Lenicja
Lenicja (łac. lenio „łagodzę, zmiękczam”) – proces fonetyczny, zachodzący w wielu językach, w którym głoska ulega osłabieniu w określonych sytuacjach, jak na przykład spółgłoska pomiędzy samogłoskami czy w wygłosie, może także odgrywać rolę gramatyczną.
Przykłady
Typowym przykładem jest − uwarunkowana fonetycznie w dalekiej przeszłości − wymiana spółgłosek na początku wyrazu, będąca wyróżniającą cechą języków celtyckich. Wymiana ta odgrywa w nich ważną rolę w gramatyce, np. przy różnicowaniu rodzaju gramatycznego. W języku irlandzkim polega ona na wymianie (osłabieniu) spółgłosek według następującego paradygmatu:
| Spółgłoska | → | Po lenicji |
|---|---|---|
| b, bʲ | → | v, vʲ |
| p, pʲ | → | f, fʲ |
| d, dʲ | → | ɣ, j |
| f, fʲ | → | (zanik) |
| g, gʲ | → | ɣ, j |
| k, kʲ | → | x, xʲ |
| m, mʲ | → | v, vʲ lub w |
| s, ʃ | → | h |
| t, tʲ | → | h |
Spółgłoski h, l, n, r nie podlegają lenicji w irlandzkim. Nie podlegają jej także zbitki zaczynające się od s. Ortograficznie lenicję w irlandzkim oznacza się przez <h> po literze oznaczającej spółgłoskę podlegającą lenicji, np. cistin → mo chistin. Spółgłoski w pozycji lenicyjnej są krótsze i słabsze niż w pozostałych pozycjach. Procesem analogicznym do lenicji jest w językach celtyckich nazalizacja.
Lenicja występuje też m.in. w języku koreańskim, hiszpańskim i fińskim. Sztucznym językiem, wykazującym obfitość form lenicyjnych jest sindarin.
Zobacz też
- permutacja spółgłoskowa
Bibliografia
- Leszek Bednarczuk (red.), Języki indoeuropejskie t.1, PWN, Warszawa, 1986, ISBN 83-01-033559-1
- Aidan Doyle, Edmund Gussman, An Ghaeilge. podręcznik do nauki języka irlandzkiego, RW KUL, Lublin, 1991, ISBN 83-228-0337-4
- Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, Kazimierz Polański (red.), Marian Jurkowski (oprac.), Wrocław: Ossolineum, 2003, ISBN 83-04-04680-6, OCLC 69602560.