Lex Grabski

Ustawa z dnia 31 lipca 1924 r. zawierająca niektóre postanowienia o organizacji szkolnictwa
Nazwa potoczna

Lex Grabski

Państwo

 II Rzeczpospolita

Data wydania

31 lipca 1924

Miejsce publikacji

Dz.U. z 1924 r. nr 79, poz. 766

Data wejścia w życie

1 października 1924

Rodzaj aktu

ustawa

Przedmiot regulacji

prawo oświatowe

Status

uchylony

Utrata mocy obowiązującej z dniem

7 kwietnia 1956

Ostatnio zmieniony przez

Dz.U. z 1930 r. nr 82, poz. 644

Wejście w życie ostatniej zmiany

2 grudnia 1930

Zastrzeżenia dotyczące pojęć prawnych

Ustawa z dnia 31 lipca 1924 r. zawierająca niektóre postanowienia o organizacji szkolnictwa (potocznie Lex Grabski) – ustawa regulująca kwestię szkolnictwa dla mniejszości narodowych, uchwalona w 1924[1]. Wprowadziła szkoły dwujęzyczne (utrakwistyczne) jako podstawowy typ szkół. Weszła w życie 1 października 1924, 7 kwietnia 1956 zaś została uchylona.

Została wprowadzona przez rząd Władysława Grabskiego. Autorem projektu był minister oświaty Stanisław Grabski. Ustawa ustalała wewnętrzne urzędowanie wszystkich szczebli administracji w państwowym języku polskim, znosząc sprzeczne dawniejsze przepisy zaborców. W stosunkach z miejscową ludnością ukraińską i białoruską nie tylko pozwalały, ale i nakazywały używanie języków tych ludności. Dawała też ona prawo do zwracania się we własnej mowie do urzędów państwowych[2].

Jak pisze Ryszard Torzecki, ustawa posłużyła praktycznie do likwidacji szkolnictwa ukraińskiego i wywołała duży opór społeczeństwa ukraińskiego oraz niektórych polityków polskich[3]. Paul Robert Magocsi stwierdza, że skutkiem wejścia ustawy w życie był gwałtowny wzrost liczby szkół dwujęzycznych w Galicji oraz polskojęzycznych na Wołyniu, połączony ze spadkiem szkół z wykładowym językiem ukraińskim[4]. W praktyce w szkołach dwujęzycznych podstawowym wykorzystywanym językiem był polski[4].

Wiele przepisów tej ustawy miało na celu dyskryminację mniejszości narodowych[5], np.:

  • jeżeli 20 rodziców w całej szkole opowiedziało się za nauczaniem w języku państwowym, nauka odbywała się tylko w języku polskim;
  • zlikwidowano w jednej miejscowości odrębne szkoły polskie i ukraińskie;
  • aby w polskiej szkole średniej wprowadzić dodatkowo język ukraiński, potrzeba było deklaracji 40% rodziców uczniów;
  • wprowadzono utrakwistyczne seminaria nauczycielskie, aby utrudnić kształcenie ukraińskich kadr nauczycielskich;
  • w szkołach utrakwistycznych w klasach wyższych większość lekcji odbywała się w języku polskim.

W opinii Ukraińców ustawa wpisywała się w plan asymilacji narodowej dzieci pochodzących z mniejszości narodowych. W odpowiedzi na jej postanowienia zaczęli oni tworzyć prywatne placówki edukacyjne[4].

Przypisy

  1. ↑ Dz.U. z 1924 r. nr 79, poz. 766.
  2. ↑ S. Grabski, Pamiętniki, T. II, Warszawa 1989 r., s 229 [w:] Andrzej Jezierski, Cecylia Leszczyńska, Historia Gospodarcza Polski, Warszawa 2003
  3. ↑ Ryszard Torzecki, Polacy i Ukraińcy. Sprawa ukraińska w czasie II wojny światowej na terenie II Rzeczypospolitej, Warszawa: Wydaw. Naukowe PWN, 1993, s. 12, ISBN 83-01-11126-7, OCLC 69487078.
  4. ↑ a b c P. R. Magocsi, A History of Ukraine, University of Washington Press, Seattle 1997, s. 621.
  5. ↑ Jerzy Topolski Polska dwudziestego wieku, 1914-1997 Wydawnictwo Poznańskie, 1998, s. 72.

Literatura

  • R. Torzecki, Kwestia ukraińska w Polsce w latach 1923-1929, Kraków 1989.
  • R. Torzecki, Polacy i Ukraińcy. Sprawa ukraińska w czasie II wojny światowej na terenie II Rzeczypospolitej, Warszawa 1993, ISBN 83-01-11126-7.

Scale of justice gold.png Zapoznaj się z zastrzeżeniami dotyczącymi pojęć prawnych w Wikipedii.

Media użyte na tej stronie

Flag of Poland (1928–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Flag of Poland (1927–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).