Leszczyna
 Leszczyna pospolita | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | leszczyna |
| Nazwa systematyczna | |
| Corylus L. Sp. Pl. 998. 1753 | |
| Typ nomenklatoryczny | |
Leszczyna (Corylus L.) – rodzaj drzew i krzewów klasyfikowany do rodziny brzozowatych (dawniej często do wyodrębnianej rodziny leszczynowatych). Należy tu ok. 16[4]–17[5] gatunków. Występują one w strefie umiarkowanej półkuli północnej, z centrum zróżnicowania w Azji Wschodniej na obszarze od Himalajów po Japonię. Trzy gatunki rosną w Europie, a dwa w Ameryce Północnej[6]. W Polsce dziko rośnie leszczyna pospolita C. avellana, często uprawiana jest leszczyna turecka C. colurna (rozsiewa się także w parkach[7]) i leszczyna południowa C. maxima, inne gatunki są spotykane rzadko w kolekcjach botanicznych[8]. W naturze leszczyny rosną w lasach i zaroślach, często tworząc podszyt, ale gatunki drzewiaste są też lokalnie ważnym składnikiem drzewostanów[6]. Leszczyny kwitną przed rozwinięciem liści, często jeszcze zimą[8]. Kwiaty zapylane są przez wiatr[6].
Leszczyny uprawiane są dla jadalnych nasion zawartych w tzw. orzechach laskowych. Wykorzystywane są także do nasadzeń jako rośliny ozdobne (zwłaszcza odmiany o barwnych liściach). Drzewiasta leszczyna turecka wykorzystywana jest jako źródło surowca drzewnego[6].
Morfologia
- Pokrój
- Zwykle kilkumetrowej wysokości krzewy, ale należy tu też kilka gatunków drzewiastych: leszczyna Jacquemonta osiąga ok. 15 m wysokości, leszczyna turecka zwykle ok. 25 m, a leszczyna chińska do 40 m wysokości. Pędy leszczyn pokryte są włoskami, u części gatunków miękkimi, u części sztywnymi, szczecinkowatymi, czasem kłującymi (leszczyna himalajska). Pąki są zaokrąglone lub stępione[8].
- Liście
- Opadające zimą, skrętoległe[6]. Ogonki zwykle krótkie, ale u leszczyny tureckiej do 5 cm. Blaszka liściowa szeroka i zwykle sercowata u nasady, na brzegu w różny sposób zwykle podwójnie piłkowana (czasem też nieco klapowana). Liście zwykle owłosione, zwłaszcza od spodu[8].
- Kwiaty
- Rozdzielnopłciowe, ale rośliny są jednopienne[8]. Kwiatostany z kwiatami męskimi mają postać zwisających kotek. Ich osie pokryte są łuskowatymi podsadkami w kątach których wyrastają trzy kwiaty. Są one bezokwiatowe i składają się tylko z 4 pręcików. Kwiaty żeńskie ukryte są w pąkach, z których ponad łuski wystawiają czerwone znamiona słupków[6].
- Owoce
- Orzechy laskowe – kuliste do wydłużonych, o długości od 1 do 2,5 cm, z bardzo twardą skorupą i dużym, pojedynczym nasieniem wewnątrz. Owoce tkwią w okrywie owocowej (involucrum) powstającej ze zrastających się dwóch przysadek, której budowa i długość jest istotną cechą diagnostyczną wykorzystywaną do identyfikacji gatunków[6][8].
Systematyka
- Pozycja systematyczna
Rodzaj z rodziny brzozowatych z rzędu bukowców. W obrębie rodziny zaliczany do podrodziny leszczynowych Coryloideae J. D. Hooker[2]. Podrodzina ta wyodrębniana była w dawniejszych systemach często w randze osobnej rodziny, ale analizy filogenetyczne wskazały na bardzo bliskie pokrewieństwo tych grup i w kolejnych wersjach systemów APG rodzaj zaliczany jest do szeroko ujmowanej rodziny brzozowatych[2].
- Corylus americana Walter – leszczyna amerykańska
- Corylus avellana L. – leszczyna pospolita
- Corylus chinensis Franch. – leszczyna chińska
- Corylus colchica Albov – leszczyna kaukaska
- Corylus colurna L. – leszczyna turecka, l. drzewiasta
- Corylus × colurnoides C.K.Schneid. – leszczyna pośrednia
- Corylus cornuta Marshall – leszczyna rogata, l. dziobata
- Corylus fargesii (Franch.) C.K.Schneid. – leszczyna Fargesa
- Corylus ferox Wall. – leszczyna himalajska
- Corylus heterophylla Fisch. ex Trautv. – leszczyna różnolistna
- Corylus jacquemontii Decne. – leszczyna Jacquemonta
- Corylus maxima Mill. – leszczyna południowa, l. Lamberta
- Corylus potaninii Bobrov
- Corylus sieboldiana Blume – leszczyna Siebolda
- Corylus wangii Hu
- Corylus wulingensis Q.X.Liu & C.M.Zhang
- Corylus yunnanensis (Franch.) A.Camus
Zastosowanie
- Orzechy laskowe produkowane głównie z odmian wielkoowocowych mieszańcowego pochodzenia mają duże znaczenie jako produkt spożywczy. Poza tym uzyskuje się z nich olej, który znajduje zastosowanie w przemyśle spożywczym, farmaceutycznym, farbiarskim oraz perfumeryjnym[9].
- Odmiany leszczyny o barwnych liściach uprawiane są jako rośliny ozdobne w parkach i ogrodach[6].
- Lekkie i giętkie drewno leszczyny używa się m.in. do wyrobu obręczy do beczek, a z pędów wykonuje się laski, wędziska i tyczki.
- Węgiel drzewny uzyskany z leszczyny służy do wyrobu pałeczek rysunkowych[9].
- Drewno leszczyny tureckiej, które ma różowy odcień, bywa stosowane w meblarstwie i w rzemiośle artystycznym.
- Z gałązek leszczyny wykonywano różdżki używane przez różdżkarzy do poszukiwania podziemnych źródeł wody, a w średniowieczu sędziowie przy ich pomocy wykrywali złodziei i morderców[10][6].
Przypisy
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b c Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-07] (ang.).
- ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-28].
- ↑ a b Corylus L.. W: Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-04-27].
- ↑ David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 238. ISBN 978-1-107-11502-6.
- ↑ a b c d e f g h i Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 119. ISBN 0-333-73003-8.
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 63, ISBN 978-83-62975-45-7.
- ↑ a b c d e f g Włodzimierz Seneta, Drzewa i krzewy liściaste. T. 2, Callicarpa - Cytisus, Warszawa: Wydaw. Naukowe PWN, 1994, s. 206-207, ISBN 83-01-11074-0.
- ↑ a b Henryk Zdyb: Leszczyna. Warszawa: Powszechne Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2010. ISBN 978-83-09-99018-5.
- ↑ Marek Żukow-Karczewski, Leszczyna - drzewo magiczne, "AURA", nr 11/1994 r.
Media użyte na tej stronie
Autor: MPF, Licencja: CC BY-SA 3.0
Corylus avellana shrub. Northumberland, UK
Autor: Krzysztof Goleń, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kwiat żeński leszczyny, w tle kwiat męski.