Leon Berbecki

Leon Berbecki

generał broni
Pełne imię i nazwisko	Leon Piotr Berbecki
Data i miejsce urodzenia	28 lipca 1874 folwark Kalinowszczyzna (ob. dzielnica Lublina)
Data i miejsce śmierci	23 marca 1963 Gliwice
Przebieg służby
Lata służby	1891–1945
Siły zbrojne	Armia Imperium Rosyjskiego Armia Austro-Węgier Wojsko Polskie
Formacja	Legiony Polskie
Jednostki	5 Pułk Piechoty Legionów 3 Dywizja Piechoty Legionów Generalny Inspektorat Sił Zbrojnych
Stanowiska	dowódca pułku piechoty szef sztabu Komendy Legionów dowódca Grupy Operacyjnej "Bełz, dowódca Grupy Operacyjnej "Bug" inspektor armii
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa wojna polsko-ukraińska * obrona Bełza wojna polsko-bolszewicka
Odznaczenia

Wizytacja budowy Okręgu Warownego Śląsk, rok 1936

Grób gen. Leona Berbeckiego i jego żony Zofii na Cmentarzu Centralnym w Gliwicach

Leon Piotr Berbecki (ur. 28 lipca 1874^[1] w folwarku Kalinowszczyzna, zm. 23 marca 1963^[2] w Gliwicach) – polski inżynier, generał broni Wojska Polskiego II RP.

Życiorys

Urodził się i wychował w rodzinie patriotycznej. Jego ojciec Feliks Mikołaj walczył w powstaniu styczniowym, w oddziale gen. Michała Kruk-Heydenreicha i został ranny podczas obrony Szczebrzeszyna. W tym samym oddziale służbę kurierską pełniła piętnastoletnia wówczas Aniela z Lutnickich (1848–1889), matka generała. Dziadek Mikołaj walczył w powstaniu listopadowym i był ranny w bitwie o Olszynkę Grochowską. Miał czworo rodzeństwa: starszą siostrę i trzech młodszych braci. W latach 1881–1883 kształcił się w Szkole Ludowej w Grzybowicy, w powiecie włodzimierskim, a później w progimnazjum w Hrubieszowie.

W 1891 zaciągnął się na ochotnika do 44 Kamczackiego Pułku Piechoty w Łucku. Służbę pełnił w kompanii kpt. Marzeckiego. W następnym roku wstąpił do Szkoły Junkrów w Czugujewie (ros. Чугуевское пехотное юнкерское училище). W 1893 powrócił do swojego pułku i przez kolejne trzy lata pełnił obowiązki młodszego oficera w kompanii kpt. Lwowa. W 1896 został awansowany na porucznika i został wykładowcą taktyki w pułkowej szkole podoficerskiej. W 1898 został wyznaczony na stanowisko kwatermistrza pułku. W tym samym roku złożył maturę w II Gimnazjum w Żytomierzu. W 1901 wystąpił z armii i podjął studia w Charkowskim Instytucie Technologicznym, który ukończył z wyróżnieniem w 1911.

3 stycznia 1903 zmobilizowany został do Armii Imperium Rosyjskiego i 2 lutego skierowany koleją do Nikolska Ussuryjskiego, gdzie wówczas stacjonowała II Brygada 31. Dywizji Piechoty. W tym samym miesiącu wraz ze swoją brygadą przeniesiony został do Liaoyang w Mandżurii, a w lipcu tego roku nad rzekę Yalu Jiang. W tym czasie pełnił obowiązki młodszego oficera 11. kompanii 124. Woroneżskiego Pułku Piechoty. Później objął dowództwo 10. kompanii w tym samym pułku. W czasie trwającej wojny rosyjsko-japońskiej razem z szer. Mandrykiem zabił japońskiego oficera, członka rodziny panującej.

Oficer rezerwy rosyjskiej piechoty. Działał w Skautingu, w Polskiej Partii Socjalistycznej i Związku Walki Czynnej na Ukrainie. Po wybuchu I wojny światowej aby uniknąć wcielenia do armii rosyjskiej przedostał się do Krakowa.

Podczas I wojny światowej w 1914 wstąpił do Legionów Polskich, służąc jako dowódca batalionu uzupełnień I Brygady, następnie dowódca 5 Pułku Piechoty Legionów. Odznaczył się m.in. w boju pod Raśną 21–24 sierpnia 1915. Od listopada 1916 do lipca 1917 był szefem sztabu Komendy Legionów. Po kryzysie przysięgowym, w Polskiej Sile Zbrojnej inspektor wyszkolenia, pułkownik. Później został szefem sztabu Polskiego Korpusu Posiłkowego. Na początku 1918 został mianowany z ramienia Tymczasowej Rady Stanu komendantem Szkoły Podchorążych (niem. Offizieren Aspiranten Schule) powołanej przez władze niemieckie w Ostrowie Łomżyńskim. Był pracownikiem Komisji Przygotowującej Ustawę i Program Szkoły Rycerskiej im. Tadeusza Kościuszki Tymczasowej Rady Stanu^[3].

Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, wstąpił do Wojska Polskiego. 29 listopada mianowany został dowódcą I Brygady Piechoty z zachowaniem stanowiska inspektora szkół wojskowych^[4]. Pod koniec 1918 objął dowództwo Grupy Operacyjnej „Bełz”, walczącej na froncie z Ukraińcami, między innymi w długotrwałych walkach w obronie Bełza w styczniu-marcu 1919. Marzec – kwiecień 1919 dowódca Grupy operacyjnej „Bug”. Kwiecień – lipiec 1919 dowódca piechoty dywizyjnej 3 Dywizji Piechoty Legionów. Podczas wojny z bolszewikami objął (7 sierpnia) dowództwo 3 Dywizji Piechoty Legionów i sprawował je do 25 września 1921. Na tym stanowisku 1 maja 1920 roku został zatwierdzony w stopniu generała podporucznika.

Po demobilizacji i przejściu wojska na stopę pokojową wyznaczony został na zastępcę dowódcy Okręgu Korpusu Nr VIII w Toruniu. 3 maja 1922 roku został zatwierdzony w stopniu generała brygady ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 roku. 7 listopada 1922 roku został zastępcą Inspektora Armii Nr I w Wilnie, którym był generał dywizji Edward Śmigły-Rydz^[5]. Od lipca 1923 roku do marca 1924 roku przebywał we Francji na stażu. 12 marca 1924 roku został mianowany dowódcą Okręgu Korpusu Nr III w Grodnie^[6], którym dowodził do lipca 1926 roku.

31 marca 1924 roku Prezydent RP Stanisław Wojciechowski na wniosek Ministra Spraw Wojskowych, generała dywizji Władysława Sikorskiego awansował go na generała dywizji ze starszeństwem z 1 lipca 1923 roku i 3. lokatą w korpusie generałów^[7].

22 lipca 1926 roku, po zamachu majowym, Prezydent RP Ignacy Mościcki mianował go na równorzędne stanowisko dowódcy Okręgu Korpusu Nr VIII w Toruniu^[8]. 9 października 1928 roku został zwolniony ze stanowiska dowódcy OK VIII i mianowany inspektorem armii z siedzibą w Warszawie^[9]. 24 listopada 1928 roku wyjechał z Torunia będąc żegnany przez korpus oficerski garnizonu oraz kompanię honorową 63 Pułku Piechoty ze sztandarem i orkiestrą wojskową^[10]. W czerwcu 1933 roku powierzono mu jednocześnie funkcję prezesa Zarządu Głównego Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej.

28 lipca 1935 roku ukończył 61 rok życia. Zgodnie z ówcześnie obowiązującą pragmatyką oficerską powinien być wówczas przeniesiony przez Prezydenta RP w stan spoczynku^[11], lecz mimo tego pozostał w służbie czynnej. 18 marca 1937 roku weszła w życie nowa pragmatyka oficerska^[12]. Mając wówczas 63 lata musiał być zatrzymany przez Prezydenta RP w służbie czynnej mimo osiągnięcia górnej granicy wieku (60 lat dla generała dywizji, 62 lata dla generała broni). Wniosek o zatrzymanie oficera w służbie czynnej, zajmującego stanowisko inspektora armii, Minister Spraw Wojskowych był zobligowany uzgodnić z Generalnym Inspektorem Sił Zbrojnych.

Najbliższym współpracownikiem generała Berbeckiego na stanowisku inspektora armii był jego pierwszy oficer sztabu, pułkownik dyplomowany Leon Mitkiewicz-Żołłtek. Wymieniony oficer, po trzech latach wspólnej służby, scharakteryzował swojego przełożonego w sposób następujący: „przywiązałem się do starego generała, który z powodzeniem mógłby być moim ojcem, i chociaż stale miałem się na baczności przy nim z powodu wybuchowego temperamentu i cholerycznej jego natury ze wszystkimi dodatkami, to zawsze ceniłem w nim starą szkołę wojskową, ścisłe przestrzeganie dystansu w hierarchii stopni oficerskich i przede wszystkim wielką znajomość żołnierza szeregowca, jego potrzeb, jego trosk na co dzień i od święta. Ale co mnie szczególniej uderzyło w generale Berbeckim, to jego ślepa, bezgraniczna wiara w te ideały, które nam pozostawił Marszałek Piłsudski. Generał Berbecki do ostatnich moich dni w jego inspektoracie codziennie zwykł był mówić o zmarłym Marszałku tak, jak gdyby miał on nazajutrz do nas zawitać”^[13].

5 września 1936 prezydent Ignacy Mościcki powołał go do składu Kapituły Orderu Odrodzenia Polski^[14].

26 marca 1938 roku marszałek Polski Edward Śmigły-Rydz mianował pułkownika Mitkiewicza attaché wojskowym w Kownie^[15]. 8 kwietnia 1938 roku pułkownik Mitkiewicz przekazał całość dokumentów operacyjnych odcinka śląskiego pułkownikowi dyplomowanemu Stanisławowi Wilochowi, pierwszemu oficerowi sztabu generała brygady Antoniego Szyllinga^[16]. Następcą pułkownika Mitkiewicza na stanowisku I oficera sztabu miał zostać pułkownik dyplomowany Lucjan Janiszewski, dotychczasowy dowódca Pułku KOP „Głębokie”. Kandydaturę pułkownika Janiszewskiego wysunął ówczesny szef Sztabu Głównego, generał brygady Wacław Stachiewicz bez porozumienia z zainteresowanym inspektorem armii. W ocenie generała Berbeckiego był to kolejny akt nieufności szefa Sztabu Głównego wobec jego osoby, zrywający z dotychczasową dobrą praktyką personalną polegającą na tym, że szef Sztabu Głównego przedstawiał inspektorowi armii trzech kandydatów do wyboru, ewentualnie inspektor armii przedstawiał szefowi Sztabu Głównego trzech własnych kandydatów na stanowisko I oficera sztabu. Generał Berbecki nie widząc szans na poprawę stosunków służbowych z generałem Stachiewiczem pod koniec września 1938 roku stanął do raportu u Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych i poprosił o przeniesienie w stan spoczynku. W efekcie został zwolniony ze stanowiska inspektora armii, lecz sprawa jego przeniesienia w stan spoczynku nie została formalnie załatwiona do września 1939 roku. Obowiązki inspektora „odcinka śląskiego” przekazał generałowi Szyllingowi, a sam zajął się sprawami zlecanymi mu bezpośrednio przez Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych. Do dyspozycji generała oddano oficera ordynansowego oraz samochód z Kolumny Samochodowej GISZ.

19 marca 1939 roku został awansowany na generała broni, a 28 marca 1939 roku mianowany przez Ministra Skarbu Eugeniusza Kwiatkowskiego, za wiedzą i zgodą marszałka Śmigłego-Rydza, komisarzem generalnym Pożyczki Obrony Przeciwlotniczej.

W okresie międzywojennym był jednym z inicjatorów budowy jednego z dwóch najnowocześniejszych obserwatoriów w Europie – Obserwatorium Astronomiczno-Meteorologicznego im. Marszałka Józefa Piłsudskiego na Huculszczyźnie.

1 września 1939 roku zgłosił się w Naczelnym Dowództwie, lecz żadnego przydziału służbowego nie otrzymał. 8 września 1939 roku opuścił Warszawę i udał się do Brześcia, gdzie przebywał Naczelny Wódz. W nocy 11 września wyjechał z Naczelnym Dowództwem do Włodzimierza, 13 września pod Młynów koło Dubna, 14 września do Kołomyi, a 17 września do Kosowa Huculskiego. 17 września w Kosowie otrzymał od marszałka Śmigłego-Rydza pisemny rozkaz: „porządkować szeregi Wojska Polskiego przekraczające granicę”.

20 stycznia 1940 roku w miejscowości Băile Herculane w Rumunii opracował „Uwagi i spostrzeżenia dotyczące przygotowań i działań wojennych”^[17]. Internowany w Rumunii w obozie w Băile Herculane^[18]. Podczas II wojny światowej w okresie 1939 – marzec 1941 internowany w Rumunii, stąd wywieziony do Niemiec, gdzie przebywał w niewoli w oflagach Dorsten i Dössel). Po wojnie, osiedlił się we Francji, skąd 7 lutego 1946 powrócił do Polski. Pracował w szkołach technicznych w Zabrzu i Sławięcicach. W okresie powojennym inwigilowany przez komunistyczną tajną policję – UB. W 1946 był świadkiem w pokazowym procesie pułkownika Wacława Kostek-Biernackiego, kolegi z Legionów, komendanta twierdzy brzeskiej i byłego wojewody poleskiego, któremu podlegało administracyjnie Miejsce Odosobnienia w Berezie Kartuskiej^[19]. Zmarł w Gliwicach, tam również został pochowany. Jego grób znajduje się na Cmentarzu Centralnym przy ul. Kozielskiej.

Generał jest autorem kontrowersyjnego „Pamiętnika generała broni”, który ukazał się w 1959 roku nakładem Wydawnictwa „Śląsk”.

Generał broni Leon Berbecki jest patronem jednostek Wojska Polskiego. 20 marca 1996 roku jego imię otrzymał 3 Batalion Dowodzenia w Lublinie, a 19 kwietnia 1996 roku – 5 Batalion Obrony Przeciwchemicznej w Tarnowskich Górach. W 2010 roku 5 Batalion Chemiczny został przeformowany w 5 Pułk Chemiczny. 16 marca 2011 roku sekretarz stanu do spraw społecznych i profesjonalizacji Czesław Piątas z upoważnienia Ministra Obrony Narodowej nadał 5 Pułkowi Chemicznemu imię generała broni Leona Berbeckiego^[20].

Życie prywatne

W 1906 roku zawarł związek małżeński z Zofią z Jacyna-Jatelnickich (1884–1970), siostrą Bolesława, późniejszego generała brygady Wojska Polskiego. Z tego związku urodziła się córka Wanda. Zofia Berbecka była „znaną lingwistką i znawczynią literatury francuskiej”^[21].

Awanse

• podporucznik – 1 sierpnia 1895
• porucznik – 1 sierpnia 1899
• kapitan – 1915
• major – 2 lipca 1915
• podpułkownik – 1 kwietnia 1916
• pułkownik – 1917
• generał podporucznik – zatwierdzony 1 maja 1920 z dniem 1 kwietnia 1920 „z grupy byłych Legionów Polskich”
• generał brygady – zweryfikowany 3 maja 1922 ze starszeństwem z dnia 1 czerwca 1919
• generał dywizji – 31 marca 1924 ze starszeństwem z dnia 1 lipca 1923 i 3. lokatą w korpusie generałów
• generał broni – 19 marca 1939 ze starszeństwem z dnia 19 marca 1939 i 1. lokatą w korpusie generałów^[22]

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari (1921)^[23][24]
• Wielka Wstęga Orderu Odrodzenia Polski (1938)^[25][26]
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (11 listopada 1936)^[27][28]
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (29 grudnia 1921)^[23][29]
• Krzyż Niepodległości z Mieczami (12 maja 1931)^[23][30]
• Krzyż Walecznych (siedmiokrotnie)^[23]
• Złoty Krzyż Zasługi (pięciokrotnie: po raz pierwszy 17 marca 1930^[31])
• Krzyż Zasługi Wojsk Litwy Środkowej^[23][32]
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921^[23]
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości^[23]
• Złota Odznaka Honorowa Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej I stopnia^[33]
• Odznaka Honorowa Polskiego Czerwonego Krzyża I stopnia (1935)^[34]
• Odznaka za Rany i Kontuzje
• Odznaka Pamiątkowa Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych (12 maja 1936)
• Odznaka „Za wierną służbę”
• Odznaka „Znak Pancerny”
• Odznaka ZHP „Wdzięczności”^[35]
• Krzyż Wielki Orderu Świętego Sawy (Jugosławia, 1929)^[36][23]
• Krzyż Wielki Orderu Gwiazdy Rumunii (Rumunia)
• Order Zasługi I klasy (Węgry)
• Wielki Oficer Orderu Legii Honorowej (Francja, 1934)^[37][23]
• Oficer Orderu Legii Honorowej (Francja, 1922)^[23][38]
• Kawaler Orderu Legii Honorowej (Francja)^[39]
• Order Pogromcy Niedźwiedzia III klasy (Łotwa)^[23]
• Medal 10 Rocznicy Wojny Niepodległościowej (Łotwa, 6 sierpnia 1929)^[40]
• Order Leopolda III klasy (Austro-Węgry, 1916)
• Order Korony Żelaznej III klasy (Austro-Węgry, 1915)^[41]
• Odznaka za Służbę Wojskową dla Oficerów III klasy (Austro-Węgry)
• Krzyż Żelazny II klasy (Prusy)
• Order Świętej Anny II i IV klasy (Imperium Rosyjskie)
• Order Świętego Stanisława III klasy (Imperium Rosyjskie)
• Order Świętego Włodzimierza IV klasy (Imperium Rosyjskie, 1904)

Przypisy

Bibliografia

• Dzienniki Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych.
• LeonL. Mitkiewicz LeonL., Wspomnienia kowieńskie 1938–1939, Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1990, ISBN 83-11-07869-6, OCLC 830063151 .
• Tadeusz Kryska-Karski i Stanisław Żurakowski: Generałowie Polski Niepodległej, Editions Spotkania, Warszawa 1991, wyd. II uzup. i poprawione, s. 23.
• Piotr Stawecki: Słownik biograficzny generałów Wojska Polskiego : 1918–1939. Warszawa: Bellona, 1994. ISBN 83-11-08262-6.
• Henryk Piotr Kosk: Generalicja polska : popularny słownik biograficzn. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 2001. ISBN 83-87103-81-0.
• Bogusław Tracz: Niespokojny czas spoczynku. Generał broni Leon Berbecki w latach 1939–1956, „Niepodległość” T. LVIII (XXXVIII po wznowieniu), Warszawa 2008, s. 131–154.
• Janusz Królikowski, Generałowie i admirałowie Wojska Polskiego 1943–1990 t. I:A–H, Toruń 2010, s. 128–132.