Leszcz (wieś w województwie warmińsko-mazurskim)

Leszcz

wieś
Gotycki kościół w Leszczu
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	ostródzki
Gmina	Dąbrówno
Liczba ludności (2006)	230
Strefa numeracyjna	89
Kod pocztowy	14-120[1]
Tablice rejestracyjne	NOS
SIMC	0472437
Położenie na mapie gminy Dąbrówno Leszcz
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Leszcz
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Leszcz
Położenie na mapie powiatu ostródzkiego Leszcz
53°25′21,94″N 20°04′34,86″E/53,422760 20,076350

Leszcz, Jezioro Dąbrowa Wielka

Leszcz, Kościół

Leszcz (niem. Heeselicht) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie ostródzkim, w gminie Dąbrówno nad jeziorem Dąbrowa Wielka. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.

Nazwa wsi wywodzi się od wsi Leszcze w dawnym powiecie toruńskim. W pobliżu wsi znajdują się pozostałości po dawnym grodzisku.

Historia

Grodzisko zbudowane przez Słowian między połową VIII a IX wiekiem^[2], a następnie przypuszczalnie w XII wieku zajęta przez Prusów i zwane dawniej Altpreussische Burg, położone 0,5 km na północny zachód od wsi, na krańcu półwyspu wrzynającego się od południa w wody jeziora Dąbrowa Wielka. Centralna i południowa część obiektu zniwelowana została na początku lat siedemdziesiątych podczas budowy ośrodka wypoczynkowego PGR Grunwald. W północnej części czytelne są relikty obwałowania. W północno-zachodniej części majdanu widoczny ślad po niestarannie zasypanym wykopie badawczym. Według. C. Hennenberga gród w Leszczu zniszczony miał zostać w 1323 r. przez litewskie oddziały bojara Schimolto.^[3]

W czasach krzyżackich wieś pojawia się w dokumentach w roku 1321, podlegała pod komturię w Dąbrównie, były to dobra rycerskie o powierzchni 60 włók^[4]. Wieś została założona przez zamożnego Polaka Piotra Leskiego w XIV w. W 1321 r. mistrz ziemski pruski Fryderyk von Wildenberg nadał Piotrowi z Leszcza, Heinemanowi z Bażyn oraz jego bratu Konradowi von Wansenom 1440 włók ziemi na prawie chełmińskim, z obowiązkiem służby zbrojnej w liczbie 30 rycerzy. Nadane ziemie znajdowały się na terytorium Sasinów. W części tego dużego terenu powstał Leszcz. Ponadto w wymienionych dobrach powstały wsie: Brzeźno Mazurskie, Frygnowo, Gąsiorowo, Grzybiny, Mościca, Ostrowite i Ruszkowo. W 1374 r. Hannusz z Leszcza został starostą ostródzkim. Jan Bażyński z Leszcza został w 1374 r. pierwszym sędzia w Dąbrownie. W 1452 Jan Bażyński sprzedał bratu Ściborowi młyn w Leszczu. W 1466 wieś należała do Alberta Golińskiego. W 1513 r. Jakub Goliński kupił u wojewody malborskiego - Jerzego Bażyńskiego - część dóbr w Leszczu, Frygnowie i Ostrowinie. W 1519 r., w czasie wojny polsko-krzyżackiej, Jan Goliński (syn Jakuba) stanął po stronie polskiej, za co został pozbawiony dóbr przez wielkiego mistrza.

W 1540 r. wieś Leszcz obejmowała 60 włók, z których 12 należało do folwarku, 4 były uposażeniem kościoła a 44 należały do chłopów. W tym roku Jan Goliński przebywał w Krakowie a jego majątek, pozostawiony bez opieki, marniał. Zaniedbywał także swoje obowiązki jako patron tutejszego kościoła i szkoły, na co zwracali uwagę starostowie z Dąbrowna i Nidzicy. W 1579 r, majątek został podzielony na dwa odrębne folwarki. W tym czasie w Leszczu by młyn, 7 zagrodników i jeden pasterz. Ze względu na brak patrona kościół w Leszczu (jak również w Gardynach) niszczał. W 1695 kościół w Leszczu popadł w ruinę. Na dworze w Leszczu w XVII w. osiadła rodzina Kępskich. W 1628 r. majątek ziemski dzierżawił Nickel Biliński. W 1646 r. Jan Domagalicz (adwokat z dworu krakowskiego) kupił od Jana von Schierstedta (major wojak polskiego) młyn oraz ziemię, na której osadził 5. chłopów. Jana von Schierstedt w 1705 r. wydzierżawił ten majątek kasztelanowi Mikołajowi Kemskiemu. W majątku była owczarnia z 250 owcami. W tym czasie, poza wspomnianym majątkiem, we wsi mieszkało 4 chłopów, 7 zagrodników i 4 parobków.

W 1820 r. we wsi z majątkiem szlacheckim było 19 domów i 97 mieszkańców. W tym czasie Leszcza należał do zamku w Dąbrównie. W 1861 r. majątek wraz z wsią chłopską obejmował 3098 mórg i 233 mieszkańców. W 1895 r. do Leszcza należało 252 ha ziemi a we wsi mieszkało 151 osób, natomiast majątek ziemski zajmował 1376 ha z 114 osobami. W 1925 r. we wsi było 51 domów z 301 mieszkańcami. Natomiast w 1939 r. odnotowano w Leszczu 241 mieszkańców.

W 1974 r. do Sołectwa Brzeźno Mazurskie należały miejscowości: wieś Brzeźno Mazurskie, osada Kalborno, wieś Leszcz i PGR Leszcz. Sołectwo należało do gminy Dąbrówko, powiat ostródzki ^[5].

Zabytki

• grodzisko wczesnośredniowieczne
• gotycki kościół pw. św. Trójcy w Leszczu z XIV wieku (parafia Niepokalanego Poczęcia NMP w Dąbrównie), wielokrotnie przebudowywany. Zbudowany z cegły i kamienia, bez ozdób, na nawie głównej osadzona drewniana wieża, wystrój skromny^[6].
• dwór z XV wieku
• dwór z II poł. XIX wieku, bezstylowy.
• Obraz „Zdjęcie z krzyża” z kościoła ewangelickiego w Leszczu został przeniesiony do kościoła katolickiego pw. św. Jana Nepomucena i Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny w Dąbrównie.

Ludzie związani z miejscowością

• Jan Bażyński, twórca Związku Pruskiego, przez wiele lat wojował w Afryce u boku króla portugalskiego, członek Rawy Wielkiego Mistrza Krzyżackiego.

Zobacz też: osada Leszcz

Bibliografia

• Ostróda. Z dziejów miasta i okolic. Pojezierze, Olsztyn, 1976, 448 str.
• Leszcz, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 168 .

Przypisy