Les Délices

Pałac „Les Délices”
Ilustracja
Pałac „Les Délices”, obecnie mieści Muzeum Woltera w Genewie
Państwo Szwajcaria
Kanton Genewa
MiejscowośćGenewa
Rozpoczęcie budowy1730–1735[1]
Położenie na mapie Genewy
Mapa konturowa Genewy, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Pałac „Les Délices””
Położenie na mapie Szwajcarii
Ziemia46°12′27″N 6°08′00″E/46,207500 6,133333

„Les Délices” – pałac w Parku Délices w Genewie. Pałac wybudowano w XVII wieku w podgenewskiej wsi Saint-Jean, tuż poza murami obronnymi miasta. Obecnie pałac znajduje się w granicach administracyjnych Genewy. W latach 1755–1760 należał do Woltera. Od 1929 jest własnością miasta i siedzibą Muzeum Woltera w Genewie. Stanowi także jeden z czterech oddziałów Biblioteki Genewskiej.

Historia pałacu

Okres przed rokiem 1755

Posiadłość „Les Délices” założono w podgenewskiej wsi Saint-Jean, na zewnątrz murów obronnych (obecnie dzielnica Genewy, Délices). Pierwszym właścicielem, od 25 kwietnia 1677 roku, był pastor Pierre Gaudy. Parcela, którą Gaudy kupił za 12 000 florenów, obejmowała dom mieszkalny, stodołę, stajnie, winnice i łąki[2].

W roku 1707 posiadłość należała do przedsiębiorcy i bankiera genewskiego Jacques’a Mallet. Jego syn, Gédéon Mallet-De la Rive, zbudował pierwszy, skromny budynek. Z kolei syn Gedeona, Jean-Jacques Mallet, zbudował w posiadłości okazały pałac[3].

Pałac „Les Délices” w posiadaniu Woltera

Dzieła Woltera były przyczyną jego ciągłych kłopotów z władzami francuskimi[4]. Filozof poszukiwał zatem miejsca zamieszkania, które leżałoby poza zasięgiem jurysdykcji korony francuskiej. Warunek ten spełniało mieszkanie w Genewie. Dzięki swoim kontaktom, Wolter dowiedział się, że genewski bankier i radca miejski, Jean-Jacques Mallet, posiadał rezydencję położoną na wzgórzu Saint Jean, w pobliżu miasta i gotów był ją sprzedać. Jednocześnie pisarz mieszkał w innej rezydencji, Grand-Montriond[5][6] w Szwajcarii, w pobliżu Lozanny[7], a od 1758 roku wynajmował dożywotnio zamek Tournay, w podgenewskiej wsi Pregny[a][9].

W roku 1755 posiadłość kupił (za cenę 87 200 liwrów[10]) dla Woltera Jean-Robert Tronchin[1]. Katolicy bowiem, nawet niepraktykujący jak pisarz, nie mieli prawa posiadania nieruchomości w protestanckiej Genewie, a nawet prawo pobytu musiało być zatwierdzone przez Radę Miasta[11]. Wolter wystąpił o pozwolenie na osiedlenie się w Genewie pod pretekstem potrzeby skorzystania z porad słynnego lekarza[b]. Dzięki pomocy Franciszka Tronchin[c], udało się Wolterowi uzyskać zezwolenie na zamieszkanie w granicach miasta, Rada Miejska taką zgodę wydała jednomyślnie[d][7]. Wśród wysoko postawionych obywateli Genewy nieprzyjaźnie nastawionych do Woltera był profesor teologii, pastor Jacob Vernet(ang.)[11][11].

Wolter przybył do Genewy 12 grudnia 1754 roku, w rocznicę eskalady(fr.) wojsk Sabaudii na mury miasta, przeprowadzonej 12 grudnia 1602 roku, który mieszkańcy Genewy odparli[7]. Poszukiwanie, a następnie przebudowę domu i ogrodu, Wolter prowadził wraz ze swoją siostrzenicą, Marie-Louise Denis[e]. Posiadłość Saint-Jean obejmowała okazały budynek położony w ogrodzie (obecnie parku Délices[17]), opadającym ku rzece Rodan. Wolter i pani Denis byli zachwyceni, gdy zobaczyli dom po raz pierwszy 19 stycznia 1755 roku. W szczególny sposób spodobała im się długa galeria, którą mogliby wykorzystywać do przedstawiania sztuk teatralnych, choć w tym okresie teatr był w Genewie zakazany jako działalność niemoralna. Wystawiając sztuki teatralne, pisarz wchodził w konflikt z Konsystorzem (trybunałem obyczajowym) złożonym ze Zgromadzenia Pastorów i dwunastu Starców wybranych spośród świeckich dostojników[11]. Wkrótce po wprowadzeniu się, nowi gospodarze wykonali w budynku szereg ulepszeń, mimo że był on już w doskonałym stanie. Zasadzili wiele rodzajów roślin ozdobnych, ziół i drzew owocowych. W posiadłości pracowało czterech ogrodników, dwunastu służących i dwudziestu rzemieślników. Wolter i jego wybranka nazwali swój nowy dom „Les Délices”. Dwa lata później (1758) Wolter napisał wiersz, w którym wyraził swój zachwyt z ich nowego gniazda[18]. Wolter prowadził w pałacu wystawne życie. Posiadał sześć koni, cztery powozy, dwóch lokajów, kamerdynera, francuskiego kucharza, kuchcika i dwóch sekretarzy. Do Genewy udawał się czterokonną karocą, co nie było powszechne w purytańskiej republice[11].

Okres 1765–1957

Rzeźba Woltera (terakota) wykonana przez Jean-Antoine Houdon, 1781

Wkrótce po nabyciu „Les Délices” Wolter zdecydował o kupnie innych miejsc zamieszkania w Szwajcarii i pobliskiej Francji. Pertraktacje kupna posiadłości w Ferney we Francji trwały od września 1758 do 9 lutego 1759 roku, kiedy podpisano kontrakt na nazwisko siostrzenicy Woltera, pani Denis, za kwotę 24 tysięcy écu, płatne gotówką[11]. „Les Délices” pozostawały własnością Woltera do roku 1765 roku[f], kiedy pałac przejęła ponownie rodzina Tronchin[14]. Pałac był jej własnością do roku 1840[1]. Jeden z członków tej rodziny, pułkownik Henri Tronchin (1794–1865) był prezesem Genewskiego Towarzystwa Ewangelicznego i w tym czasie w „Les Délices” przechowywano egzemplarze Biblii. Zakrawa to na ironię, mając na uwadze sceptyczny stosunek Woltera do chrześcijaństwa i do Biblii. Pałac nigdy jednak nie był siedzibą Genewskiego Towarzystwa Biblijnego, które zostało założone dopiero w roku 1917.

Kolejnymi właścicielami byli Jean-Louis Fazy, dziad wielkiego reformatora Genewy, Jamesa Fazy, i rodzina Fornier. Podczas wojny francusko-pruskiej, w związku z odwrotem armii generała Bourbaki, Szwajcarski Czerwony Krzyż umieścił w pałacu „Les Délices” rannych żołnierzy[19].

Na przełomie wieków posiadłość należała kolejno do Caisse hypothécaire du canton de Genève, Jana Webera i w końcu do rodziny Streisguthów[20].

Miasto Genewa kupiło posiadłość „Les Délices” od Jenny Bapp-Streisguth w 1929 roku za sumę 210 000 franków szwajcarskich[g][21].

Muzeum Woltera w Genewie

W pałacu „Les Délices” w 1957 roku powstało muzeum poświęcone życiu i pracy Woltera[20]. Wcześniejsze próby utworzenia muzeum podejmowane były już w 1928 i w 1940 roku[1]. Wielką rolę w utworzeniu i rozwoju Instytutu i Muzeum Woltera odegrał Theodore Besterman[22]. Stworzona przez niego biblioteka liczy obecnie prawie 30 000 tomów. Zawiera, między innymi, wydania oryginalne dzieł Woltera, kolejne wydania edycje z XVIII wieku i tłumaczenia[h][20]. Kolejnymi dyrektorami Muzeum byli: Charles-Ferdinand Wirz (1973–2002) i François Jacob (2002–2016)[23].

W 1957 roku Muzeum wzbogaciło się o rzeźbę Woltera autorstwa Jean-Antoine’a Houdona, zwaną „Wolter siedzący”[i], natomiast szesnaście lat później Muzeum stało się częścią Biblioteki Genewskiej. Pozwoliło to na umocnienie jego działalności naukowej i kulturalnej[27].

Utwory Woltera nad którymi pracował w „Les Délices”

Pisarz w pałacu pracował nad następującymi tekstami[28][29]:

  • L'Orphelin de la Chine, 1755
  • Le Poème sur le désastre de Lisbonne, 1756
  • Essai sur les moeurs et l'esprit des nations, 1756
  • Candide ou l'Optimisme (Kandyd, czyli optymizm), 1758
  • L'Encyclopédie, 1759
  • La femme qui a raison, 1758
  • Mémoires pour servir à la vie de M. de Voltaire, 1758
  • Socrate, 1759

Znani goście pałacu „Les Délices”

Uwagi

  1. ↑ Główne dochody Woltera pochodziły nie z honorariów za działalność pisarską czy teatralną, jak to było w przypadku Balzaka czy Hugo, ale z odsetek od pożyczek i spekulacji. Dochody te wyniosły 80 tysięcy liwrów w 1749 roku, a dwieście trzydzieści tysięcy liwrów w 1778 roku[8].
  2. ↑ W liście do swojego przyjaciela księcia Richelieu Wolter napisał: „wybrałem kanton genewski ponieważ oczarował mnie swoim niewypowiedzianym pięknem i zachęcił obecnością znanego lekarza”[12]. Lekarzem tym był Theodore Tronchin (1709–1781)[13].
  3. ↑ François Tronchin, brat lekarza Woltera, Teodora Tronchin, był członkiem Rady miasta Genewy[14][15].
  4. ↑ W rejestrze Rady Miasta Genewy figuruje zapis tej zgody[11].
  5. ↑ Nazwisko panieńskie - Marie-Louise Mignot (1710–1790). Po śmierci ojca Marie-Louise, Wolter zaaranżował jej małżeństwo, dał posag i zabezpieczył finansowo. Marie-Louise poślubiła w 1738 roku Nicolas-Charles’a Denis, który zmarł w roku 1744[16].
  6. ↑ W 1762 roku, ze względu na pogorszenie się stanu zdrowia Woltera, jego lekarz Tronchin postanowił o przeniesieniu go do „Les Délices” dla zapewnienia lepszej opieki[11].
  7. ↑ Zawarto umowę pomiędzy Radą Administracyjną a panią Jenny Bapp-Streisguth, właścicielką posiadłości, o przekazaniu Miastu Genewie nieruchomości przy rue des Délices 25, numer parceli 3214, strona 61 katastru gminy Genewa, o powierzchni 67 arów, za 210 000 franków.
  8. ↑ Theodore Besterman, bibliograf i tłumacz, urodził się w 1904 roku w Łodzi, do Szwajcarii przybył na początku lat 50. XX wieku. Został pierwszym dyrektorem Muzeum Woltera w Szwajcarii (był nim w latach 1952–1971), utworzył The Voltaire Foundation przy Uniwersytecie Oksfordzkim.
  9. ↑ Rzeźba została wykonana z terakoty w 1781 roku[24]. Wersje w marmurze znajdują się w Comédie Française i petersburskim Ermitażu[25][26].
  10. ↑ Lagrange oczarowany był Wolterem, natomiast ten nie zwrócił na gościa większej uwagi, w listach Woltera nie ma wzmianki o tej wizycie[31].

Przypisy

  1. ↑ a b c d Martine KOELLIKER: Les Délices de Voltaire : rescapée d'un naufrage?. Zeitschrift für schweizerische Archäologie und Kunstgeschichte, 1993. [dostęp 2017-05-14].
  2. ↑ Borda d'Água 2013 ↓, s. 5.
  3. ↑ Borda d'Água 2013 ↓, s. 7.
  4. ↑ François Voltaire Biography. [dostęp 2017-05-08].
  5. ↑ Musée historique de Lausanne: Dans la série «le billet du directeur. [dostęp 2017-05-30].
  6. ↑ NotreHistoire.ch: Lausanne maison de Maître du Grand Montriond avenue Edouard Dapples. [dostęp 2017-05-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-13)].
  7. ↑ a b c Max Gallo: „Moi, j'écris pour agir” Vie de Voltaire. Fayard, 2008. ISBN 978-2-213-630328. (fr.)
  8. ↑ Jean Goldzink: Voltaire - La légende de saint Arouet. Paris: Découvertes Gallimard, 1989, s. 68. ISBN 2-07-053079-5.
  9. ↑ Les châteaux suisses: Le château de Tournay. [dostęp 2017-05-23].
  10. ↑ Borda d'Água 2013 ↓, s. 8.
  11. ↑ a b c d e f g h i Lucien Perey, Gaston Maugras: La vie intime de Voltaire aux Délices et à Ferney, 1754-1778, d'après des lettres et des documents inédits. Paris: Calmann Lévy, 1892. [dostęp 2017-05-21].
  12. ↑ Raymond Boissier: Voltaire et ses médecins, I. Voltaire et Tronchin. Le progrès médical, Nr. 51, 10 grudnia 1927. [dostęp 2017-05-09].
  13. ↑ Frank A. Kafker: Notices sur les auteurs des 17 volumes de « discours » de l'Encyclopédie. s. 117. [dostęp 2017-05-13].
  14. ↑ a b Dictionnaire historique de la Suisse - Tronchin, François. [dostęp 2017-05-09].
  15. ↑ G. Valbert: Le Conseiller genevois François Tronchin et ses relations avec Voltaire. [dostęp 2018-01-03].
  16. ↑ People in Voltaire's Life - Voltaire and Madame Denis. [dostęp 2017-05-07].
  17. ↑ Parc des Délices - L’ancien domaine de Voltaire abrite aujourd’hui son musée. [dostęp 2017-05-07].
  18. ↑ Voltaire Society of America: L'auteur arrivant dans sa terre, près du lac de Genève. [dostęp 2017-05-22].
  19. ↑ Borda d'Água 2013 ↓, s. 25.
  20. ↑ a b c Borda d'Água 2013 ↓, s. 26.
  21. ↑ Conseil administratif de la Ville de Genève: Rapport de la commission chargée d'examiner la proposition du Conseil administratif en vue de l'acquisition de l'ancienne propriété Voltaire aux Délices. [dostęp 2017-05-10].
  22. ↑ University of Oxford, the Voltaire Foundation: Biography of Theodore Besterman, founder of the Voltaire Foundation, by Giles Barber (pdf). [dostęp 2017-05-12].
  23. ↑ Démission du conservateur. La Gazette des Délices - La revue électronique de l’Institut et Musée Voltaire, Lato 2016, ISSN 1660-7643 [dostęp 2017-05-18].
  24. ↑ Caroline GUIGNARD; François JACOB: A propos du Voltaire assis de Houdon. La Gazette des Délices - La revue électronique de l’Institut et Musée Voltaire, Lato 2004, ISSN 1660-7643 [dostęp 2017-05-14].
  25. ↑ Bibliothèque de Genève: Voltaire assis Jean-Antoine Houdon, 1781. [dostęp 2017-05-15].
  26. ↑ Borda d'Água 2013 ↓, s. 41.
  27. ↑ Voltaire: Ingénu. Paris: GF Flammarion, 2009. ISBN 978-2-0812-1700-3.Sprawdź autora:1.
  28. ↑ a b Pierre Milza: Voltaire. New York: Perrin, 2007, s. 516. ISBN 978-2-262-02251-8.
  29. ↑ Bibliothèque de Genève Musée Voltaire. [dostęp 2017-05-07].
  30. ↑ Joseph Bertrand: d’Alembert. The Project Gutenberg EBook of d’Alembert, by Joseph Bertrand, April 4, 2005. [dostęp 2017-05-14].
  31. ↑ Borda d'Água 2013 ↓, s. 21.
  32. ↑ Voltaire Society of America: Marmontel at Les Délices. [dostęp 2017-05-22].
  33. ↑ Wollaston, A.F.R. (Alexander Frederick Richmond): Life of Alfred Newton: late Professor of Comparative Anatomy, Cambridge University 1866–1907, with a Preface by Sir Archibald Geikie. New York: A.P. Dutton and Company, 1921, s. 2.
  34. ↑ Borda d'Água 2013 ↓, s. 24.

Bibliografia

  • Flávio Borda d'Água; François Jacob: Petite histoire des Délices - de la proprieté de Saint-Jean à l’Institut et Musée Voltaire. Genewa: La Baconnière/Arts, 2013. ISBN 978-2-940462-04-9.

Media użyte na tej stronie

Institut Musee Voltaire Geneve.JPG
Autor: Gfuerst, Licencja: CC BY-SA 3.0
Institut et musée Voltaire (Genève, Suisse)
Statue de Voltaire.jpg
Autor: Pierre Slamich, Licencja: CC BY-SA 3.0
Statue de Voltaire, Institut et Musée Voltaire - Ville de Genève- Suisse