Legnica (stacja kolejowa)

Legnica

nr rej. 635/801/L z 28 grudnia 1987
Gmach dworca kolejowego
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Miejscowość	Legnica
Data otwarcia	18 października 1844
Poprzednie nazwy	Liegnitz * (1884–1897) * (1930–1944); Liegnitz Staatsbahnhof * (1898–1920); Liegnitz Reichsbahnhof * (1921–1929); Lignica * (1945–1946)[1]
Dane techniczne
Liczba peronów	5[2]
Liczba krawędzi peronowych	8[2]
Kasy
Linie kolejowe
137 Katowice – Legnica 275 Wrocław Muchobór – Gubinek 284 Legnica – Jerzmanice Zdrój 289 Legnica – Rudna Gwizdanów
Położenie na mapie Legnicy Legnica
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Legnica
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Legnica
51°12′50″N 16°10′11″E/51,213889 16,169722
Portal Transport szynowy

Legnica – główna osobowa węzłowa stacja kolejowa w Legnicy, położona na linii nr 275 z Wrocławia do Gubinka, stanowiąca jednocześnie początek linii do Katowic, Jerzmanic-Zdroju i Rudnej. Została ona otwarta 18 października 1844. Zatrzymują się na niej wszystkie rodzaje przejeżdżających pociągów.

W roku 2021 stacja obsługiwała ok. 4900 pasażerów na dobę, co dawało jej wespół z dwiema innymi stacjami^[3] i przystankiem osobowym, 33. miejsce w kraju^[4].

Według klasyfikacji PKP ma kategorię dworca wojewódzkiego^[5].

Położenie

Stacja położona jest w centralnej części Legnicy, między ulicą Dworcową i Ścinawską w sąsiedztwie legnickiego Starego Miasta, około kilometr od Rynku^[6]. Administracyjnie leży w województwie dolnośląskim, w mieście na prawach powiatu Legnica.

Stacja znajduje się na wysokości 115 m n.p.m.^[7]

Historia

Geneza węzła legnickiego

Linia Wrocław-Berlin (Kolej Dolnośląsko-Marchijska)

Przebieg linii Kolei Dolnośląsko-Marchijskiej

Kolej w Prusach, budowana od lat 30. XIX wieku, rozwijała się początkowo dzięki działalności prywatnych przedsiębiorstw – towarzystw kolejowych, których działalność koncesjonowało państwo^[8]. Powstanie stacji Legnica wiąże się z budową linii kolejowej z Wrocławia do Berlina przez jedno z takich towarzystw – Kolej Dolnośląsko-Marchijską^[9].

Już od 1830, a więc zaledwie 5 lat po udanym uruchomieniu na Wyspach Brytyjskich przez Georga Stephensona pierwszej kolei użytku publicznego, powstały liczne postulaty i projekty budowy połączenia Wrocław – Berlin, w tym projekt Doussiera (przez Bolesławiec i Gubin), plan Steina (przez Żary i Gubin) oraz projekt wrocławski (przez Zgorzelec) przedstawiony przez Towarzystwo Kolei Śląsko-Saksońskiej. Wszystkie te plany zakładały przeprowadzenie linii przez Legnicę^[10]. W 1843 na życzenie konkurujących ze sobą przedsiębiorców, pruskie ministerstwo finansów zwołano konferencję, na której powołało Towarzystwo Kolei Dolnośląsko-Marchijskiej z udziałem przedsiębiorców i państwa. Towarzystwu powierzono koncesję na budowę linii Wrocław – Frankfurt nad Odrą, skąd istniało już połączenie kolejowe z Berlinem. 28 sierpnia 1843 spółka przystąpiła do realizacji połączenia i budowany w przyspieszonym tempie odcinek do Legnicy ukończono, zgodnie z przyjętymi założeniami, w 1844^[10]. Odcinek ten, a jednocześnie stację Legnica wraz z budynkiem dworca i parowozownią, zostały przekazane do ruchu 18 października 1844^[11]. Odcinek do Bolesławca otwarto 1 października 1845, natomiast do Frankfurtu nad Odrą – 1 września 1846.

Równolegle, latem 1844 roku rozpoczęły się prace nad budową odnogi Kolei Dolnośląsko-Marchijskiej do Zgorzelca, pozwalającej na połączenie systemów kolejowych Śląska i Saksonii. Odcinek od stacji węzłowej w Węglińcu do Jędrzychowic koło Zgorzelca otwarto 15 listopada 1846, natomiast połączenie z Görlitz uzyskano 1 września 1847^[9].

Linia Bałtyk-Adriatyk (Kolej Wrocławsko-Świdnicko-Świebodzicka)

Trasy Kolei Wrocławsko-Świdnicko-Świebodzickiej w 1886 r., w tym linia biegnąca przez Legnicę

Kolejnym chronologicznie połączeniem kolejowym Legnicy był odcinek linii kolejowej doprowadzony do miasta ze Strzegomia, wybudowany przez Towarzystwo Kolei Wrocławsko-Świdnicko-Świebodzickiej. Była to część wielkiej inwestycji prowadzonej przez tę spółkę – budowy magistrali kolejowej z Międzylesia, skąd można było dojechać wówczas na sieć kolei austriackich, do portów morskich w Szczecinie i Świnoujściu.

Otwarcie odcinka Strzegom – Legnica nastąpiło 16 grudnia 1856. Przejezdna stała się wówczas trasa do Dzierżoniowa (przez miasta Jawor, Strzegom, węzeł w Jaworzynie Śląskiej oraz Świdnicę), gdzie wówczas kończyła się linia.

Plany rozbudowy linii na północ od Legnicy, stwarzające potencjalną konkurencję w przewozach w kierunku Berlina, napotkały na zdecydowany opór ze strony zarządu upaństwowionej już wówczas Kolei Dolnośląsko–Marchijskiej. Nowa linia Kolei Wrocławsko–Świdnicko–Świebodzickiej, poprzez węzeł kolejowy w Czerwieńsku, miała uzyskać połączenie z linią Kolei Marchijsko–Poznańskiej, co stanowiło zagrożenie interesów państwowego operatora, prowadzącego przewozy z Wrocławia do Berlina przez Legnicę i Węgliniec. Na budowę linii zezwolono dopiero na przełomie lat 60. i 70. XIX w., kiedy – wówczas już również kontrolowana przez państwo Kolej Górnośląska – wyprzedziła BSFE w staraniach o połączenie Pomorza z Wiedniem, posiadając linie: z Międzylesia do Wrocławia (wybudowana w latach 1871–1875)^[12], połączoną ze starszą linią z Wrocławia do Poznania (wybudowana w 1856) oraz kontrolując Kolej Poznańsko–Stargardzką, natomiast Kolej Dolnośląsko–Marchijska zbudowała już skracające drogę połączenie do Żar.

Kolej Wrocławsko–Świebodzicka oddawała linię w kierunku północnym etapami: do Lubina 25 grudnia 1869, do Głogowa 9 stycznia 1871, do Czerwieńska 1 października 1871, do Rzepina 1 maja 1874, do Kostrzyna 2 stycznia 1875, do Chojny 16 listopada 1876 i do Szczecina (Dworzec Wrocławski) 15 maja 1877.

Porzucono pierwotne plany doprowadzenia trasy do Świnoujścia. W latach 1872–1874 zbudowano natomiast liczące 74,4 km skrótowe połączenie z Wrocławia przez Wołów i Brzeg Dolny, łączące się z linią od Legnicy w miejscowości Rudna, wykluczające konieczność kursowania z Wrocławia na nową linię wydłużoną drogą przez Jaworzynę Śląską. Trasę, na której wzniesiono dwa wielkie mosty na Odrze: w Ścinawie i Brzegu Dolnym, uruchomiono 1 sierpnia 1874.

Linia kolejowa Legnica-Mirsk

W powiatach, na których znajduje się ta linia od lat 80. XIX w. szczególnie odczuwalna była stagnacja związana z odpływem ludności do dużych ośrodków przemysłowych, spowodowanych upadkiem tradycyjnych rzemiosł i brakiem dogodnych szlaków komunikacyjnych. Dlatego też Landtag pruski w 1882 przeznaczył środki finansowe na budowę linii między Mirskiem a Legnicą. Budowę rozpoczęto od strony Mirska, skąd 1 stycznia 1884 otwarto odcinek Mirsk – Gryfów Śląski, odcinek Lwówek Śląski – Gryfów Śląski 15 października 1885, trasę Nowa Wieś Grodziska – Lwówek Śląski 1 grudnia 1895, natomiast odcinek Jerzmanice Zdrój – Nowa Wieś Grodziska 15 maja 1896^[13].

Odcinek Legnica – Złotoryja został otwarty 15 października 1884 w celu obsługi transportu z kopalń i kamieniołomów, a także produktów rolnych. Odcinek Złotoryja – Jerzmanice Zdrój uruchomiono 16 września 1895. Odcinek Jerzmanice – Lwówek Śląski wznoszono i oddawano do użytku z przeciwnego kierunku, od strony Lwówka Śląskiego^[14][7].

Początki kolei w Legnicy – pierwszy legnicki dworzec

Pierwszy legnicki dworzec. Wygląd współczesny

Gmach pierwszego legnickiego dworca istnieje do dziś i znajduje się około 150 metrów na zachód od użytkowanego obecnie budynku. Został zbudowany według projektu Juliusa Mangera, a oddany do użytku 18 października 1844, wraz pierwszym ukończonym odcinkiem budowanej wówczas linii Wrocław – Berlin. Budynek, bliźniaczo podobny do dworca kolejowego w Bolesławcu, pełnił swą rolę przez blisko 40 lat^[11].

Rozwój węzła – drugi legnicki dworzec

Drugi legnicki dworzec na kartce pocztowej z 1915 roku

W miarę rozwoju węzła legnickiego, stary dworzec przestał być wystarczający. Z braku dostatecznej powierzchni dla budowy w dotychczasowym miejscu nowego, większego obiektu, rozbudowaną stację przeniesiono w kierunku wschodnim. Dworzec w nowym miejscu zrealizowano jako wyspowy, pomiędzy dwoma liniami kolei państwowej, tworząc założenie podobne do stacji w Węglińcu, jednak inaczej niż tam, w Legnicy połączone z miastem tunelami. Otwarcie tego obiektu miało miejsce 10 maja 1880^[11].

W 1898 roku dworzec został skomunikowany z odległymi częściami Legnicy powstałą w mieście komunikacją tramwajową. Z czasem, linie, których trasy zbiegały się na pętli przed dworcem, zostały przedłużone do podmiejskich wsi: Starych Piekar i Przybkowa.

Pierwsze dwudziestolecie dwudziestego wieku to czas przebudowy wielu większych stacji. Inwestycje planowano i przeważnie rozpoczynano przed I wojną światową, natomiast wskutek wahań koniunktury gospodarczej, kończono często na przełomie lat 20. i 30. XX w. W historycznym ciągu linii berlińskiej – Kolei Dolnośląsko-Marchijskiej – przebudowie i modernizacji poddano wszystkie najważniejsze punkty: stację rozrządową Wrocław Gądów, Miłkowice, Lubsko i Frankfurt. Całościowej przebudowie poddano również dwa węzły – żagański i legnicki^[15].

Modernizacja węzła – trzeci legnicki dworzec

Przebudowę węzła legnickiego rozpoczęto w 1912, przenosząc stopniowo tory kolejowe na nasypy. Następnie, celem odseparowania tranzytowego ruchu pasażerskiego od towarowego, rozpoczęto w 1914 budowę kolejowej obwodnicy towarowej Legnicy. Budowę kolei obwodowej przerwały problemy gospodarcze związane z wybuchem I wojny światowej. Ostatecznie, obwodnicę ukończono i otwarto w 1926, co pozwoliło na zakończenie prac nad modernizacją układu torowego legnickiej stacji. Budynek dworcowy, wznoszony w latach 1922–1929, częściowo otwarto dla użytkowników w czerwcu 1927 tuż przed odbywającą się w mieście wielką niemiecką wystawą sztuki ogrodniczej i dolnośląskich rzemiosł Deutsche Gartenbau und Schlesiche Gewerbe Austelung (w skrócie Gugali). Udostępniono wówczas podróżnym hall wraz nowymi okienkami kasowymi^[11]. Kolejne pomieszczenia, m.in. doceniane przez ówczesną prasę okazałe poczekalnie dla poszczególnych klas wraz z dworcową restauracją oraz część biurową dworca, otwierano stopniowo w latach 1928–1929^[16]. W 1929 cztery spośród pięciu nowych peronów przykryto jednonawową halą peronową ze stali krzemowej. Przez wiele lat była to jedna z zaledwie trzech (obok Bytomia i Wrocławia Głównego) hal peronowych na terenie dzisiejszej Polski. Uroczyste otwarcie dworca nastąpiło 7 grudnia 1929, dwa i pół roku po faktycznym uruchomieniu zmodernizowanej stacji^[11].

Lata powojenne

Tablica upamiętniająca przejęcie dworca przez polskich kolejarzy

Tuż po zakończeniu działań wojennych II wojny światowej szlak Wrocław – Bolesławiec został przekuty na szeroki tor (1520 mm), następnie przez kilka miesięcy znajdował się pod administracją radziecką i służył zaopatrzeniu armii i wywózce tzw. dóbr trofiejnych z Ziem Odzyskanych w głąb Związku Radzieckiego^[15]. Polskie Koleje Państwowe przejęły zarząd nad całą dolnośląską koleją od wojska radzieckiego 15 sierpnia 1945, natomiast trzy dni później formalnie zakończono odbudowę odcinka linii magistralnej między Wrocławiem a Bolesławcem^[17]. Stacja Lignica (pierwotna polska nazwa miasta Legnica) została przejęta przez polskich kolejarzy 19 sierpnia 1945, co upamiętniła odsłonięta 6 października 1946 pamiątkowa tablica przed głównym wejściem do hallu.

Początkowo ruch pociągów był dość ograniczony z uwagi na ogólne realia powojenne oraz wysadzenia obiektów mostowych pod koniec wojny (np. Bolesławiec, Jędrzychowice). W pierwszej połowie 1946 między Legnicą a Wrocławiem kursowały zaledwie 4 pociągi dziennie, które trasę pokonywały w 2 godziny^[18]. Z czasem, w miarę naprawy urządzeń sterowania ruchem, torowiska i pozyskiwania taboru, sytuacja na liniach wychodzących z Legnicy uległa normalizacji, choć nowe warunki geopolityczne poskutkowały zmianę znaczenia dotychczasowej głównych linii magistralnych (do Berlina i Drezna). Ciąg Węgliniec – Wrocław był nadal intensywnie eksploatowany w ruchu towarowym i pasażerskim, choć linia miała już charakter zbiorczego połączenia regionalnego, a głównym kierunkiem przewozów stał się Wrocław^[15].

W lipcu 1977 roku na legnickim dworcu zakończono daleko idące prace remontowe. Wymieniono na blaszane poszycie dachu hali peronowej, przebudowano urządzenia sterowania ruchem kolejowym na przekaźnikowe, wymieniono system informacji pasażerskiej – zainstalowano charakterystyczne, podświetlane tablice z rozkładem jazdy w hallu i nad peronami. Na peronie trzecim ustawiono wówczas kiosk Ruchu, a w hallu – funkcjonujące przez pewien czas automaty biletowe i automatyczne schowki na bagaż. Na dworcu funkcjonowały wówczas punkty handlowe i gastronomiczne (w tym jeden na peronie 4), kwiaciarnia, restauracja. Czynnych było 5 okienek kasowych^[19].

Siedem lat później, w 1984 dokonano elektryfikacji i remontu torów z Wrocławia, następnie w kierunku Bolesławca (1985), Lubina oraz Nowej Wsi Legnickiej (1986) i Złotoryi (1988). W 2004 wymieniono tory w peronach 3. i 4. w ramach modernizacji europejskiego korytarza kolejowego E-30. Po elektryfikacji linii Wrocław – Miłkowice i modernizacji stacji Legnica, w połowie lat 80. XX w. dotychczasowe nastawnie elektromechaniczne zastąpiono jedną, nowo wybudowaną centralną nastawnią dysponującą, wyposażoną w urządzenia przekaźnikowe. Budynek nastawni dysponującej wzniesiono w północnej części stacji od strony ulicy Ścinawskiej – nieopodal wieży wodnej^[15].

Równolegle z transformacją gospodarczą kraju i restrukturyzacją kolei, znaczenie i funkcjonalność legnickiego dworca spadało. Już pod koniec lat 90. z dworca wyprowadziła się większość handlowców. Dotychczasowe pomieszczenia handlowe w murowanych pawilonach z lat 70. na peronach zagospodarowano na potrzeby kolei – na peronie 3. w miejscu dawnego kiosku przeniesiono posterunek dyżurnego ruchu peronowego, a dawny punkt gastronomiczny na peronie 4. zaadaptowano na posterunek rewizji technicznej. Zmniejszano zakres odprawy podróżnych: zlikwidowano przechowalnię bagażu, odrębne okienko informacji kolejowej, zmniejszono z 5 do 3 liczbę okienek kasowych (2 okienka spółki Przewozy Regionalne i 1 okienko PKP Intercity). Na przełomie 2011 i 2012 roku ograniczono godziny pracy kas – przestały być całodobowe^[20][21].

W maju 2007 część dawnego placu manewrowego za dworcem ogrodzono i adaptowano na parking strzeżony dla klientów i pracowników kolei. Powstało 67 miejsc parkingowych dla samochodów osobowych oraz 15 dla rowerów^[22].

Pod koniec 2008 roku, wraz z powstaniem spółki Koleje Dolnośląskie, w jednym z pomieszczeń sklepowych (dawny kiosk w hallu) ulokowano firmowe Biuro Obsługi Klienta.

Linie kolejowe

Stacja stanowi węzeł kolejowy dla kilku linii, w tym międzynarodowej E30. Ze stacji biorą początek, przebiegają lub kończą się następujące linie^[23][24]:

• 137 Katowice – Legnica (283,905 km),
• 275 Wrocław Muchobór – Gubinek (E30; d. Wrocław Muchobór – Guben; 65,113 km),
• 284 Legnica – Jerzmanice Zdrój (d. Legnica – granica państwa; 0,000 km),
• 289 Legnica – Rudna Gwizdanów (0,241 km).

Układ torowy to 9 torów przy peronach oraz grupy torów: odstawczych za 4. peronem, postojowych za lokomotywownią, towarowych, rozrządowych wraz z górką rozrządową i przy magazynach^[7].

Infrastruktura

Dworzec kolejowy i hala peronowa

Gmach obecnego dworca (2020)

Wnętrze hali peronowej (2020)

Budynek dworca usytuowany jest przy ul. Dworcowej 5, po południowej stronie torów. Wejście główne prowadzi od pl. Dworcowego i ul. Kolejowej (południe), natomiast wejście boczne od ul. Dworcowej. Budynek z położonymi ponad poziomem ulic peronami łączy przejście podziemne (wyjścia na perony od strony zachodniej), ponadto drugi tunel (wyjścia od strony wschodniej) łączy perony z ul. Ścinawską i obecnie nieczynną stacją Legnica Północna.

Obecny dworzec wzniesiony został w latach 1927–1929 na podstawie modernistycznego projektu L. Mattheusa. Uroczystego otwarcia dokonano 7 grudnia 1929^[25]. Pod względem architektury, stanowi jednocześnie prócz charakteru modernistycznego przykład budowli ekspresjonistycznej. Do budynku dworca przylega hala peronowa – stalowa konstrukcja z główną nawą przekrytą trójprzegubowymi łukami Tudora (dźwigary blachownicowe) o rozpiętości ok. 46 m, będąca daleką kopią rozwiązania z dworca Hamburg Hauptbahnhof – jest obecnie jedną z trzech hal peronowych na terenie Polski (pozostałe znajdują się na stacjach Wrocław Główny i Bytom)^[26]. W 1987 dworzec wpisano do rejestru zabytków. Legnicki dworzec przez prawie 80 lat nie był w zasadzie poddawany większym remontom. Modernizacji gmachu dworcowego dokonano w latach 2012–2013^[25].

PKP Polskie Linie Kolejowe w marcu 2018 podpisały z Grupą Ferwaterm umowę na modernizację stacji obejmującą m.in. przebudowę peronów nr 3 i 4, montaż wind na 4 peronach, przebudowę głównego tunelu, remont zadaszenia^[27]. Prace remontowe zaczęto w lecie następnego roku^[28].

Pozostała infrastruktura

Na stacji znajdują się^[7]:

• magazyny ekspedycji, towarowe i place ładunkowe,
• lokomotywownia,
• wieża wodna (nieużywana),
• 5 nastawni.

Połączenia kolejowe

Według rozkładu jazdy z 13 grudnia 2020 r. stacja Legnica obsługiwana jest przez następujące pociągi:

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Legnica w Ogólnopolskiej Bazie Kolejowej – bazakolejowa.pl
• Legnica w Atlasie Kolejowym Polski, Czech i Słowacji – www.atlaskolejowy.net
• Stacja Legnica na zdjęciach archiwalnych i współczesnych na portalu polska-org.pl

Legnica
Linia 137 Katowice – Legnica (283,905 km)
Legnica Piekary odległość: 3,411 km
Linia 275 Wrocław Muchobór – Gubinek (65,113 km)
Jaśkowice Legnickie odległość: 10,163 km		Jezierzany odległość: 5,098 km
Linia 284 Legnica – Jerzmanice-Zdrój (0,000 km)
		Pawłowice Małe odległość: 7,259 km
Linia 289 Legnica – Rudna Gwizdanów (0,241 km)
		Rzeszotary odległość: 5,523 km