Leon Janta-Połczyński

Leon Janta-Połczyński
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

25 maja 1867
Wysoka, Królestwo Prus

Data i miejsce śmierci

20 lipca 1961
Poznań, Polska

Minister rolnictwa i dóbr państwowych
Okres

od 18 stycznia 1930
do 22 marca 1932

Przynależność polityczna

Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem

Poprzednik

Wiktor Leśniewski

Następca

Seweryn Ludkiewicz

Odznaczenia
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Komandor Orderu Świętego Grzegorza Wielkiego Krzyż Wielki Orderu Chrystusa Wielki Krzyż Orderu Korony (Belgia) Krzyż Wielki Orderu Świętego Sawy Order Zasługi Cywilnej (Bułgaria)
Wiktor Podoski, Maria Rotwand i Leon Janta-Połczyński 1938

Leon Janta-Połczyński[1] (ur. 25 maja 1867 w Wysokiej k. Tucholi, zm. 20 lipca 1961 w Poznaniu) – polski ziemianin, prawnik (doktor praw), polityk, działacz społeczny, minister rolnictwa i dóbr państwowych w pięciu rządach II RP, senator I i III kadencji, członek Naczelnej Rady Ludowej w 1918 roku[2].

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Ojciec – Adam (1839–1901) – ziemianin, obrońca polskiego kupiectwa, rzemiosła i rolnictwa na Pomorzu Nadwiślańskim, poseł do Reichstagu; matka Leontyna z domu Zabłocka[3]. W 1870 przeprowadził się z rodzicami do Chojnic. Ukończył gimnazjum w Chojnicach, studia ekonomiczne i prawnicze na Uniwersytecie Jagiellońskim i na uniwersytetach w Berlinie, Paryżu i Jenie. W 1890 uzyskał stopień naukowy doktora praw. W 1894 zdał egzamin sędziowski[4]. Dwa lata później przeniósł się do posiadłości swoich rodziców w Wysokiej[4]. Po studiach odbył praktykę sądową. W 1903 został porucznikiem rezerwy 1 Gwardyjskim Pułku Dragonów im Królowej Wiktorii[5]. Porucznik rezerwy kawalerii w armii niemieckiej. W 1901 przejął po ojcu majątek Wysoka. W 1910 nabył majątek Zbieniny[6].

Od 1896 członek Sejmiku i Wydziału Powiatowego w Tucholi, 1898–1912 patron Kółek Włościańskich na Pomorzu, prezes Banku Ludowego (od 1900), Spółdzielni Rolniczo-Handlowej „Rolnik”, Spółdzielni Handlowej „Kupiec” i Spółki Parcelacyjnej w Tucholi. Wydawca pism: „Gazeta Gdańska” (1898–1905) i „Kłosy” (1905–1919). Działacz narodowy na Pomorzu Nadwiślańskim, zwany przez Niemców Polenführer[7].

Po odzyskaniu niepodległości

W listopadzie 1918 został członkiem Powiatowej Rady Ludowej w powiecie Tuchola, a w grudniu delegatem na Polski Sejm Dzielnicowy w Poznaniu[8]. Jako członek Rady Narodowej byłego zaboru pruskiego i delegat rządu RP był ekspertem w sprawie przynależności Pomorza do Polski na konferencji pokojowej w Paryżu [9]. W styczniu 1919 udał się do Warszawy na rozmowy z Ignacym Paderewskim w sprawie nominacji na stanowisko ministra rolnictwa[10]. Prowadził rozmowy z Niemcami na temat przejęcia administracji niemieckiej przez Polaków[11]. Z powodu rychłego upadku rządu Ignacego Paderewskiego został przewodniczącym polskiej delegacji na rozmowy w Paryżu[12]. Był przewodniczącym delegacji. 8 października 1919 został powołany na stanowisko podsekretarza stanu w Ministerstwie b. Dzielnicy Pruskiej w Poznaniu[13]. W tym samym roku kierował również departamentem spraw wewnętrznych[14]. Kierował departamentem politycznym i administracją dwóch województw[11]. 18 lutego 1920 został mianowany na stanowisko generalnego zastępcy ministra w Poznaniu[14].

Działacz konserwatywnego Chrześcijańsko-Narodowego Stronnictwa Rolniczego. Senator RP z listy Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej w latach 1922–1927. Z nieznanych powodów nie uczestniczył w pierwszym posiedzeniu Senatu. Ślubowanie senatorskie złożył 1 grudnia 1922. Podczas swojej działalności w Senacie zabierał głos 15 razy][9]. Pełnił głównie funkcję referenta zajmującego się określonymi problemami, oraz szefa senackich komisji spraw zagranicznych, rolnej oraz morskiej lub we własnym imieniu[15]. Wszystkie projekty ustaw jego autorstwa zdobyły senacką większość. Pierwszym senackim projektem Janty Połczyńskiego był akt prawny pt. „O przystąpieniu Polski do międzynarodowego porozumienia dla walki z epizaotjanami[9]. 9 lipca przedstawił do zatwierdzenia „Ustawę o ratyfikacji układu polsko-niemieckiego o górnośląskim pasie granicznym”, a także ustawę o ratyfikacji układu polsko-niemieckiego dotyczącego praw członków i urzędników kolei górnośląskich[16]”.

Jako senator klubu Chrześcijańsko-Narodowego pięciokrotnie prezentował stanowisko klubu.

Dwukrotnie odnosił się do exposé nowych premierów Władysława Sikorskiego i Wincentego Witosa. 22 stycznia 1923 dokonał krytycznej oceny programu gospodarczego rządu Władysława Sikorskiego, zarzucając mu brak koncepcji. 8 czerwca 1923 przy powołaniu rządu Chjenopiasta stał się częścią jego porozumienia. Wypowiedział słowa:

...Klub w imieniu którego mam zaszczyt przemawiać, uważał od samego początku nowego Sejmu wytworzenie większości za kardynalne zadanie Sejmu i za warunek racji bytu i gotów był się zgodzić na wielkie ofiary dla umożliwienia jej powstania.

.... Klub Chrześcijańsko Narodowy wita z zadowoleniem Rząd Obecny jako rząd parlamentarny oparty na większości Polskiej[17].

18 marca 1925 Senat przyjął kolejną ustawę autorstwa Połczyńskiego o Izbach Morskich. Pełniąc funkcję prezesa klubu Ch-N, po raz ostatni wystąpił 3 marca 1926[18]. Domagał się odrzucenia ustawy ratyfikującej:

czy będziemy podpisywali za dwa lata może pokojowe połączenie się Austrii z Niemcami[19] 16 lutego 1927 została uchwalona „Ustawa o Komitecie Floty Narodowej” której jednym z inicjatorów był Połczyński[19].

Po przewrocie majowym w 1926 wraz z konserwatystami zbliżył się do tworzonego obozu rządowego sanacji. W pierwszych wyborach po zamachu majowym nie zdobył mandatu senatorskiego[20]. W kwietniu 1927 został odznaczony przez papieża Piusa XI Orderem Świętego Grzegorza Wielkiego [21]. Zajął się pisaniem artykułów, które ukazały się w marcu i kwietniu 1929 w oficjalnym piśmie sanacji „Dzień Polski”. Dwa spośród artykułów dotyczyły historiozofii. Pozostałe artykuły dotyczyły współczesności[20].

Ponownie senator RP z listy BBWR w latach 1930–1935.

Minister rolnictwa

18 stycznia 1930 został ministrem rolnictwa w rządzie Kazimierza Bartla[22]. W latach 1930–1932 minister rolnictwa w gabinetach Walerego Sławka, Józefa Piłsudskiego i Aleksandra Prystora. Jego sekretarzem był Jerzy Giedroyć). Zwolennik ingerencji rządu w sprawy gospodarki rolnej. Na pierwszej konferencji prasowej za przyczynę kryzysu w rolnictwie uznał nadwyżkę zboża na rynku pochodzącą z zewnętrznego importu oraz nadmierną ilość zapasów własnych[23]. W nocy z 27 na 28 lutego 1930 Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów uchwalił „Plan doraźnej pomocy dla rolnictwa”. W pierwszym kwartale 1931 jako minister występował do rozmaitych organów rządowych i parlamentarnych z prośbami o nowe środki budżetowe na rok 1931/1932[18]. Priorytetem działania ministra był eksport na rynki zagraniczne oraz podniesienie jakości produktów przeznaczonych na eksport. Część dochodów z eksportu miała być przeznaczona na oddłużenie rolnictwa[24]. Pomimo wysiłków Janty Połczyńskiego i Witolda Staniewicza Sejm uchwalił o 22,5 mln złotych mniejszy budżet niż w poprzednim roku[24]. Program reformy rolnej stał się obiektem ataków opozycji m.in. za kierowanie programu do wielkich rolników kosztem drobnych[24]. Założenia programu chwalił Poseł BBWR Juliusz Ponikowski[18]. Inicjator i organizator czterech kolejnych międzynarodowych konferencji rolniczych bałtycko-bałkańskich. W dniach 7–14 października 1930 brał udział w obchodach 25-lecia jubileuszowego zjazdu Instytutu Rolniczego w Rzymie[25]. Uczestnik rozmów polsko-niemieckich w sprawie traktatu handlowego. W styczniu i lutym 1931 przedstawił komisjom sejmowym bilans dokonań planu doraźnego[25]. 22 marca 1932 przekazał stanowisko ministra następcy Stanisławowi Ludkiewiczowi[18].

Senator

16 listopada w tzw. wyborach brzeskich kandydował do sejmu z listy nr 1 Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem w dwóch okręgach województwa pomorskiego nr 29 Tczew i nr 30 Grudziądz[26], oraz z 4 pozycji listy centralnej do senatu[26]. Podczas kampanii wyborczej odwiedził kilka miast na Pomorzu oraz Poznań[26]. Zdobył 2 mandaty do sejmu oraz mandat senatora. Mandatów poselskich zrzekł się na korzyść Zygmunta Redlińskiego i Stefana Dąbrowskiego[27]. W czerwcu 1932 wszedł w skład Komisji Porozumiewawczej przemysłu i rolnictwa pod przewodnictwem Janusza Radziwiłła[28]. W lipcu stanął na czele Towarzystwa Popierania Wytwórczości Krajowej[28]. W imieniu komisji gospodarstwa społecznego referował projekt ustawy o rzeźniach z prawem wyłączności[28]. We wrześniu 1933 został wysłany przez prezydenta na czele delegacji do Budapesztu na obchody 400-lecia urodzin króla Siedmiogrodu Stefana Batorego i 250 Bitwy pod Wiedniem [29]. 16 stycznia 1935 podczas rozpatrywania nowego projektu konstytucji jako jeden z 73 senatorów poparł projekt[28]. W 1935 delegat Polski na Europejską Konferencję Ekonomiczną w Brukseli. Na co dzień mieszkał w rodzinnej Wysokiej, gdzie gospodarował na trzech tysiącach hektarów ziemi. Prezes Związku Ziemian Pomorskich. Współzałożyciel fabryki krochmalu „Solanum” w Starogardzie i fabryki gumy syntetycznej pod Dębicą, którą w darze przekazał Ministerstwu Spraw Wojskowych.

Po zakończeniu kadencji

W maju 1939 sprowadził się wraz z żoną do willi w Milanówku wynajętej od Jana Sosnowskiego[30]. W czasie wojny i okupacji niemieckiej wysiedlony do Generalnego Gubernatorstwa. Początkowo udał się do willi spokrewnionej Rodziny Molhów. Na początku 1943 z powodu podejrzliwości i ryzyka dekonspiracji przeniósł się do Staromieścia. Zostali aresztowani w czasie obławy na partyzantów, a następnie zwolnieni do domu[31]. Ze Staromieścia udał się do Doliny Prądnika, gdzie doczekał końca wojny[31].

Jako współpracownik Delegatury Rządu na Kraj jeździł do Warszawy na posiedzenia partii sejmowych [31].

W czasach PRL

Z powodu ogłoszenia parcelacji majątków w oparciu o reformę rolną zamieszkał wraz z żoną w Gnieźnie[32], następnie w Poznaniu, gdzie jako pracownik Państwowych Nieruchomości Ziemskich organizował wystawy rolnicze[32]. W 1948 wiceprezydent Brzegu Antoni Łudziński zaoferował mu funkcję kustosza w Muzeum Piastów Śląskich w Brzegu[32]. W 1958 w wieku 91 lat przeszedł na emeryturę[32]. Ostatnie lata życia poświęcił na pisanie pamiętników i zbieranie dokumentów historycznych. We wspomnieniach napisał: „Życie moje aktywne trwało do roku 1939, od tego czasu już jestem biernym popychadłem losu”[33]. Cenny zbiór książek (ok. 3000 woluminów) przekazał Bibliotece Uniwersyteckiej we Wrocławiu.

Zmarł 20 lipca 1961. Trzy dni później został pochowany na poznańskim cmentarzu Górczyńskim[34]. Uroczystościom żałobnym przewodniczył ks. kan. Józef Jasiński[34]. Przemówienie nad grobem ministra i senatora wygłosił Jan Szymczak. Fakt śmierci ministra został w znikomym stopniu zauważony przez prasę krajową. 23 listopada 1985 prochy ministra i jego małżonki zostały złożone w grobowcu rodzinnym w Raciążu[35].

Żona (poślubiona 1902) Maria (córka Romana Komierowskiego[36]); synowie: Maciej i Adam; córka Leontyna z męża Tyszkiewicz. Maria Janta Połczyńska została matką chrzestną żaglowca „Dar Pomorza” 13 lipca 1930[37].

Upamiętnienie

25 maja 2022 nastąpiło uroczyste odsłonięcie tablicy pamięci dr Leona Janty-Połczyńskiego w miejscowości Wysoka, w gminie Tuchola. Umieszczono ją przy wejściu głównym Domu Pomocy Społecznej, który przed laty był dworem ziemiańskim. Przez ponad 170 lat dwór ten był w posiadaniu zasłużonej dla polskości na Pomorzu rodziny Janta-Połczyńskich[38].

Odznaczenia

Przypisy

  1. CONCEPT Intermedia www.sam3.pl, „Leon Janta-Połczyński – Senator i Minister z Borów Tucholskich” – wystawa w TOK, Um Tuchola [dostęp 2019-11-02] (pol.).
  2. Dziennik Poznański, nr 281, rocznik 60, 7 grudnia 1918 roku, [b.n.s]
  3. Jastrzębski 2001 ↓, s. 21.
  4. a b Jastrzębski 2001 ↓, s. 41.
  5. Jastrzębski 2001 ↓, s. 87.
  6. Jastrzębski 2001 ↓, s. 67.
  7. Wojciech Borakiewicz Janta-Połczyński. Cichy bohater bydgoskiej niepodległości
  8. Jastrzębski 2001 ↓, s. 91.
  9. a b c Jastrzębski 2001 ↓, s. 116.
  10. Jastrzębski 2001 ↓, s. 89.
  11. a b Jastrzębski 2001 ↓, s. 101.
  12. Jastrzębski 2001 ↓, s. 102.
  13. Jastrzębski 2001 ↓, s. 104.
  14. a b Jastrzębski 2001 ↓, s. 105.
  15. Sprawozdanie stenograficzne z posiedzeń Senatu RP 1922/27:Bogusław Gałka, Ziemianie w parlamencie II RP.
  16. Według umowy polsko-niemieckiej z 15 lipca 1922 ruch kolejowy podlegał mieszanej komisji polsko-niemieckiej.
  17. Sprawozdanie stenograficzne z 22. posiedzenia Senatu RP.
  18. a b c d Jastrzębski 2001 ↓, s. 177.
  19. a b Sprawozdanie stenograficzne z 88. posiedzenia Senatu RP.
  20. a b Jastrzębski 2001 ↓, s. 130.
  21. a b Jastrzębski 2001 ↓, s. 122.
  22. Jastrzębski 2001 ↓, s. 137.
  23. Jastrzębski 2001 ↓, s. 163.
  24. a b c Jastrzębski 2001 ↓, s. 170.
  25. a b c d e Jastrzębski 2001 ↓, s. 167.
  26. a b c Jastrzębski 2001 ↓, s. 146.
  27. Jastrzębski 2001 ↓, s. 147.
  28. a b c d Jastrzębski 2001 ↓, s. 181.
  29. Jastrzębski 2001 ↓, s. 182.
  30. Jastrzębski 2001 ↓, s. 186.
  31. a b c Jastrzębski 2001 ↓, s. 187.
  32. a b c d Jastrzębski 2001 ↓, s. 188.
  33. Marek Henzler: Jak wyglądało życie przedwojennych senatorów po 1945. Popychadła losu. polityka.pl, 2015-11-08. [dostęp 2018-10-27].
  34. a b Jastrzębski 2001 ↓, s. 190.
  35. Jastrzębski 2001 ↓, s. 190-191.
  36. Roman Komierowski – profil na stronie Sejm Wielki. sejm-wielki.pl. [dostęp 2015-09-29].
  37. Roman Komierowski. bohaterowiekrajny.krakow.pl. [dostęp 2015-09-29].
  38. Instytut Pamięci Narodowej- Gdańsk, Odsłonięcie tablicy pamięci dr. Leona Janty-Połczyńskiego – Wysoka, 25 maja 2022, Instytut Pamięci Narodowej - Gdańsk [dostęp 2022-05-28] (pol.).
  39. 10 listopada 1938 „za wybitne zasługi na polu pracy społecznej i zawodowej” M.P. z 1938 r. nr 258, poz. 592
  40. Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924. Warszawa: Prezydium Rady Ministrów, 1926, s. 20.
  41. Estrangeiros com Ordens Portuguesas (port.). presidencia.pt. [dostęp 2015-09-27].

Bibliografia

  • Włodzimierz Jastrzębski: Leon Janta Połczyński (1867–1961) minister i senator z Borów Tucholskich. Toruń: Adam Marszałek, 2001. ISBN 83-7174-820-5. OCLC 48461818..

Media użyte na tej stronie

Kazimierz Bartel.jpg
Kazimierz Bartel, Primer Minister of Poland
Jozef Pilsudski1.jpg
Józef Piłsudski
Aleksander prystor 1.jpg
Aleksander Prystor (1876-1941), Polish politician.
Godło II Rzeczypospolitej.png
Godło Rzeczypospolitej Polskiej ustalone Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach (Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980)
Leon Janta-Połczyński.jpg
Leon Janta-Połczyński (1861-1967) – Polish politician, member of Senate 1922-27, 1930-35, Minister of Agriculture (1930-32)
Ordine di San Gregorio Magno.COMM.PNG
Commander's insigna of S. Gregorius Magnus' order