Leonid Dobyczin

Leonid Dobyczin
ros. Леонид Иванович Добычин
Ilustracja
Fotografia Dobyczina, ok. 1917
Imię i nazwisko

Leonid Iwanowicz Dobyczin

Data i miejsce urodzenia

17 czerwca lub 18 czerwca 1894
Lucyn w guberni witebskiej

Data i miejsce śmierci

oficjalnie 28 marca 1936
Leningrad

Narodowość

rosyjska

Język

rosyjski

Alma Mater

Państwowy Uniwersytet Politechniczny w Sankt Petersburgu

Dziedzina sztuki

opowiadanie i mikropowieści awangardowe

Ważne dzieła

Miasto En

Leonid Iwanowicz Dobyczin (ros. Леонид Иванович Добычин; ur. 5 czerwca?/ 17 czerwca lub 6 czerwca?/ 18 czerwca 1894 w Lucyniu, Imperium Rosyjskie, zm. oficjalnie 28 marca 1936 w Leningradzie, Rosyjska Federacyjna SRR) – rosyjski pisarz awangardowy.

Grób lekarza Iwana Adrianowicza Dobyczina (1855–1902) – ojca pisarza – na prawosławnym cmentarzu w Dyneburgu (ob. na Łotwie)

Życiorys

Urodził się w rodzinie lekarza i akuszerki jako najstarsze z pięciorga dzieci[1][2]. W 1896 roku Dobyczinowie przenieśli się do Dźwińska, gdzie Leonid spędził dzieciństwo[3]. W 1911 ukończył szkołę średnią (реальное училище) i zapisał się na Wydział Ekonomiczny Politechniki Petersburskiej im. Piotra Wielkiego, której prawdopodobnie jednak nie ukończył[1]. Na początku roku 1918 przeniósł się do Briańska, skąd pochodził zmarły w 1902 roku ojciec i gdzie od pewnego czasu mieszkała reszta rodziny[1]. Pracował jako statystyk, równocześnie zaczął pisać pierwsze opowiadania. W 1924 roku, dzięki Korniejowi Czukowskiemu zadebiutował w leningradzkim piśmie literackim „Russkij Sowriemiennik”[2]. Począwszy od roku 1925 próbował przeprowadzić się do Leningradu, co ostatecznie udało mu się dopiero w 1934[1]. Otrzymał pokój w „komunałce” (państwowym mieszkaniu, w którym każdy pokój zajmowała inna rodzina; łazienka i kuchnia były wspólne) przy ulicy Mojka 62[1].

W 1936 roku rozpoczęła się nagonka na pisarza, związana z publikacją w „Prawdzie” (28 stycznia 1936) artykułu redakcyjnego Chaos zamiast muzyki (Сумбур вместо музыки), zawierającego bezpardonowy atak na Dmitrija Szostakowicza[1][2][4]. Wydrukowana nieco wcześniej opowieść Dobyczina Miasto En (Город Эн) posłużyła jako pretekst do krytyki pisarza w duchu walki z „formalizmem”, do której sygnał dano we wspomnianym artykule[2][4]. 25 marca 1936 w leningradzkim Domu Pisarza im. Włodzimierza Majakowskiego odbyło się gromiące Dobyczina zebranie literatów, z którego ten wyszedł, a po trzech dniach ślad po nim zaginął[2]. Oficjalna wersja głosi, że popełnił samobójstwo w wodach Newy[2][4]. Wbrew twierdzeniu Wieniamina Kawierina – przyjaciela pisarza, ciała nigdy nie odnaleziono[5].

Kontrowersje związane z biografią

Poczynając od podstawowych dat narodzin i śmierci Dobyczina, przez miejsce urodzenia, ukończone studia itp. informacje biograficzne przedstawiane są przez piszących o nim autorów różnie. Polski tłumacz i komentator Henryk Chłystowski odnotowuje:

Napiętnowany i wyrzucony poza nawias oficjalnego życia literackiego, szybko został zapomniany i jako pisarz, i jako człowiek. Stąd między innymi bardzo skąpa dokumentacja biograficzna, dotycząca Dobyczina[4].

W źródłach – w tym w różnych wersjach językowych Wikipedii – można spotkać dwie daty urodzenia: 17 lub 18 czerwca; polscy autorzy podają datę 18 czerwca, powołując się na ustalenia Rosjan. Datę tę przytacza jeden z pierwszych badaczy twórczości pisarza Władimir Bachtin[6]. Wersję 17 czerwca podają z kolei inni autorzy[1][7]. Być może kontrowersja ta jest wynikiem błędnego przeliczenia dat ze starego na nowy styl, co mogłaby sugerować publikacja Aleksandry Pietrowej, która wymienia niedorzeczną datę 5(18) czerwca 1894, podczas gdy w XIX wieku różnica między kalendarzem juliańskim a gregoriańskim wynosiła 12 dni (5+12=17).

Rok urodzin Dobyczina podawany był błędnie jako 1896[8], co zostało zweryfikowane przez Władimira Bachtina[6] oraz późniejszych komentatorów[9].

Podobne niejasności związane są z miejscem urodzenia pisarza, na co zwrócono uwagę w jednym z artykułów:

W niektórych publikacjach biograficznych pojawia się informacja, jakoby Dobyczin urodził się w Dźwińsku w 1894 roku. Naprawdę jednak miejscem jego urodzenia jest Lucyn, obecna Ludza, a do Dźwińska rodzina przeniosła się dwa lata później[3].

Inna nierozstrzygnięta kwestia to wykształcenie. Część biografów pisze o skończonych studiach ekonomicznych[2][4], inni natomiast informują, że Dobyczin studia podjął, lecz ich nie ukończył[1][7].

W ogóle niemożliwe w oparciu o dostępne źródła wydaje się ustalenie dokładnej daty śmierci pisarza (stąd chyba rozbieżności w różnych wersjach językowych Wikipedii). W polskich publikacjach można znaleźć informację o zebraniu w Domu Pisarzy w Leningradzie (25 marca 1936), na którym po raz ostatni widziano Dobyczina. Andriej Arjew wylicza jeszcze m.in., że 26 marca pisarz rozmawiał telefonicznie z przyjacielem Wieniaminem Kawierinem, a tajny informator NKWD o pseudonimie „Morskoj” – również przyjaciel pisarza – doniósł, że 28 marca o godzinie 11.30 Dobyczin opuścił mieszkanie i oddał klucze, mówiąc, że więcej do niego nie wróci[1]. Wersję o samobójstwie pisarza podaje w wątpliwość Walerij Mieszkow[7].

Dorobek literacki

Na niewielki dorobek literacki Dobyczina składają się opowiadania i mikropowieści, utrzymane w duchu literatury awangardowej, a zarazem kontynuujące tradycje satyry rosyjskiej. Wysoką ocenę badaczy uzyskała stylistyka jego prozy, narracja, eksperymenty z wykorzystaniem techniki montażu filmowego[2]. Pozostawił po sobie również listy.

Debiutował w 1924 roku opowiadaniem Spotkania z Liz (Встречи с Лиз) na łamach czasopisma „Russkij Sowriemiennik” (nr 4). Za życia opublikował jedynie dwa zbiorki opowiadań: Spotkania z Liz (Встречи с Лиз; 1927) i Portret (Портрет, 1931) oraz mikropowieść Miasto En (Город Эн, 1935). Między rokiem 1935 a 1971 nie ukazał się żaden utwór Dobyczina, w latach następnych zaś – aż do pieriestrojki – zaledwie dwa opowiadania, opublikowane jako część wspomnień Wieniamina Kawierina[10][7].

Kolejnym wydaniom krajowym otworzyła drogę dopiero pieriestrojka (poczynając od 1987). Niektóre nieznane utwory ukazały się po upadku ZSRR, np. mikropowieść Rodzina Szury (Шуркина родня) w 1993.

Od lat 80. XX wieku zaczęto tłumaczyć dzieła Dobyczina na języki obce, w tym na niemiecki, włoski i angielski. W 1999 nakładem wydawnictwa Czytelnik ukazał się pierwszy i jedyny przekład na język polski[11].

Ocena

Twórczość Dobyczina za życia pisarza otrzymała tylko jedną dobrą recenzję oraz kilka negatywnych[1]. W 1936 roku została oficjalnie potępiona na fali krytyki „naturalizmu” i „formalizmu” w sztuce. Mimo znikomej obecności dzieł w obiegu literackim w czasach radzieckich, a także wciąż jeszcze niepełnego docenienia dorobku, doczekał się pisarz ocen najwyższych. Arkadij Lwow przytacza dialog jednego z uczestników spotkania na Uniwersytecie Harvarda z Josifem Brodskim wkrótce po otrzymaniu przez niego literackiej Nagrody Nobla w 1987:

– Kogo uważa Pan za największego rosyjskiego prozaika w literaturze porewolucyjnej? Brodski zamyślił się, a z różnych stron posypały się podpowiedzi: Bułhakow, Płatonow, Babel, Zoszczenko... – Dobyczin – powiedział szybko Brodski. – Leonid Dobyczin[12].

Jadwiga Szymak-Reiferowa, autorka jedynego polskiego studium twórczości pisarza, nadała swej pracy tytuł Proza Leonida Dobyczina – brakujące ogniwo w historii rosyjskiej awangardy[2].

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g h i j Андрей Юрьевич Арьев: Добычин Леонид Иванович (17.06.1894–28.03.1936) (ros.). www.az-libr.ru. [dostęp 2012-01-24].
  2. ↑ a b c d e f g h i Jadwiga Szymak-Reiferowa: Proza Leonida Dobyczina – brakujące ogniwo w historii rosyjskiej awangardy. W: Pisarze nowi, zapomniani i odkrywani na nowo. Piotr Fast (red.), Anna Skotnicka-Maj (red.). Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 1996, s. 75–93, seria: Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, nr 1613. ISBN 83-226-0726-1.
  3. ↑ a b Илья Дименштейн: „Роковой заплыв” Леонида Добычина (ros.). www.ves.lv. [dostęp 2012-01-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-10-30)].
  4. ↑ a b c d e Henryk Chłystowski: Posłowie. W: Leonid Dobyczin: Miasto En. Opowiadania. Przełożył i przypisami opatrzył Henryk Chłystowski. Warszawa: Czytelnik, 1999, s. 179–183.
  5. ↑ Андрей Арьев, Евгений Прицкер: Комментарии. W: Расколдованный круг: Василий Андреев, Николай Баршев, Леонид Добычин. Ленинград: Советский писатель, 1990.
  6. ↑ a b Владимир Бахтин. Судьба писателя Л. Добычина. „Звезда”. 1989, № 9. s. 177–182.  Wersja elektroniczna: Владимир Бахтин: Судьба писателя Л. Добычина (ros.). lib.rus.ec. [dostęp 2012-01-25].
  7. ↑ a b c d Валерий Мешков: „Город Эн” Леонида Добычина и город Евпатория (ros.). kfinkelshteyn.narod.ru. [dostęp 2012-01-24].
  8. ↑ Краткая литературная энциклопедия. T. 2. Москва: Советская энциклопедия, 1964, s. 725.
  9. ↑ Александра Петрова. „Вы мой единственный читатель...”. О письмах Л. Добычина к К. Чуковскому. „Новое литературное обозрение”. 1993, № 4.  Wersja elektroniczna: Александра Петрова: „Вы мой единственный читатель...”. О письмах Л. Добычина к К. Чуковскому (ros.). www.chukfamily.ru. [dostęp 2012-01-25].
  10. ↑ Леонид Добычин. Библиографический указатель (1924–2008) (ros.). www.ruthenia.ru, составитель С. И. Королев. [dostęp 2012-01-24].
  11. ↑ Leonid Dobyczin: Miasto En. Opowiadania. Przełożył i przypisami opatrzył Henryk Chłystowski. Warszawa: Czytelnik, 1999. ISBN 83-07-02676-8.
  12. ↑ Аркадий Львов. Александрийский многочлен. „День Литературы”. 2005, № 11(111).  Wersja elektroniczna: Аркадий Львов: Александрийский многочлен (ros.). www.zavtra.ru. [dostęp 2012-01-25].

Bibliografia

Wydania dzieł Dobyczina

Po polsku

  • Miasto En. Opowiadania, przełożył, posłowiem i przypisami opatrzył Henryk Chłystkowski, Warszawa 1999. Oprócz tytułowej opowieści zamieszczono tu opowiadania: Staruszki w miasteczku, Kukujewa, Kozłowa, Spotkania z Liz, Sawkina, Jerygin, Dorian Gray, Konopatczikowa, Park, Portret.

Po rosyjsku

  • Встречи с Лиз, Leningrad 1927.
  • Портрет, Leningrad 1931.
  • Город Эн, Moskwa 1935.
  • Избранная проза (tomy 1–2), Nowy Jork 1984.
  • Город Эн. Рассказы, Moskwa 1989.
  • Расколдованный круг: Василий Андреев, Николай Баршев, Леонид Добычин, Leningrad 1990.
  • Полное собрание сочинений и писем, Sankt Petersburg 1999.
  • Город Эн. Роман, повести, рассказы, письма, Moskwa 2007.
  • Город Эн, Dyneburg (Daugavpils) 2007.

Książki o Dobyczinie

  • Вениамин Александрович Каверин, Эпилог, Moskwa 1989.
  • Первые Добычинские чтения, Dyneburg (Daugavpils) 1991.
  • Вторые Добычинские чтения, Dyneburg (Daugavpils) 1994.
  • Добычинский сборник, tomy 1–7, Dyneburg (Daugavpils) 1998–2011.
  • Писатель Леонид Добычин. Воспоминания. Статьи. Письма, Sankt Petersburg 1996.
  • Эльвира Степановна Голубева, Писатель Леонид Добычин и Брянск, Briansk 2005.
  • Татьяна Анатольевна Шеховцова, Проза Л. Добычина. Маргиналии русского модернизма, Charków 2009.

Dysertacje kandydackie

  • Наталья Васильевна Шкурина, Функциональный аспект строевых единиц художественного текста. На примере рассказов Л. Добычина, Санкт-Петербургский государственный университет, Sankt Petersburg 2003.
  • Евгения Сергеевна Радищева, Художественный мир прозы Л. И. Добычина, Московский педагогический государственный университет, Moskwa 2004.
  • Зоя Александровна Попова, Поэтика прозы Л. Добычина. Нарратологический аспект, Санкт-Петербургский государственный университет, Sankt Petersburg 2005.
  • Сергей Иванович Королев, Проблема автора в прозе Л. Добычина, Тверской государственный университет, Twer 2008.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Orthodox Cemetery in Daugavpils01.JPG
Autor: Alma Pater, Licencja: CC BY-SA 3.0
Grave of Ivan Dobychin in the Orthodox cemetery in Daugavpils. Могила уездного врача Ивана Адриановича Добычина (1853-1902), отца писателя Леонида Добычина, на православном кладбище в Даугавпилсе.
Dobychin.jpg
Leonid Ivanovich Dobychin