utworzyli getto dla ludności żydowskiej, w którym umieszczono między 2500 a 3000 osób^[7]. W ostatnich dniach lutego 1940 nieznani sprawcy zastrzelili niemieckiego burmistrza Legionowa Reinholda Marielke i jego żonę. W ramach odwetu Niemcy 24 lutego 1940 roku aresztowali w Henrykowie, Jabłonnie i Legionowie ponad 600 osób. 190 spośród z nich zostało 26 lutego 1940 rozstrzelanych w Palmirach^[8]. 4 października 1942 miała miejsce akcja likwidacji getta żydowskiego, w toku której zamordowano wielu Żydów^[9].

1 sierpnia 1944 roku, w Legionowie, podobnie jak w innych rejonach Obwodu VII „Obroża” wybuchły krótkotrwałe walki wspierające powstanie warszawskie^[10]. Sztab powstańczy mieścił się w budynku przy ul. Jagiellońskiej 30. Oddziały powstańcze zajęły opuszczony przez Niemców budynek koszar oraz próbowały blokować szosę do Strugi, jednak w obliczu niemieckiej groźby spalenia Legionowa dowódca rejonu, pułkownik Kłoczkowski „Grosz” podjął decyzję o zakończeniu walk^[11][12]. W walce z okupantem brało udział bezpośrednio ponad 4 tys. mieszkańców Legionowa. Tyle samo zginęło w latach wojny. Po zaprzestaniu walk w Legionowie uczestnicy zajmowali się „szmuglem” żywności i uzbrojenia dla walczącej jeszcze Warszawy oraz opieką nad rannymi w walkach.

W okresie okupacji hitlerowskiej w odległości kilku kilometrów na północ od Legionowa przebiegała granica między Generalnym Gubernatorstwem a III Rzeszą (biegła od zachodu od Wisły, przez Skierdy, Trzciany, Krubin, Topolinę, a następnie wzdłuż rzeki Narwi)^[13].

28 października 1944 roku miasto zostało wyzwolone przez Armię Czerwoną^[14]

Na podstawie dekretu PKWN z 31 sierpnia 1944 zostały utworzone miejsca odosobnienia, więzienia i ośrodki pracy przymusowej dla „hitlerowskich zbrodniarzy oraz zdrajców narodu polskiego”. Obóz pracy nr 124 Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego utworzyło w Legionowie^[15].

W 1945 r. pierwszym po wojnie wójtem został Robert Krogulski, mieszkaniec Legionowa, były oficer carski i syndykalista^[16]. W 1947 roku Legionowo liczyło 9860 mieszkańców. W 1950 roku Zakłady Balonowe ponownie podjęły produkcję pod nazwą „Aviotex”. Po wojnie w Legionowie stacjonowały oddziały 1 Warszawskiej Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki. 1 września 2011 roku została ostatecznie rozformowana wywodząca się z niej 1 Dywizja Zmechanizowana (1DZ). 17 marca 1947 nastąpiło rozwiązanie kawalerii polskiej połączone z ostatnią w mieście defiladą ułanów.

W latach 1952–1975 Legionowo należało do powiatu nowodworskiego. Na mocy rozporządzenia Rady Ministrów z 3 maja 1952 roku Legionowo otrzymało prawa miejskie. Siedem lat później założono Spółdzielnię Mieszkaniową, co zapoczątkowało rozwój budownictwa i wzrost liczby mieszkańców. W ten sposób powstawało nowe Legionowo. Z przedwojennego miasta-letniska zmieniało się w miasto-sypialnię. Powstały tutaj osiedla bloków z „wielkiej płyty”: Jagiellońska, Sobieskiego i Piaski. W 1987 roku liczba ludności przekroczyła 50 tys., co sprawiło, że Legionowo zostało wpisane do miast prezydenckich.

Miejski Ośrodek Kultury przy ul. Norwida 10

Willa została zbudowana prawdopodobnie w 1927 r. przez Stanisława i Marię Gajewskich. Willę w 1981 roku wykupiło i wyremontowało miasto Legionowo, po czym przekazało na placówkę Miejskiego Ośrodka Kultury.

Willa przy ul. Krasińskiego 50

Willa wybudowana w 1929 roku dla Flawiana Onyszko, to budynek parterowy z mieszkalnym poddaszem z trójkątnym szczytem i balkonem wspartym na kolumnach, była w latach 1989–2001 placówką Miejskiej Biblioteki. W tym domu mieści się Zarząd Główny Kombatantów Polskich.

Drewniany dom przy ul. Krasińskiego 26

Drewniany dom przy ul. Krasińskiego 26, zbudowany w okresie międzywojennym, w czasie okupacji i po wojnie pełnił funkcję szpitala.

Dom przy ul. Batorego 14

Przy ul. Batorego 14 znajduje się dom parterowy z mieszkalnym poddaszem, odeskowany z zewnątrz, z przeszklonymi werandami. Zbudowany został w 1926 roku przez Emilię i Antoniego Mossakowskich.

Willa „Kazinek” przy ul. Warszawskiej

Zbudowana w 1935 roku przez Kazimierza Kowalskiego. W 1944 roku stacjonowały w nim wojska radzieckie. Właściciel domu był inżynierem i saperem. W 1922 roku został odznaczony orderem Virtuti Militari V klasy.

Willa Raciążanka przy ul. Batorego

Charakterystyczny dom zbudowany przez rodzinę Górczyńskich. Dom był przejściowo posterunkiem Policji, sklepem z materiałami żelaznymi, mydlarnią i kawiarnią.

Dwupiętrowa kamienica przy ul. Kopernika 16

Dwupiętrowa kamienica zbudowana w 1930 roku przez Jerzego Petersburskiego – kompozytora m.in. „Tanga Milonga”. Mieściła się w nim szkoła handlowa gen. Bolesława Sierzpietowskiego, koedukacyjne gimnazjum Kupieckie Jerzego Siwińskiego, a we wrześniu 1939 roku szpital polowy. W czasie okupacji było tu tajne gimnazjum, a po wojnie liceum ogólnokształcące, następnie szkoła zawodowa.

Willa przy ul. Reymonta 1

Willa zbudowana w 1932 roku przez Józefa i Natalię Radwańskich. Jest to budynek parterowy z mieszkalnym poddaszem z przeszkloną werandą.

Zabytki

Willa Orawka

Willa została zbudowana w 1928 roku dla Władysława Kołakowskiego według projektu Witolda Wyganowskiego. Jest to dom parterowy z mieszkalnym poddaszem. Nowi właściciele zamieszkują willę od lat 80. XX wieku.

Willa Bratki

Willa zbudowana w 1928 roku dla rodziny Millerów, przed wojną była siedzibą wójta gminy Jabłonna, w okresie okupacji funkcjonował tu szpital utworzony przez dr. Tadeusza Frydrychowicza. W latach 90. mieściła się porodówka. Od 2001 roku znajduje się tu Muzeum Historyczne^[5].

Zespół willowo-parkowy “Kozłówka”

Składa się z willi murowano-drewnianej wzniesionej ok. 1885 roku i otaczającego ją parku krajobrazowego.

Budynek koszar

Drewniany budynek koszar wybudowany w stylu wielkoruskim. Wpisany do rejestru zabytków w 1999 roku. Znajduje się przy ulicy Zegrzyńskiej. Po wielu podpaleniach, rozebrany i odbudowany na terenie SP nr 8 w Legionowie. Aktualnie użytkowany jest jako muzeum.

Honorowi obywatele miasta

Źródło: oficjalna strona Urzędu Miasta Legionowo^[17]

• Edward Dietrich (1910–2005) – tytuł nadano 26.07.1995 r.
• Wanda Tomczyńska (1910–1998) – tytuł nadano 26.07.1995 r.
• Ludwik Schmidt (1916–2008) – tytuł nadano 30.07.1997 r.
• ks. Jan Mrugacz (1915–2002) – tytuł nadano 29.04.1998 r.
• Andrzej Paszkowski (1923–2003) – tytuł nadano 21.07.1999 r.
• Lucjan Spletsteser (1929–2017) – tytuł nadano 02.10.2002 r.
• Bronisława Romanowska-Mazur (1926–2018) – tytuł nadano 25.06.2003 r.
• Teofila Bojkowska (1920–2011) – tytuł nadano 30.08.2008 r.
• Zygmunt Pryszmont (1925–2019 r.) – tytuł nadano 30.08.2008 r.
• Artur Żmijewski – tytuł nadano 30.05.2009 r.
• Ryszard Kaczorowski (1919–2010) – tytuł nadano 30.05.2010 r.
• Alina (1907–1993) i Czesław (1904–1996) Centkiewiczowie – tytuł nadano 26.09.2012 r.
• Cezariusz Kalinowski (1931–2022^[18]) – tytuł nadano 27.01.2021 r.

Zasłużeni dla Miasta Legionowo

Pomniki i tablice

Pomnik Polski Walczącej

Wcześniej w miejscu, gdzie teraz znajduje się Pomnik Polski Walczącej, stał krzyż brzozowy z tablicą, na której zostały umieszczone nazwiska poległych w walce mieszkańców Legionowa. Krzyż postawiony w latach sześćdziesiątych dziesięć lat później został usunięty. Obecny pomnik powstał z inicjatywy byłych żołnierzy I Rejonu VII Obwodu „Obroża” Armii Krajowej, został odsłonięty i poświęcony 22 maja 1994 r. a opiekują się nim uczniowie Szkoły Podstawowej nr 7 im. VII Obwodu „Obroża” Armii Krajowej.

Głaz pamięci harcerzy poległych 2 sierpnia 1944 r.

Głaz poświęcony pamięci harcerzy poległych 2 sierpnia 1944 r. W jego budowę zaangażowali się żołnierze AK I Rejonu VII Obwodu „Obroża” w Legionowie. Odsłonięcia pomnika w dniu 2 sierpnia 1986 r. dokonała matka jednego z poległych harcerzy, pani Jadwiga Zakrzewska oraz przewodniczący zarządu środowiska żołnierzy AK VII Obwodu „Obroża” kpt. Edward Dietrich^[19]. Pomnik poświęcił ks. kapelan Leszek Kołoniecki z kościoła garnizonowego w Legionowie.

Głaz w hołdzie dowódcy Romanowi Kłoczkowskiemu ps. Grosz

Głaz narzutowy umieszczony na postumencie żelbetowym. W części frontowej głazu umieszczono granitową tablicę. Pomnik odsłonięto 3 maja 1992 roku. Autorami projektu są: Edward Dietrich i mgr inż. arch. Bogusław Piątek^[20]. Głaz znajduje się na ogrodzonej metalowym ogrodzeniem działce, bez swobodnego dostępu do niego.

Głaz Al. Sybiraków na Osiedlu Piaski

Na betonowym fundamencie ułożono płytki kamienne. Podtrzymują one płytę z jasnego granitu. Na płycie umieszczono kamienny cokół, na którym zamocowano głaz granitowy. W części frontowej głazu wkuto metalową tablicę. 6 listopada 1994 roku jednej z ulic osiedla Piaski w Legionowie (na terenie garnizonu) nadano nazwę al. Sybiraków. Pomnik wraz z aleją został 8 listopada 1994 roku poświęcony ofiarom walk z caratem i komunizmem. Autorem projektu jest mjr Grzegorz Nowak^[20].

Głaz upamiętniający Generała Bolesława Roję

W 1919 roku na wniosek gen. Bolesława Roi, miasto otrzymało nazwę Legionowo. Głaz znajduje się na Bukowcu, przy ulicy gen. Bolesława Roi.

Głaz upamiętniający rodzinę Rykaczewskich

Hołd dla rodziny, która w okresie okupacji działała w konspiracji niepodległościowej. W latach późniejszych oddani pracy zawodowej i społecznej, szanowani obywatele miasta^[21].

Obelisk upamiętniający podchorążych: Jerzego Dąbrowskiego ps. Lato i Stefana Majewskiego ps. Warta

Odsłonięcie pomnika odbyło się w 68 rocznicę wybuchu Powstania Warszawskiego na Placu Kościuszki w miejscu, gdzie zostali pojmani przez Niemców 20 czerwca 1943 roku. Pięć dni później, 25 czerwca 1943 roku zostali rozstrzelani za „transport broni ze zrzutów alianckich”.

Tablica pamięci Wandy Tomczyńskiej, porucznika Armii Krajowej ps. „Ala”

Wanda Tomczyńska praktycznie już od pierwszych tygodni okupacji niemieckiej w 1939 r. podjęła działalność konspiracyjną w szeregach ZWZ-AK w Legionowie. Tablicę odsłonięto w drugą rocznicę śmierci por. Wandy Tomczyńskiej, 17 września 2000 roku.

Tablica pamięci Andrzeja Paszkowskiego, kapitana Armii Krajowej ps. „Dzik”, „Kord”

Andrzej Paszkowski to honorowy obywatel miasta Legionowo. Tablica została odsłonięta 3 maja 2013 r. i znajduje się przy rondzie u zbiegu ulic Tadeusza Kościuszki, Jana Matejki i Zygmunta Krasińskiego, które od 26 września 2012 r. nosi jego imię.

Obelisk z pamiątkową tablicą w Kwaterze Wojennej

Na cmentarzu parafialnym przy Alei Legionów utworzono w latach 50. XX wieku Kwaterę wojenną w której spoczywają żołnierze Wojska Polskiego i Armii Krajowej oraz cywilne ofiary hitlerowskich mordów. Pomiędzy mogiłami wzniesiono wysoki obelisk, który odnowiono 1 września 2004 r. zdobiąc go granitowymi płytami.

Metalowy Krzyż w Kwaterze Zesłańców Sybiru

Z inicjatywy Koła Związku Sybiraków na cmentarzu parafialnym przy Alei Legionów powstała Kwatera Zesłańców Sybiru. W ogrodzonej części nekropolii stanął metalowy krzyż będący symboliczną mogiłą tych, którzy nie wrócili ze zsyłki. Obok niego chowani są dawni Sybiracy z Legionowa i okolic.

Pomnik Marszałka Józefa Piłsudskiego

Pierwszy pomnik Marszałka Józefa Piłsudskiego odsłonięto w Legionowie na skraju placu alarmowego koszar na Piaskach w 1931 r., dzięki staraniom pracowników Wojskowej Wytwórni Balonowej. Do dzisiaj po pomniku zachowały się resztki betonowego cokołu oraz fragmenty tablicy, które odnaleziono w 2004 r. Fragmenty te można zobaczyć na wystawie stałej w Filii „Piaski” Muzeum Historycznego w Legionowie. W 2016r odsłonięto nowy pomnik na skwerze przy Liceum im. Marii Konopnickiej naprzeciwko Ratusza.

Rzeźba Charlie Chaplina

W 2017 roku na rynku miejskim stanęła drewniana rzeźba przedstawiająca patrona Miejskiego Ośrodka Kultury, Charlie Chaplina. Projekt i jego realizację w całości sfinansował legionowski MOK.

Wspólnoty wyznaniowe

Kościół św. Józefa Oblubieńca Najświętszej Maryi Panny w Legionowie

• Na terenie Legionowa znajduje się pięć parafii Kościoła rzymskokatolickiego w dekanacie legionowskim: Parafia Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa, Parafia cywilno-wojskowa św. Józefa Oblubieńca NMP, Parafia Miłosierdzia Bożego, Parafia św. Jana Kantego, Parafia Matki Bożej Fatimskiej
• Świadkowie Jehowy należą do trzech zborów: Legionowo-Bukowiec, Legionowo-Osiedle, Legionowo-Sobieskiego (w tym grupa rosyjskojęzyczna), z Salą Królestwa^[22].
• Kościół Baptystyczny w Legionowie
• Kościół Starokatolicki Mariawitów, wierni należą do parafii Matki Boskiej Nieustającej Pomocy w Warszawie.

Cmentarze

• Cmentarz parafialny przy al. Legionów
• Cmentarz żydowski (niedostępny dla publiczności, zniszczony, częściowo zabudowany)

Kapliczki, krzyże i figurki świętych

Gospodarka

W strukturze ekonomicznej miasta dominuje przemysł odzieżowy, spożywczy, metalowy, materiałów budowlanych, drzewny, chemiczny, zakłady artykułów technicznych i turystycznych, handel i usługi.

Osiedla

Osiedle Jagiellońska widziane z Góry Śmieciowej na Radiowie

• Batorego
• Generała Roi
• Jagiellońska
• Kozłówka (Osiedle Polskiej Organizacji Wojskowej)
• Młodych
• Piaski
• Sobieskiego
• III Parcela
• Bukowiec

Transport

Ulica Sobieskiego przy skrzyżowaniu z Husarską

Drogi

W mieście krzyżują się drogi krajowe i wojewódzkie:

• droga krajowa nr 61 kierunek Warszawa – Legionowo – Augustów
• droga wojewódzka nr 632 kierunek Marki – Legionowo – Płońsk

Kolejowy

Dworzec PKP Legionowo

Stacja PKP Legionowo

Stacja kolejowa Legionowo znajduje się na trasie międzynarodowego korytarza transportowego E65: Zebrzydowice – Katowice – Warszawa – Gdańsk Gł. Od stacji Legionowo odchodzi linia kolejowa Legionowo – Tłuszcz. Na terenie miasta są 2 stacje kolejowe: Legionowo, Legionowo Piaski i jeden przystanek kolejowy: Legionowo Przystanek.

Po wielu latach małego zainteresowania, transport kolejowy zaczyna odgrywać rolę głównego środka transportu w dojazdach mieszkańców do stolicy. W latach 2007–2010 przeprowadzone zostały prace modernizacyjne odcinka kolejowego między Warszawą Wschodnią a Legionowem wraz z przebudową stacji kolejowej Legionowo, mające na celu podnieść prędkość szlakową a tym samym uatrakcyjnić ten środek transportu, tworząc szybkie połączenie między Legionowem a Śródmieściem Warszawy. W ramach tej inwestycji przebudowano kolejny odcinek: Legionowo – Chotomów. Wybudowano także Centrum Komunikacyjne, będące głównym miejscem przesiadkowym dla mieszkańców powiatu legionowskiego^[23]. Obejmuje dworzec kolejowy z lokalami usługowymi, dwa parkingi wielopoziomowe, perony autobusowe oraz ul. Szwajcarską.

Miasto posiada bezpośrednie połączenia kolejowe z wieloma miastami realizowane przez spółki kolejowe PKP Intercity i Koleje Mazowieckie:

• Legionowo – Gdynia – Kołobrzeg
• Legionowo – Warszawa – Kraków – Zakopane
• Legionowo – Działdowo – Olsztyn
• Legionowo – Nasielsk – Sierpc
• Legionowo – Warszawa Lotnisko Chopina (RL Modlin – Warszawa Lotnisko Chopina)

Autobusowy

Darmowa Komunikacja Miejska Legionowo (DKM)^[24]

Na terenie miasta oraz części gminy Nieporęt (linia D1) zorganizowane są darmowe połączenia autobusowe w ramach Darmowej Komunikacji Miejskiej Legionowo, która w całości finansowana jest z budżetu Miasta Legionowo:

• D1 relacji: Główna/Strużańska (gmina Nieporęt) – pętla Mickiewicza (Legionowo) w obu kierunkach
• D2 relacji: Osiedle Młodych – PKP Legionowo Centrum w obu kierunkach
• D3 relacji: Osiedle Młodych – Centrum Komunikacyjne – Osiedle Bukowiec w obu kierunkach

Komunikacja aglomeracji warszawskiej (ZTM)

S3 – obsługa linii przez SMK 27WE w kierunku Legionowa

W 2010 roku zostało uruchomione połączenie kolejowe linii S9 organizowane przez Zarząd Transportu Miejskiego w Warszawie na głównej trasie Warszawa Gdańska – Legionowo. W czerwcu 2012 została uruchomiona wariantowa S3 łącząca Legionowo z Lotniskiem Chopina w Warszawie. W pociągach linii SKM S3 i S9 honorowana jest pełna taryfa biletowa ZTM. Obecnie pociągi linii SKM S9 kursują podstawowo w relacji Legionowo – Warszawa Zachodnia peron 8 (d. Warszawa Wola), z wybranymi kursami w godzinach szczytów komunikacyjnych rozpoczynającymi ze stacji Legionowo Piaski, natomiast linia S3 kursuje w relacji (Radzymin) – Wieliszew/Legionowo Piaski – Lotnisko Chopina.

W ramach zawartego Porozumienia międzygminnego z ZTM organizowane są połączenia liniami autobusowymi:

• 723 (strefowa zwykła) na trasie: Żerań FSO – PKP Legionowo-Przystanek, wybrane kursy (zwłaszcza w godzinach szczytu) skrócone do pętli Mickiewicza
• 731 (strefowa zwykła) na trasie: Żerań FSO – Os. Młodych (Legionowo), wybrane kursy do pętli Starostwo Powiatowe (Legionowo-Łajski)
• 736 (strefowa zwykła) na trasie: Żerań FSO – Mickiewicza (Legionowo)
• N63 (nocna) na trasie: Dw. Centralny – Legionowo (Os. Jagiellońska)/Chotomów
• L-8 (linia strefowa uzupełniająca) na trasie: PKP Legionowo – Stanisławów Drugi – Wola Aleksandra – Kąty Węgierskie – Rembelszczyzna – Stanisławów Pierwszy – Izabelin – Aleksandrów – Nieporęt – Wólka Radzymińska – PKP Dąbkowizna. Linia kursuje w dni robocze.
• L-9 (linia strefowa uzupełniająca) na trasie: PKP Legionowo – Michałów Reginów – – Łajski – Wieliszew – Wieliszew Plaża lub kursy wydłużone do krańca Komornica-Szkoła
• L10 (linia strefowa uzupełniająca) na trasie: PKP Legionowo – Łajski – Michałów Reginów (ul. Nowodworska, Warszawska) – Wieliszew – Wieliszew-Plaża
• L11 (linia strefowa uzupełniająca) na trasie: PKP Legionowo – Michałów Reginów – Łajski – Wieliszew – Olszewnica Stara – Góra – Nowy Dwór Mazowiecki
• L33 (linia strefowa uzupełniająca) na trasie: pętla Mickiewicza/Legionowo – Józefów – Kąty Węgierskie – Rembelszczyzna – Stanisławów Pierwszy – Rejtana/Marki
• L34 (linia strefowa uzupełniająca) na trasie: Plac Kościuszki/Legionowo – PKP Legionowo – Chotomów – Dąbrowa Chotomowska – Olszewnica Stara
• L41 (linia strefowa uzupełniająca) na trasie: Plac Kościuszki/Legionowo – PKP Legionowo – Jabłonna – Rajszew – Skierdy – Suchocin – Boża Wola – Urząd Miasta/Nowy Dwór Mazowiecki

W autobusach 723, 731, 736 i N63 honorowane są wszystkie bilety ujęte w taryfie ZTM. W autobusach linii L-8, L-9, L10, L11, L33, L34 i L41 honorowane są bilety ZTM od dobowego wzwyż. W/w linie „L” funkcjonują na zlecenie gmin ościennych tj. Nieporętu, Wieliszewa, Jabłonny i Nowego Dworu Mazowieckiego (Legionowo jest tylko punktem docelowym tras linii).

Komunikacja autobusowa (poza taryfą ZTM i DKM)

Na terenie Legionowa funkcjonują także inni przewoźnicy autobusowi:

• Lokalna Komunikacja Autobusowa gminy Serock
• Stalko^[25] (linia 1 relacji: Chotomów – Legionowo – Warszawa)
• Polonus, Bus-Kom PKS Sp. z o.o. realizujący połączenia „przelotowe” w relacji m.in. Warszawa – Pułtusk – Olsztyn, Kętrzyn, Szczytno

Lotniczy

Legionowo leży około 20 km od lotniska Warszawa-Modlin i około 25 km od lotniska Chopina w Warszawie. Te dwa porty lotnicze łączy linia kolejowa Kolei Mazowieckich (RL), która przebiega przez Legionowo zatrzymując się na stacji PKP Legionowo i przystanku Legionowo Przystanek. Czas przejazdu od PKP Legionowo do PKP Modlin zajmuje około 15 minut, skąd autobusem bezpośrednio do lotniska dojedziemy w ok. 10 min.

Edukacja

Przedszkola

• Przedszkole Miejskie nr 1
• Przedszkole Miejskie nr 2 w Zespole Szkolno-Przedszkolnym nr 2
• Przedszkole Miejskie nr 3
• Przedszkole Miejskie Integracyjne nr 5 im. Misia Uszatka
• Przedszkole Miejskie nr 6 „Tęczowa Szóstka”
• Przedszkole Miejskie nr 7
• Przedszkole Miejskie nr 9
• Przedszkole Miejskie nr 10
• Przedszkole Miejskie nr 11
• Przedszkole Miejskie nr 12 im. Króla Maciusia I
• Przedszkole Miejskie nr 14 w Zespole Szkolno-Przedszkolnym
• Przedszkole Niepubliczne „Przy Lesie”
• Niepubliczne Przedszkole „Chatka Puchatka”
• Niepubliczne Przedszkole „Bajkowy Dom”^[26]
• Niepubliczne Przedszkole „Mini Einstein”

Szkoły podstawowe

• Szkoła Podstawowa nr 1 w Legionowie im. Mikołaja Kopernika
• Szkoła Podstawowa nr 2 w Legionowie im. Kornela Makuszyńskiego w Zespole Szkolno-Przedszkolnym nr 2
• Szkoła Podstawowa nr 3 w Legionowie
• Szkoła Podstawowa nr 7 w Legionowie im. VII Obwodu „Obroża” AK
• Szkoła Podstawowa nr 8 w Legionowie im. 1. Warszawskiej Dywizji Piechoty (w ramach Zespołu Szkół w Legionowie)
• Szkoła Podstawowa nr 4 w Legionowie im. Legionów Polskich 1914 – 1918 w Zespole Szkolno-Przedszkolnym
• Niepubliczna Szkoła Podstawowa im. Jana Pawła II
• Społeczna Szkoła Podstawowa nr 35 im. Noblistów Polskich

Byłe gimnazja

Gimnazja istniejące przed 2018 r., zamienione w szkoły podstawowe

Publiczne:

• Gimnazjum nr 1 (przy Szkole Podstawowej nr 1)
• Gimnazjum nr 2 (w ramach Zespołu Szkół Ogólnokształcących nr 2 w Legionowie)
• Gimnazjum nr 3 w Legionowie im. Janusza Kusocińskiego
• Gimnazjum nr 4 im. Aleksandra Kamińskiego (w ramach Zespołu Szkół w Legionowie)
• Gimnazjum nr 5 w Zespole Szkolno-Przedszkolnym nr 2
• Gimnazjum nr 6 (przy Szkole Podstawowej nr 4)
• Gimnazjum z Oddziałami Dwujęzycznymi w Legionowie (Budynek LO im. Marii Konopnickiej)

Niepubliczne:

• Niepubliczne Europejskie Gimnazjum Językowe w Legionowie
• Salezjańskie Gimnazjum im. św. Jana Bosko w Legionowie

Szkoły ponadpodstawowe

• I Liceum Ogólnokształcące im. Marii Konopnickiej w Legionowie
• II Liceum Ogólnokształcące (w ramach ZSO nr 2 w Legionowie im. Jana III Sobieskiego)
• Powiatowy Zespół Szkół Ponadpodstawowych im. Jerzego Siwińskiego w Legionowie

Niepubliczne:

• Salezjańskie Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Bosko w Legionowie

Inne placówki

• Centrum Szkolenia Policji w Legionowie
• Powiatowy Zespół Szkół i Placówek Specjalnych w Legionowie
• Żłobek Miejski
• Legionowski Uniwersytet Trzeciego Wieku^[27]

Sport

• Klub Ultimate Frisbee Dysko Polot Legionowo – klub ultimate frisbee w dywizjach open oraz koedukacyjnej
• KPR RC Legionowo – Klub Piłki Ręcznej RC Legionowo. W sezonie 2013/2014 zajął 12. miejsce w Superlidze.
• Legionovia Legionowo – klub siatkówki kobiet, posiadający utytułowane sekcje juniorskie (m.in. dziesięciokrotny Mistrz Polski w kategoriach juniorek, kadetek i młodziczek). W sezonie 2011/2012 uzyskał awans do ekstraklasy. Najlepszy wynik w historii sekcji seniorskiej to czwarte miejsce w LSK, udział w półfinale Pucharu Polski i awans do europejskiego Pucharu CEV (2020).
• Legionovia Legionowo – klub piłkarski
• LKS Lotos Jabłonna – (sekcja taekwondo ITF). Utytułowany klub taekwondo ITF mający w swoich szeregach wielu medalistów mistrzostw Polski, Europy i Świata.
• Legionowski Klub Kyokushin Karate – w klubie tym trenują medaliści mistrzostw Polski i Europy.
• UKS „Delfin” Legionowo – klub pływacki. Wielokrotni medaliści Mistrzostw Polski rokrocznie od 1998 roku. Wychowanek Dawid Szulich jest pierwszym olimpijczykiem Legionowa.
• Warszawa Centrum Walki – klub Taekwondo WTF (World Taekwondo Federation). Sekcja legionowska z siedzibą główną w Warszawie, na Śródmieściu, przy ulicy Ludnej. Klub posiadający medalistów Mistrzostw Polski.
• LKSW Tajfun Legionowo – klub sportów walki posiadający sekcje kickboxingu, muay thai i MMA
• LZS CSP – sekcja sportowa judo i boksu działająca przy Centrum Szkolenia Policji
• Sandow Legionowo – klub kulturystyki i fitness, którego zawodnicy zajmują czołowe miejsca na zawodach ogólnopolskich
• KS Legion Legionowo – koszykówka mężczyzn, treningi wszystkich grup wiekowych, pierwsza drużyna gra obecnie w III lidze, w klubie działa również sekcja szachów sportowych.
• Trash Crew – klub hulajnogowy, treningi wyczynowej jazdy na hulajnodze dla młodych osób.

Ważniejsze obiekty

Arena Legionowo

• Ratusz miejski
• Centrum Szkolenia Policji w Legionowie
• Stadion Miejski
• Arena Legionowo – jedna z najnowoczesniejszych hal widowiskowo-sportowych w Polsce
• Rynek Miejski wraz ze źródłem wody oligoceńskiej i fontanną.

Obiekty w budowie

• System ścieżek rowerowych z wypożyczalniami rowerów będący inicjatywą Młodzieżowej Rady Miasta, system ma obejmować teren całego powiatu legionowskiego.

Miasta partnerskie

Miasto[28]	Pisownia oryginalna	Kraj	Uwagi
Kowel	Ковель	Ukraina
Sevlievo	Севлиево	Bułgaria
Rżew	Ржев	Rosja	współpraca zakończona w 2022[29]
Jiujiang	九江	Chiny
Carnikava	Carnikava	Łotwa
Bordżomi	ბორჯომი	Gruzja

Pozostałe informacje

• Najstarszy budynek Legionowa to dawny dworek myśliwski (sprzed Kolei Nadwiślańskiej), a później folwark Kozłówka – po wielu latach wyremontowany.
• Główna ulica Legionowa nosi nazwę Piłsudskiego od 1934 roku, wcześniej nazywała się Królewska, a w okresie PRL nazywała się też PZPR.
• W Legionowie funkcjonuje klub Taekwondo ITF LKS Lotos Jabłonna, którego zawodnicy wielokrotnie zdobywali medale mistrzostw Polski, Europy i Świata.
• 22 czerwca 1935 roku w Legionowie zanotowano najwyższą sumę opadów w ciągu jednej minuty – 8,1 mm.

Sąsiednie gminy

Jabłonna, Nieporęt, Wieliszew

Przypisy

Bibliografia

• Jerzy Kasprzycki, Jerzy Stanisław Majewski: Korzenie miasta, T. 6, Niedaleko od Warszawy. Warszawa: Veda, 2004, s. 184–190. ISBN 83-85584-84-6.

Linki zewnętrzne

• Strona Urzędu Miasta Legionowo
• Historia i zdjęcia Legionowa na www.forty.waw.pl