Lekcje religii w szkole

Lekcje religii w szkole – zajęcia prowadzone w szkole podstawowej, ponadpodstawowej i średniej z wiedzy religijnej. Treść i sposób prowadzenia zajęć oraz stopień ich obowiązkowości zależą od systemu edukacyjnego w danym kraju.

W Polsce

II RP

Konstytucja marcowa z 1921 roku nakładała obowiązek prowadzenia lekcji religii w szkołach publicznych. Konkordat z 1925 roku uściślał sposób i wymiar prowadzenia lekcji[1], gdy chodzi o lekcje prowadzone przez Kościół katolicki.

Polska Rzeczpospolita Ludowa

W początkowym okresie Polski Ludowej lekcje religii były prowadzone w szkołach mimo wypowiedzenia przez Rzeczpospolitą Polską w 1945 konkordatu. Wynikało to z faktu, że taki obowiązek był zapisany w konstytucji marcowej, którą władze komunistyczne uznawały. Ograniczono nauczanie do 1 godziny tygodniowo (zamiast konkordatowych dwóch) i zlikwidowano obligatoryjność uczestnictwa. Od 1949 władze zaczęły systemowo usuwać religię ze szkół, co usankcjonowano w 1956 roku odpowiednimi przepisami zezwalającymi szkołom na nieprowadzenie lekcji religii (wciąż nie zakazując). W 1961 Sejm uchwalił ustawę o rozwoju systemu oświaty i wychowania[2], definitywnie usuwającą lekcje religii ze szkół. Od tej pory lekcje religii były prowadzone przez księży i katechetów przy parafiach. Jednak do 1981 były one wciąż pod kontrolą władz oświatowych[1].

III RP

Po 1989 roku religię do szkół ponownie wprowadzono na mocy instrukcji Ministra Edukacji Narodowej z 30.08.1990 r.[3]

Obecnie prawo organizacji zajęć katechetycznych w placówkach szkolnych gwarantowane jest przepisem art. 53 ust. 4 Konstytucji:

Art. 53.4. Religia kościoła lub innego związku wyznaniowego o uregulowanej sytuacji prawnej może być przedmiotem nauczania w szkole, przy czym nie może być naruszona wolność sumienia i religii innych osób.

Dodatkowo na mocy art. 12 konkordatu między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską z 1993 (Dz.U. z 1998 r. nr 51, poz. 318) Państwo polskie zagwarantowało, że:

  • „Szkoły publiczne podstawowe i ponadpodstawowe[4] oraz przedszkola, prowadzone przez organy administracji państwowej i samorządowej[5], organizują zgodnie z wolą zainteresowanych naukę religii w ramach planu zajęć szkolnych i przedszkolnych.
  • Program nauczania religii katolickiej oraz podręczniki opracowuje władza kościelna i podaje je do wiadomości kompetentnej władzy państwowej.
  • W sprawach treści nauczania i wychowania religijnego nauczyciele religii podlegają przepisom i zarządzeniom kościelnym, a w innych sprawach przepisom państwowym”.

Możliwość nauczania religii przewiduje także art. 12 ustawy o systemie oświaty:

Art. 12.1. Publiczne przedszkola i szkoły podstawowe organizują naukę religii na życzenie rodziców, publiczne szkoły ponadpodstawowe[4] na życzenie bądź rodziców, bądź samych uczniów; po osiągnięciu pełnoletności o pobieraniu nauki religii decydują uczniowie.
2. Minister właściwy do spraw oświaty i wychowania w porozumieniu z władzami Kościoła Katolickiego i Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego oraz innych kościołów i związków wyznaniowych określa, w drodze rozporządzenia, warunki i sposób wykonywania przez szkoły zadań, o których mowa w ust. 1.

Księża i katecheci świeccy oraz zakonni pobierają za prowadzone lekcje regularną pensję, podobnie jak nauczyciele przedmiotów świeckich.

Od 1992 roku oddzielne lekcje religii należy organizować dla co najmniej siedmiorga uczniów w danej klasie. W 2013 roku Komisji Wychowania Katolickiego dopuściła odstąpienie od tego ustalenia (poprzez łączenie klas) jeżeli wszystkie przedmioty odbywają się w klasach łączonych[6].

Ocena z przedmiotu religia nie wpływa na promocję do następnej klasy lub ukończenie szkoły, ale jest wliczana do średniej ocen ucznia. W 2009 roku Trybunał Konstytucyjny orzekł, że wliczanie religii do średniej ocen nie narusza przepisów Konstytucji[7]. Wpisywana jest na świadectwie szkolnym zaraz po ocenie z zachowania. Nie zaznacza się, czy uczeń uczęszczał na religię czy na etykę. O udziale ucznia niepełnoletniego w nadobowiązkowych zajęciach z religii decydują jego rodzice, natomiast uczeń pełnoletni sam podejmuje decyzję w tym zakresie. Uczeń może uczestniczyć w zajęciach z religii, z etyki, z obu tych przedmiotów, może też nie uczęszczać na zajęcia z żadnego z nich. Od roku szkolnego 2014/2015 życzenie uczestnictwa w zajęciach z religii składa się w formie oświadczenia pisemnego. Zmiana rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 kwietnia 1992 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach (Dz.U. z 2020 r. poz. 983) wynikała z wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu dotyczącego dostępu do lekcji etyki[8].

W 2018 roku ówczesna minister edukacji Anna Zalewska stwierdziła, że znane jej są przypadki powierzania katechetom w szkołach publicznych – wbrew przepisom prawa – obowiązków wychowawców klasy. Oświadczyła, że ministerstwo zrezygnowało z projektu stworzenia podstawy prawnej do pełnienia funkcji wychowawcy klasy przez nauczyciela religii[9].

W 2018 roku nauka religii w przedszkolach i szkołach kosztowała budżet państwa ok. 1 482 mln zł, a uczyło jej 21,7 tys. osób[10]. Dodatkowo na naukę religii przekazywane są środki pieniężne z budżetów każdego z samorządów (np. gminę Ustrzyki Dolne nauka religii kosztuje 540 tys. zł rocznie[11], miasto Szczecin w roku szkolnym 2020/2021 musi dopłacić do pensji nauczycieli-katechetów prawie 4,5 mln zł[12], a miasto Toruń - 8 mln[13]). Według danych opublikowanych przez Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego w roku szkolnym 2018/2019 na lekcje religii uczęszczało 88% uczniów[14], a w roku szkolnym 2019/2020 – 87,6%[15].

W Anglii

Religia (Religious Education, RE) to obowiązkowy przedmiot w systemie edukacji publicznej. Szkoły mają obowiązek nauczać religii. Program nauczania ustalają zgodnie z lokalnymi i krajowymi wytycznymi.

Podstawą prawną religii w szkole angielskiej jest Education Act z 1944, uzupełniony o Education Reform Act z 1988. Przedmiot polega na poznawaniu różnych religii, przywódców religijnych oraz innych tematów związanych z daną religią i jej moralnością. Plan lekcji musi jednak uwzględniać ważną rolę chrześcijaństwa w życiu religijnym – ta religia jest najszerzej omawiana. Wszyscy rodzice mają prawo wycofać dziecko z RE, a ich decyzja musi być zatwierdzona przez szkołę[16].

Przypisy

  1. ↑ a b Religia w szkole dawniej i dziś. wiadomosci.onet.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-07-09)]..
  2. ↑ Ustawa z dnia 15 lipca 1961 r. o rozwoju systemu oświaty i wychowania (Dz.U. z 1961 r. nr 32, poz. 160).
  3. ↑ Piotr Ratajczak, Wprowadzenie religii do szkół.
  4. ↑ a b Do 2019 r. włącznie funkcjonowały gimnazja utworzone w 1999 r., zob. Reforma systemu oświaty z 1999 roku i reforma systemu oświaty z 2017 roku.
  5. ↑ Obecnie chodzi tu o publiczne szkoły zgodnie z przepisami ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (Dz.U. z 2021 r. poz. 1082).
  6. ↑ W imieniu Komisji Ks. Marek Korgul Sekretarz: Stanowisko Komisji Wychowania Katolickiego ws. łączenia klas podczas zajęć z religii. Konferencja Episkopatu Polski, 2013-04-09. [dostęp 2013-06-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
  7. ↑ Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 2 grudnia 2009 r. sygn. akt U 10/07 (Dz.U. z 2009 r. nr 210, poz. 1629).
  8. ↑ Informacja w sprawie zasad organizowania nauki religii i etyki w roku szkolnym 2014/2015. men.gov.pl, 2014-06-16. [dostęp 2016-02-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-28)].
  9. ↑ PiS spowiada się biskupom: „Rząd zadbał o to, by w żadnym dokumencie nie używano języka gender”. oko.press, 2 grudnia 2018. [dostęp 2019-01-04].
  10. ↑ Maciej Kopeć, Odpowiedź na interpelację nr 30388 w sprawie wynagrodzenia dla nauczycieli religii w placówkach oświatowych, sejm.gov.pl, 15 kwietnia 2019 [dostęp 2020-12-09].
  11. ↑ Burmistrz chce mniej lekcji religii w szkole. supernowosci24.pl, 2019-11-29. [dostęp 2019-11-29].
  12. ↑ Odpowiedź na interpelację radnego Przemysława Słowika dot. nadużycia uprawnień przez księdza uczącego w szczecińskiej szkole, bip.um.szczecin.pl, 3 grudnia 2020 [dostęp 2020-12-05], Cytat: Koszty roczne ponoszone na nauczanie religii w szczecińskich jednostkach oświatowych (...) wynoszą szacunkowo w roku szkolnym 2020/2021 (...) 15 400 000 zł. (...) Gmina Miasto Szczecin otrzymuje w części oświatowej subwencji ogólnej kwotę, która w ok. 71% pokrywa wynagrodzenia wszystkich pracowników oświaty, zabezpieczając tym samym środki na wynagrodzenia za zajęcia religii w kwocie ok. 10 934 000 zł. Pozostałą część (...) w kwocie ok. 4 466 000 zł uzupełnia Gmina Miasto Szczecin.
  13. ↑ Toruń na religię w szkołach wydaje więcej niż na budżet obywatelski. 2021-02-05. [dostęp 2021-02-05].
  14. ↑ Annuarium Statisticum Ecclesiae in Polonia AD 2020, Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego [dostęp 2020-12-09].
  15. ↑ Annuarium Statisticum Ecclesiae in Polonia Dane za 2019 r., Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego [dostęp 2020-12-11].
  16. ↑ Religious education in English schools.

Linki zewnętrzne