Leksykologia

Leksykologia – dyscyplina językoznawcza badająca słownictwo języka w stanie współczesnym i jego ewolucję na przestrzeni wieków[1]. Wymieniana jest w zestawieniu z leksykografią, dla której jest nauką pomocniczą[2]. Do kwestii leksykologicznych należą przede wszystkim: problematyka słowa jako podstawowej jednostki leksykalnej (leksemu[2]), związek między znaczeniem a pojęciem i stosunek między znaczeniem leksykalnym a gramatycznym. Leksykologia zajmuje się badaniem zarówno pojedynczych słów, jak i zasobu słownego języka jako całości. Bada słowa z perspektywy ich znaczenia, miejsca w systemie słownikowym, pochodzenia, właściwości gramatycznych, sfer zastosowania i cech stylistycznych[1]. Jednym z podstawowych odłamów nauki o słowie jest semantyka, która bada semantyczny aspekt słowa[1].

Zasób słowny języka nie jest jedynie zespołem słów, jednostek leksykalnych, ale tworzy też pewien system oparty na związkach zależnościowych. Leksykologia bada zależności systemowe występujące w ramach leksyki. Praktyka leksykologiczna może być skierowana na przynajmniej trzy kierunki badawcze: grupowanie leksemów według ich relacji do realiów pozajęzykowych, wyodrębnianie pól semantycznych i pojęciowych, badanie zjawisk historyczno-semantycznych na gruncie jednego lub wielu języków. Przy badaniu stosunków systemowych słów w ramach leksyki można stwierdzić, że na przykład słowa monosemantyczne i polisemantyczne pozostają ze sobą w stosunkach homonimicznych i antonimicznych, a także że wiele słów dawniej funkcjonujących wyszło z powszechnego obiegu albo przybrało inne znaczenia lub cechy stylistyczne. Badaniem leksyki z perspektywy jej pochodzenia, sposobu formowania i rozwoju zajmuje się leksykologia historyczna, odróżniająca się swoim celem od etymologii, która tworzy część leksykologii historycznej i zajmuje się pochodzeniem słów[1].

Leksykologia zajmuje się takimi zjawiskami, jak[2]:

  • synonimia – wyrażanie podobnych znaczeń za pomocą różnych leksemów (synonimia dotyczy także jednostek słowotwórczych i innych)[2];
  • homonimia – relacja między leksemami o identycznym brzmieniu, ale różnych znaczeniach[2];
  • polisemia – różność odcieni znaczeniowych w ramach jednego leksemu[2];
  • hiponimia – semantyczna podrzędność jednego leksemu względem drugiego; odwrotne zjawisko to hiperonimia[2];
  • antonimia – relacja między przeciwnymi znaczeniami[2].

Znani leksykolodzy

  • zagraniczni:
    • Damaso Alonso
    • Jost Trier
    • Jurij D. Apresjan

Przypisy

  1. ↑ a b c d Mistrík 1993 ↓, s. 264.
  2. ↑ a b c d e f g h Panevová, Hajičová i Sgall 2002 ↓, s. 24.

Bibliografia