Leopold Infeld

Leopold Infeld
Ilustracja
Leopold Infeld (1960)
Data i miejsce urodzenia

20 sierpnia 1898[1]
Kraków

Data i miejsce śmierci

15 stycznia 1968[1]
Warszawa

Miejsce spoczynku

Cmentarz Wojskowy na Powązkach

Zawód, zajęcie

fizyk

Odznaczenia
Order Sztandaru Pracy I klasy Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Medal 10-lecia Polski Ludowej

Leopold Infeld (ur. 20 sierpnia 1898 w Krakowie[1], zm. 15 stycznia 1968 w Warszawie[1]) – polski fizyk teoretyk zajmujący się głównie klasyczną teorią pola, w tym ogólną teorią względności i klasyczną elektrodynamiką[a][2]. Wieloletni współpracownik Alberta Einsteina – w fizyce, popularyzacji tej nauki i jej historii – oraz jego biograf. Infeld publikował także z noblistą Maksem Bornem i sam był nominowany do Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki (w 1964)[3]. Profesor uniwersytetów w Toronto i w Warszawie, członek rzeczywisty Polskiej Akademii Nauk i prezes Polskiego Towarzystwa Fizycznego (1955–1957).

Infeld był również działaczem politycznym, zwłaszcza antywojennym – jako członek Światowej Rady Pokoju (ang. WPC)[4] i sygnatariusz Manifestu Russella-Einsteina z 1955. Sprzeciwiał się również cenzurze w socjalistycznej Polsce.

Życiorys

Początki w Europie

Pochodził z rodziny żydowskich kupców. Ukończył szkołę handlową, po czym studiował fizykę (początkowo wbrew woli ojca) na Uniwersytecie Jagiellońskim. Doktorat uzyskał w 1921 roku, promotorem jego pracy doktorskiej był profesor Władysław Natanson[5]. W 1920 podczas pobytu w Berlinie zetknął się z Einsteinem, uczęszczał na wykłady Maxa Plancka i Maxa von Lauego.

Po studiach uczył w żydowskich gimnazjach w Będzinie, Koninie i Warszawie. Wtedy to napisał pierwsze prace naukowe. Posadę asystenta na uniwersytecie udało mu się objąć dopiero po 8 latach, gdyż przeszkody czyniono mu, jak sam twierdził, z powodu żydowskiego pochodzenia[6]. W 1930 został asystentem w katedrze Fizyki Teoretycznej na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, gdzie następnie uzyskał habilitację[6]. W 1932 podczas pobytu w Lipsku napisał dwie prace, które stają się początkiem jego międzynarodowej kariery:

  • Pierwszą z tych prac napisał razem z holenderskim matematykiem van der Waerdenem. Rozwinęli w niej tzw. rachunek spinorowy do postaci stosowalnej w ogólnej teorii względności (van der Waerden wprowadził wcześniej rachunek spinorowy do szczególnej teorii względności).
  • W drugiej pracy Infeld znalazł postać równania Diraca w czasoprzestrzeniach ogólnej teorii względności.

Kolejnym etapem w karierze naukowej Infelda był dwuletni pobyt w Cambridge w charakterze stypendysty Fundacji Rockefellera. Poznał tam Maxa Borna. Efektem ich współpracy było uogólnienie klasycznej elektrodynamiki Maxwella w taki sposób aby możliwy był nielinowy opis pola elektromagnetycznego (tzw. elektrodynamika nieliniowa lub elektrodynamika Borna-Infelda). Teoria ta była krokiem pośrednim na drodze do elektrodynamiki kwantowej.

Pobyt w Ameryce Północnej

Po odrzuceniu jego kandydatury na stanowisko profesora w Wilnie, w 1936 został stypendystą w Instytucie Studiów Zaawansowanych w Princeton i rozpoczął współpracę z Albertem Einsteinem[6]. Wynikiem tej współpracy były prace dotyczące równań ruchu w ogólnej teorii względności (tzw. teoria Einsteina-Infelda-Hoffmanna). Podczas dwuletniego pobytu w Princeton Infeld przy współpracy z Einsteinem napisał książkę Ewolucja fizyki. Stała się międzynarodowym bestsellerem – w ciągu siedemdziesięciu lat od chwili publikacji miała ponad 200 wydań.

W 1938 roku został profesorem fizyki na Uniwersytecie Toronto w Kanadzie. Prace z tego okresu dotyczyły kosmologii relatywistycznej i teorii faktoryzacji (jedna z metod rozwiązywania zagadnienia własnego). W Toronto Infeld pracował do roku 1950[7]. Kanadę był zmuszony opuścić po tym jak oskarżono go niesłusznie o kontakty z komunistami w Polsce i możliwości sprzedaży im tajemnic wojskowych (dotyczących broni nuklearnej). Po opuszczeniu Kanady został nawet za pracę w komunistycznej Polsce pozbawiony obywatelstwa kanadyjskiego i ogłoszony tam narodowym zdrajcą. Nie chcąc stracić posady w Kanadzie i nie znając realiów komunistycznej Polski po wojnie i pod okupacją ZSSR Infeld mimo tego próbował pracować początkowo w Polsce na urlopie z Uniwersytetu w Toronto na co uniwersytet kanadyjski się nie zgodził. W 1995 został jednak zrehabilitowany i Uniwersytet w Toronto nadał mu pośmiertnie tytuł swojego Profesora Emeritusa.

Powrót do Polski

Grób Leopolda Infelda na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach

W 1950 roku objął katedrę fizyki teoretycznej na Uniwersytecie Warszawskim. Wspólnie z Wojciechem Rubinowiczem założył Instytut Fizyki Teoretycznej Uniwersytetu Warszawskiego. W 1952 został członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk, w latach 1952–1965 był członkiem jej prezydium[8]. W roku 1953 rozpoczął pracę w Instytucie Fizyki Polskiej Akademii Nauk. W 1962 zorganizował w podwarszawskiej Jabłonnie konferencję naukową na temat postępów w fizyce relatywistycznej. Pojawili się tam najwybitniejsi fizycy tamtych lat – m.in. Paul Dirac i Richard Feynman – jak i lat późniejszych, np. Witalij Ginzburg i Roger Penrose.

Infeld miał doktorantów, którzy zostali potem znaczącymi teoretykami, jak Andrzej Trautman i Iwo Białynicki-Birula.

Sygnatariusz Listu 34, w którym intelektualiści protestowali przeciw cenzurze w Polsce.

Został pochowany w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera A 27-Tuje-21)[9].

Życie prywatne

Był ateistą[10][11].

Jego synem był prof. Eryk Infeld, również fizyk teoretyczny.

Ordery i odznaczenia

Publikacje

Infeld opublikował kilkanaście książek, po polsku i po angielsku; oprócz dzieł popularnonaukowych i wspomnień napisał też powieść historyczną o francuskim matematyku Galois.

  • 1933: Nowe drogi nauki. Kwanty i materja, Mathesis Polska, Warszawa.
  • 1938: The Evolution of Physics. The Growth of Ideas from the Early Concepts to Relativity and Quanta, wspólnie z A. Einsteinem, Simon & Schuster i Cambridge University Press.
  • 1950: Whom the Gods Love. The Story of Evariste Galois.
  • 1950: Albert Einstein, Charles Scribner's Sons, New York;
    • 1956: wydanie polskie PWN, Warszawa.
  • 1956: Moje wspomnienia o Einsteinie, Iskry, Warszawa.
  • 1960: Motion and Relativity, wraz z Jerzym Plebańskim, Pergamon, Oksford.
  • 1964: Szkice z przeszłości: Wspomnienia, PIW, Warszawa.
  • 1967: Kordian, fizyka i ja, PIW, Warszawa.
  • 1978: Why I Left Canada, McGill-Queen's University Press, Montreal.
  • 1980: Quest, Chelsea, New York (pierwsze wydanie 1965).

Zobacz też

Uwagi

  1. Na XXXV. Zjeździe Fizyków Polskich w Białymstoku prof. Andrzej Kajetan Wróblewski (Instytut Fizyki Doświadczalnej UW) przedstawił referat nt. „Fizyka w Polsce wczoraj, dziś i jutro” – krótką charakterystykę fizyki w Polsce XX w. Zaprezentował wskaźniki bibliometryczne, liczby dotyczące stopni i tytułów naukowych oraz liczby studentów fizyki. W podsumowaniu ocenił wkład Polaków do światowej fizyki XX w., wyodrębniając przede wszystkim – poza Marią Skłodowską-Curie (która w światowych zestawieniach jest wymieniana jako obywatelka francuska) – czterech fizyków, którzy dokonali odkryć na miarę Nagrody Nobla: Mariana Smoluchowskigo, Mariana Danysza, Jerzego Pniewskiego i Karola Olszewskiego. Wśród osiemnastu mniej zasłużonych, którzy jednak wnieśli bardzo poważny wkład do rozwoju fizyki i w pewnym okresie należeli do liderów światowej fizyki (których nazwiska są wymieniane w syntetycznych obcojęzycznych historycznych opracowaniach) znalazł się Leopold Infeld. W tej samej grupie prof. Andrzej Kajetan Wróblewski wymienił nazwiska: Czesław Białobrzeski, Tadeusz Godlewski, Aleksander Jabłoński, Mieczysław Jeżewski, Marian Mięsowicz, Władysław Natanson, Henryk Niewodniczański, Arkadiusz Piekara, Stefan Pieńkowski, Wojciech Rubinowicz, Andrzej Sołtan, Leonard Sosnowski, Zdzisław Szymański, Ludwik Wertenstein, August Witkowski, Mieczysław Wolfke, Konstanty Zakrzewski.

Przypisy

  1. a b c d Andrzej Trautman. Wspomnienie o Leopoldzie Infeldzie. „Postępy Fizyki”. 19 (2), s. 147-155, 1968. 
  2. Andrzej Kajetan Wróblewski (Instytut Fizyki Doświadczalnej UW): Fizyka w Polsce wczoraj, dziś i jutro. labfiz.uwb.edu.pl. [dostęp 2012-08-31]. (pol.).
  3. Nomination%20Archive, NobelPrize.org, 1 kwietnia 2020 [dostęp 2021-04-22] (ang.).
  4. Trybuna Robotnicza z 1950, nr 324 str. 3 [dostęp z dnia: 2016-08-03]
  5. publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Leopold Infeld w bazie Mathematics Genealogy Project (ang.) [dostęp 2022-01-06].
  6. a b c Nalewajko-Kulikov, s. 140
  7. Leopold Infeld, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2021-08-07].
  8. Członkowie PAN: Skorowidz
  9. Wyszukiwarka cmentarna – Warszawskie cmentarze. cmentarzekomunalne.com.pl. [dostęp 2019-11-25].
  10. Tadeusz Kotarbiński, Leopold Infeld: Przykład indywidualny kształtowania się postawy wolnomyślicielskiej. Książka i Wiedza, 1960.
  11. Tadeusz Kotarbiński, Leopold Infeld, Betrand Russell: Religia i ja. Książka i Wiedza, 1981.
  12. M.P. z 1954 r. nr 112, poz. 1566 „za wybitne zasługi w dziedzinie nauki”.
  13. M.P. z 1951 r. nr 74, poz. 1007 „za wybitną działalność naukową”.
  14. M.P. z 1955 r. nr 112, poz. 1450 „na wniosek Prezesa Polskiej Akademii Nauk”.

Bibliografia

  • Eryk Infeld, Leopold Infeld, seria: Polish men of science, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 1978.
  • Eryk Infeld, Leopold Infeld, [w:] „Postępy Fizyki”, nr 4/2011, s. 154–177.
  • Eryk Infeld, Babie lato Alberta Einsteina, [w:] Świat Nauki, 10/2004, s. 86–92.
  • Joanna Nalewajko-Kulikov: Infeld Leopold [w:] Żydzi Polscy. Historie niezwykłe. Warszawa: Demart, 2010, s. 140–141. ISBN 978-83-7427-392-3.

Linki zewnętrzne

Polskojęzyczne

Anglojęzyczne

Media użyte na tej stronie

POL Order Sztandaru Pracy 1 klasy BAR.svg
Baretka: Order Sztandaru Pracy I klasy
Leopold Infeld 1960.jpg
Professor Leopold Infeld, Polish physicist, photo taken 1960 by myself, scanned 2009
Grob Leopolda Infelda.JPG
Autor: Mzungu, Licencja: CC BY 3.0
Grób Leopolda Infelda