Li Si
| Nazwisko chińskie | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||||
Li Si (ur. ok. 280 p.n.e., zm. 208 p.n.e.) – chiński polityk, kanclerz w państwie Qin od 246 r. p.n.e. Po zjednoczeniu przez nie Chin w 221 r. p.n.e. kanclerz na dworze Qin Shi Huangdi, Pierwszego Cesarza Dynastii Qin, a po jego śmierci w 210 r. p.n.e. kanclerz na dworze drugiego cesarza, Qin Er Shi. W 208 p.n.e. zgładzony na skutek intrygi politycznej. Jako polityk Li Si był architektem militarnego sukcesu państwa Qin oraz unifikacji w Cesarstwie chińskim, przeprowadzonej przy użyciu despotycznych metod. Znany jest także jako filozof i kaligraf.
Wczesna kariera
Li Si pochodził z państwa Chu, w którym pobierał nauki u Xunzi[1]. Osiągnął tam również niski urząd. Podobnie jak inny filozof z tego kraju, Han Fei, Li Si był zwolennikiem legizmu. Do państwa Qin przeniósł się w 247 p.n.e.[2], a rok później został kanclerzem na dworze młodego króla Zhenga.
Kanclerz cesarstwa i wróg konfucjanistów
W administracji państwa Qin Li Si zaczął wprowadzać w życie założenia legizmu, tj. oparcie rządów na bezwzględnej realizacji edyktów władcy pod groźbą surowych sankcji. Lud miał się bać władcy, bo legizm zakładał, że natura ludzka jest chaotyczna i posłuszeństwo poddanych można wyegzekwować jedynie lękiem przed karą. Założenia te stały w sprzeczności z doktryną konfucjańską, która zakładała, że ludzi motywuje najlepiej pozytywny przykład z góry. Obie doktryny zgadzały się jednak, że państwo potrzebuje skutecznej administracji opartej na wydajnej biurokracji.
Li Si miał duży wpływ na władcę. W 237 p.n.e., po tym jak król Zheng wydał rozkaz wydalenia emigrantów z innych państw, Li Si napisał do niego rozprawę Przeciw edyktowi o usunięciu emigrantów (諫逐客書, Jian Zhuke Shu). W efekcie król wycofał edykt[3].
Według Zapisków historyka Sima Qiana, Li Si był odpowiedzialny za śmierć Han Feia, któremu zazdrościł talentu. Jego dawny towarzysz przybył w 233 p.n.e. do państwa Qin jako poseł z królestwa Han, kiedy oba państwa toczyły wojnę. Li Si wpłynął na władcę, żeby uwięził Han Feia, a następnie zmusił go do samobójstwa przez użycie trucizny[4]. Nie przeszkadzało mu to w korzystaniu z idei zawartych w księdze napisanej przez jego ofiarę (Hanfeizi).
Dzięki surowym reformom Li Si państwo Qin urosło w siłę i w 221 p.n.e. podbiło całe Chiny. Król Zheng ogłosił się Pierwszym Cesarzem Dynastii Qin, a Li Si został cesarskim kanclerzem. Wprowadził szereg reform, które miały na celu unifikację kraju i umocnienie pozycji władcy, m.in. reformę administracyjną, ujednolicenie miar, wag, rozstawu osi wozów, waluty, a także pisma. Jako wytrawny kaligraf Li Si opracował dla cesarstwa ujednolicone pismo małopieczęciowe[5].
Z woli Li Si w cesarstwie Qin bezwzględnie tępiono opozycję polityczną. Jeden z protestów podniesionych przez konfucjańskich uczonych, zakończył się tym, że 460 z nich pogrzebano żywcem[6]. W 213 p.n.e. Li Si własnoręcznie podpisał edykt o spaleniu ksiąg zawierających inną niż praktyczna wiedzę. Dotknęło to głównie piśmiennictwo konfucjańskie. Pierworodny syn cesarza, Fusu (扶蘇), który sprzeciwił się temu edyktowi, został zesłany do budowy Wielkiego Muru[7].
Upadek i dziedzictwo
Po śmierci Qin Shi Huanga w 210 p.n.e., Li Si razem z eunuchem Zhao Gao ukryli fakt zgonu władcy, żeby zmusić Fusu do samobójstwa i osadzić na tronie jego młodszego brata Huhaia (胡亥), który w 209 p.n.e. rozpoczął panowanie jako Drugi Cesarz, Qin Er Shi[8].
W zakulisowej walce o wpływy przewagę zyskał Zhao Gao, który zdołał obsadzić więcej stanowisk swoimi zwolennikami. W 208 p.n.e. Zhao Gao doprowadził do śmierci Li Si, którego publicznie przecięto na pół w stolicy cesarstwa, Xianyangu[9]. Rok później Zhao Gao zgładził samego cesarza. Na skutek chaosu na dworze wybuchło powstanie i dynastia Qin upadła. Syn Fusu, Ziying, poddał się przywódcy chłopskiego powstania, Liu Bangowi, który w 202 r. założył nową dynastię Han.
Chociaż za Hanów nastąpił renesans konfucjanizmu, wykorzystywano też zdobycze unifikacji wprowadzonej przez Li Si. Cesarstwo chińskie wielokrotnie upadało lub było podzielone, ale idea jednych Chin utrwaliła się w świadomości mieszkańców chińskich ziem i zbiera owoce do dziś.
Do drakońskich metod, jakimi w imieniu cesarza jednoczył kraj Li Si, odwoływał się Mao Zedong, który w 1958 roku powiedział: Cesarz Qin zakopał żywcem 460 uczonych, a myśmy zakopali 46 tysięcy. Czyż nie powstrzymaliśmy kontrrewolucjonistów i nie zabiliśmy trochę intelektualistów? Debatowaliśmy z demokratami, którzy oskarżają nas, że jesteśmy drugim Qin Shi Huangiem. Oni się mylą. Jesteśmy stukrotne więksi niż Qin Shi Huang[10].
Przypisy
- ↑ Grant Hardy, Anne Behnke Kinney: The establishment of the Han empire and imperial China. Westport: Greenwood Publishing Group, 2005, s. 112. ISBN 0-313-32588-X.
- ↑ Arthur Cotterell: From Aristotle to Zoroaster: an A to Z companion to the classical world. New York: Free Press, 1998, s. 224. ISBN 978-0-684-85596-7.
- ↑ Encyklopedia historyczna świata. T. III. Kraków: Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, 2000, s. 275. ISBN 83-85909-61-3.
- ↑ Christian D. Von Dehsen: Philosophers and religious leaders. New York: Greenwood Publishing Group, 1999, s. 81. ISBN 1-57356-152-5.
- ↑ Encyklopedia historyczna świata. T. X. Kraków: Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, 2002, s. 98. ISBN 83-85909-72-9.
- ↑ Richard Wolff: The Popular Encyclopedia of World Religions: A User-Friendly Guide to Their Beliefs, History, and Impact on Our World Today. Eugeng, Oregon: Harvest House Publishers, 2007, s. 116. ISBN 978-0-7369-2007-0.
- ↑ Laura Scandiffio: Evil Masters: The Frightening World of Tyrants. Toronto: Annick Press, 2005, s. 35. ISBN 9781550378948.
- ↑ Hing Ming Hung: The Road to the Throne: How Liu Bang Founded China's Han Dynasty. New York: Algora Publishing, 2011, s. 14. ISBN 978-0-87586-837-0.
- ↑ Michael Dillon: China: a cultural and historical dictionary. Richmond: Routledge, 1998, s. 189. ISBN 0-7007-0439-6.
- ↑ Shlomo Avineri: Varieties of Marxism. Hague: Springer, 1977, s. 89. ISBN 978-90-247-2024-8.
