Leon X

Leon X

Leo Decimus

Giovanni di Lorenzo de Medici
Papież Biskup Rzymu
Kraj działania	Państwo Kościelne
Data i miejsce urodzenia	11 grudnia 1475 Florencja
Data i miejsce śmierci	1 grudnia 1521 Rzym
Miejsce pochówku	Bazylika Santa Maria sopra Minerva
Papież
Okres sprawowania	11 marca 1513–1 grudnia 1521
Wyznanie	katolicyzm
Kościół	rzymskokatolicki
Prezbiterat	15 marca 1513
Nominacja biskupia	9 grudnia 1510
Sakra biskupia	17 marca 1513
Kreacja kardynalska	9 marca 1489 (ogłoszona 26 marca 1492) Innocenty VIII
Kościół tytularny	S. Maria in Domnica
Pontyfikat	11 marca 1513

Leon X (łac. Leo X, właśc. Giovanni di Lorenzo de' Medici, pol. Jan Medyceusz; ur. 11 grudnia 1475 we Florencji, zm. 1 grudnia 1521 w Rzymie^[1]) − papież w okresie od 11 marca 1513 do 1 grudnia 1521^[2].

Życiorys

Wczesne życie

Młodszy syn signora Florencji, Wawrzyńca Wspaniałego oraz Klarysy Orsini, pochodził z rodu Medyceuszy^[3]. Był kuzynem Giulia de Mediciego^[3]. Od najmłodszych lat był przygotowywany do służby w Kościele; kreowany kardynałem diakonem St. Maria in Domnica w wieku 13 lat, na konsystorzu 9 marca 1489^[3]. W tym samym roku rozpoczął studiowanie teologii i prawa kanonicznego w Pizie^[1]. W 1492 został oficjalnie przyjęty do Kolegium Kardynałów i brał udział w konklawe 1492^[1][3]. W latach 1483–1513 był zarządcą około dziesięciu opactw, m.in. Monte Cassino w latach 1486–1504. Był także biskupem Pesaro w latach 1503–1504 i administratorem diecezji Amalfi w latach 1510–1513^[3]. W latach 90. XV wieku, po wygnaniu z Florencji wiele podróżował po Europie i stykał się z wybitnymi osobistościami swojej epoki^[2]. Po powrocie do Rzymu został mianowany legatem w Bolonii (1511), a wkrótce potem odzyskał władzę we Florencji^[1].

Wybór na papieża

W chwili śmierci papieża Juliusza II Jan Medyceusz miał 37 lat i należał do frakcji młodszych kardynałów^[4]. Podczas konklawe 1513 był na tyle chory, że trzeba było zanieść^[2] go na głosowanie. Dzięki swoim nienagannym manierom potrafił zjednać sobie wielu przyjaciół i ustrzec się wrogów^[4], co prawdopodobnie zapewniło mu elekcję bez symonii^[1].

Pontyfikat

papież Leon X

Podobnie jak jego poprzednik, Juliusz II, Leon X był przeciwnikiem Francji i skupiał swoje działania na sojuszach antyfrancuskich^[2]. W 1513 przystąpił do Ligi z Malines, w skład której wchodził Maksymilian I Habsburg, Hiszpania i Anglia^[1]. Francja wprawdzie wstrzymała poparcie dla soboru w Pizie, jednak gdy władzę objął Franciszek I Walezjusz, pokonał on wojska Ligi w bitwie pod Marignano i podbił Mediolan^[1]. Wówczas Leon X spotkał się z królem francuskim w Bolonii i podpisał porozumienie, na mocy którego Stolica Apostolska zobowiązała się oddać Parmę i Piacenzę, zatrzymując Mediolan. Ponadto papież zawarł konkordat, który ostatecznie unieważnił sankcję pragmatyczną z Bourges^[1], nadając królowi Francji prawo powoływania wszystkich wyższych urzędów kościelnych^[1]. W 1516 prowadził także drugą wojnę, w której chciał mianować księciem Urbino swojego bratanka Wawrzyńca II, jednak pomimo początkowego sukcesu wojna zakończyła się fiaskiem, zarówno politycznym, jak i finansowym^[1]. W tym samym roku miał miejsce zamach na jego życie (miał zostać otruty) zorganizowany przez kardynała Alfonsa Petrucciego^[2]. Współpracownikami byli kardynałowie: Bandinello Sauli^[5] i Adriano Castello^[6]. Petrucci został skazany na śmierć^[2], natomiast współdziałających z nim kardynałów pozbawiono godności kościelnych^[5][6].

Podczas konklawe, w wyniku którego został wybrany na papieża, podpisał: kapitulacje wyborcze, zobowiązując się do kontynuowania soboru laterańskiego V^[1], potępienie schizmatycznego soboru pizańskiego, konkordat z Francją i obalenie sankcji pragmatycznej^[1]. Wprawdzie na kolejnych sesjach podejmowano próby reformy Kościoła i likwidacji istniejących nadużyć^[1], jednak kiedy nadszedł moment realizacji tych planów, okazało się, że nowe przepisy nie różnią się od dotychczas obowiązujących^[1]. Wkrótce potem sobór został zamknięty (16 marca 1517), a Leon X ogłosił nową krucjatę przeciwko Turkom i nałożył trzyletni podatek w celu jej sfinansowania^[1]. Ponieważ był człowiekiem rozrzutnym, Państwo Kościelne nieustannie borykało się z kłopotami finansowymi^[1]. Aby pokryć koszty wygodnego życia, rozlicznych mecenatów sztuki, budowy bazyliki św. Piotra, a także organizacji krucjaty papież był zmuszony do sprzedaży odpustów i urzędów kościelnych, zaciągania pożyczek, zastawiania własnych skarbów^[1].

Był ostatnim papieżem, który przyjął święcenia kapłańskie dopiero w chwili wyboru.

Śmierć

Leon X zmarł 1 grudnia 1521 na malarię^[1], podczas, gdy Paolo Giovio podejrzewał otrucie^[7], w związku z czym kilka osób zostało aresztowanych, a następnie zwolnionych z braku dowodów^[7]. Ostatecznie teoria ta została uznana za bezpodstawną^[7]. Jego grobowiec znajduje się w rzymskiej bazylice Najświętszej Maryi Panny powyżej Minerwy.

Grobowiec Leona X

Reformacja

Spalenie bulli papieskiej przez Marcina Lutra (10 grudnia 1520)

Za czasów Leona X doszło do brzemiennego w skutki wystąpienia reformatora Kościoła, Marcina Lutra^[2]. W 1515 Leon X wznowił rozpisane przez Juliusza II na początku wieku odpusty, z których dochody przeznaczone były na budowę nowej bazyliki św. Piotra^[1]. Szczególne kontrowersje były związane z faktem, że Albrecht Brandenburski, arcybiskup Magdeburga, arcybiskup Moguncji oraz biskup Halberstadt w jednej osobie, który kupił sobie te urzędy kościelne i musiał w tym celu zaciągnąć kredyt wysokości 29 000 guldenów reńskich w złocie, teraz otrzymał od Leona X dochody z kazań odpustowych w celu zwrócenia zaciągniętej pożyczki bankowi Fuggerów. Wzbudziło to reakcję Lutra, który w 1517 ogłosił 95 tez w Wittenberdze^[1]. W 1519 Luter zakwestionował magisterium papieża i wyłożył naukę reformacyjną, na co Leon X odpowiedział bullą Exsurge Domine ogłoszoną 15 czerwca 1520, w której zagroził Lutrowi ekskomuniką^[2]. Doszło do niej 3 stycznia 1521, po tym jak Luter dokonał publicznego spalenia bulli^[1]. W tym samym roku papież zmarł, nie zdając sobie prawdopodobnie sprawy z doniosłości reformacji i wpływu jaki nauki Lutra miały wywrzeć na dalsze dzieje Kościoła^[1].

Mecenat artystyczny

Był człowiekiem wykształconym, a także wielkim miłośnikiem sztuki, podobnie jak jego poprzednicy. Zatrudniał znakomitych artystów, takich jak Michał Anioł, Rafael Santi czy Donato Bramante^[2]. Za jego pontyfikatu trwały prace przy dekoracji kaplicy Sykstyńskiej, a Rzym stał się centrum kultury, sztuki i architektonicznego postępu^[4]. Według relacji weneckiego ambasadora, podczas pontyfikatu Leona X powstało ponad 10 000 nowych budynków^[4], nastąpił rozwój nauki, w 1513 odnowiono uniwersytet rzymski^[1]. Tymczasem brak dyscypliny w zakresie wydatków doprowadził skarbiec papieski do niemalże całkowitego opróżnienia^[4].

Nominacje kardynalskie

Leon X mianował 42 kardynałów na 8 konsystorzach^[3].

Kontrowersje

Szwajcarski historyk protestancki stwierdził, że Leon X był ateistą (Co się atoli uczucia religijnego dotyczy, to tego u Leona nie było zgoła ani śladu^[8]). Niewiarę papieżowi przypisywał również skonfliktowany z papiestwem Wenecjanin Paolo Sarpi^[9]. John Bale w satyrycznej pracy The pageant of Popes (1574)^[10] przypisał papieżowi Leonowi X słowa: „Wszystkie wieki mogą poświadczyć jak korzystna była dla nas ta bajka o Chrystusie.”^[11]. Wypowiedź ta występuje jednak po raz pierwszy dopiero w tej książce i to bez żadnych odnośników i szczegółowych informacji, dlatego już w XVIII wieku uznano ją za nieautentyczną^[12]. Elizabeth Knowles w książce What they didn't say: a book of misquotations (wyd. Oxford) zalicza cytat do przypisywanych fałszywie^[10]. Badacz historii papiestwa, Ludwig von Pastor, uznał tę wypowiedź za nieprawdziwą^[11]. Philip Schaff stwierdził, że nie ma dowodów, by Leon kiedykolwiek wypowiedział takie słowa^[4].

Leonowi X stawiano także zarzuty o charakterze obyczajowym. We współczesnych i późniejszych paszkwilach o polemicznym charakterze pojawiają się wzmianki o uprawianiu sodomii^[13]. Podejrzenie niemoralnego życia w ogólnikowej formie sformułował związany z Medyceuszami historyk Francesco Guicciardini^[13]. Wiarygodność tych opinii jest różnie oceniana przez historyków. Za wiarygodne uznawał je włoski biograf Leona X, Cesare Falconi^[13], natomiast Ferdinand Gregorovius i Ludwig von Pastor odrzucili je w sposób mniej lub bardziej zdecydowany^[11]. Ten ostatni zwrócił uwagę, że o rzekomej rozwiązłości Leona X milczą raporty zazwyczaj dobrze poinformowanych ambasadorów przy Stolicy Apostolskiej, a sam Guicciardini nie był członkiem dworu papieskiego, lecz pracownikiem administracji na prowincji^[11]. Ponadto Pastor przytoczył przeciwstawne opinie współczesnych papieżowi autorów, np. Matteo Herculano, bliski przyjaciel Leona X, zapewniał po jego śmierci, że wstrzemięźliwość seksualna była jedną z jego głównych cnót. O „zniesławiających” zarzutach o „niewłaściwą miłość” wobec niektórych ze swych szambelanów pisał także XVI-wieczny historyk Paolo Giovio, który jednak nie przedstawił jednoznacznego stanowiska ^[14]. Angielski pisarz, Joseph McCabe zinterpretował to jako potwierdzenie zarzutów^[15]. Bez względu na to ile jest w nich prawdy, nie ulega wątpliwości, że w najbliższym otoczeniu Leona X byli duchowni prowadzący otwarcie niemoralny tryb życia, np. kardynał Bernardo Dovizi da Bibbiena, z którym pozostawał w relacji przyjacielskiej^[16]. O nieuporządkowanym życiu osobistym Bibbieny świadczy zachowana korespondencja, a także obecność erotycznych malunków w jego łazience, jednocześnie brak jakichkolwiek dowodów, by spotykało się to z dezaprobatą Leona X^[16].

Ocena

Leon X w otoczeniu dwóch kuzynów-kardynałów

Zarzuca się mu nepotyzm, marnotrawstwo dóbr kościelnych i rozrzutność^[2], jednak główne ostrze krytyki skierowane pod adresem Jana Medyceusza dotyczy bierności w kwestii reformy Kościoła, która doprowadziła do protestu Lutra^[1]. Ludwig von Pastor zarzuca papieżowi, którego określa mianem „prawdziwego dziecka renesansu”, że pozostawał głuchy na głosy płynące z Niemiec, nawołujące do naprawy papiestwa^[17]. Twierdzi jednocześnie, że świeckość Leona X była groźniejsza od rozwiązłości Aleksandra VI^[17].

Zarzut wystawnego życia i marnowania pieniędzy potwierdza także Ferdinand Gregorovius^[7]. Krytykuje także jego makiawelizm i władczość, pozostające w sprzeczności z postawą należną duchownemu^[7]. Określając Leona X mianem podłego i nieznośnego papieża, równocześnie wyraża podziw dla jego umiejętności dyplomatycznych i manier włoskiego księcia^[7]. Do negatywnych ocen przyłączył się także Philip Schaff, który stwierdził, że papież był osobą przebiegłą, choć nie był niegodziwcem, za jakiego Schaff uznał Aleksandra VI^[4].

Ważniejsze dokumenty dogmatyczne

• Konstytucja Exsurge Domine potępiająca 41 zdań wziętych z różnych dzieł Marcina Lutra.

Przypisy

Bibliografia

• Pope Leo X. Catholic Encyclopedia. [dostęp 2013-04-25]. (ang.).

Linki zewnętrzne

• Leon X – dokumenty w bibliotece Polona