Libia
| |||||
| Hymn: ليبيا ليبيا ليبيا (Libia, Libia, Libia) | |||||
 | |||||
| Język urzędowy | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Stolica | |||||
| Ustrój polityczny | |||||
| Typ państwa | |||||
| Głowa państwa | |||||
| Szef rządu | |||||
| Powierzchnia • całkowita • wody śródlądowe |
| ||||
| Liczba ludności (2017) • całkowita • gęstość zaludnienia |
| ||||
| PKB (2017) • całkowite • na osobę | |||||
| PKB (PSN) (2017) • całkowite • na osobę |
| ||||
| Waluta | dinar libijski (LYD) | ||||
| Niepodległość | od Włoch | ||||
| Religia dominująca | |||||
| Strefa czasowa | UTC +2 | ||||
| Kod ISO 3166 | LY | ||||
| Domena internetowa | |||||
| Kod samochodowy | LAR | ||||
| Kod samolotowy | 5A | ||||
| Kod telefoniczny | +218 | ||||
_-_LBY_-_UNOCHA.svg) (c) OCHA, CC BY 3.0 | |||||
Libia (arab. ليبيا, trl. Lībiyā, trb. Libija), oficjalnie Państwo Libia (arab. دولة ليبيا, trl. Dawlat Lībiyā, trb. Daulat Libija) – państwo położone w Afryce Północnej, nad zatoką Wielka Syrta (Morze Śródziemne), ze stolicą w Trypolisie. Graniczy z Egiptem, Sudanem, Czadem, Nigrem, Algierią i Tunezją.
Warunki naturalne i geografia
Ponad 90% powierzchni kraju zajmują pustynie (Sahara, Pustynia Libijska) i półpustynie, na których zdarzają się oazy. W głębi kraju panuje suchy klimat zwrotnikowy, który na wybrzeżach przechodzi w śródziemnomorski. W miejscowości Al-Azizija 13 września 1922 roku zanotowano najwyższą temperaturę powietrza w Afryce, wynoszącą +57,8 °C[2]. Według wielu źródeł była to najwyższa temperatura na Ziemi. Opady rzadkie, zwłaszcza wewnątrz kraju. Kraj jest pozbawiony stałych rzek. Najniższy punkt to depresja Sabchat Ghuzajjil -47 m p.p.m., najwyższy to Bikku Bitti 2267 m n.p.m. w górach Tibesti, a długość wybrzeża morskiego wynosi 1770 km. Stolicą państwa jest Trypolis (1,5 mln mieszkańców, 1994), inne większe miasta to Bengazi (650 tys.), Misrata (435 tys.) oraz Sabha (113 tys.)[3].
- Sąsiedzi (długość wspólnej granicy):
Historia
Obszar współczesnej Libii od XI-X wieku p.n.e. poddany został kolonizacji Fenicjan. Na wschodnim wybrzeżu kraju od VIII wieku p.n.e. istniały kolonie greckie. W VI wieku p.n.e. Libia włączona została w skład Kartaginy, a w I wieku p.n.e. do Rzymu. Od czasów rzymskich używane są trzy nazwy określające odrębne libijskie prowincje – Trypolitania, Fazzan, Cyrenajka. W 431 roku n.e. prowincje te zostały zdobyte przez germańskich Wandalów. W połowie VII wieku na krótko weszła w skład Bizancjum, które utraciło je w wyniku podbojów arabskich. Libia weszła w skład kalifatu Umajjadów i Abbasydów, pod ich rządami stanowiła schronienie dla mniejszych ugrupowań religijnych islamu: szyitów i ibadytów. W IX wieku rozpoczęły się rządy dynastii Aghlabidów zastąpionych w X wieku przez szyickich Fatymidów. Zirydzi, którzy objęli rządy wiek później przywrócili w Libii islam w sunnickim wydaniu. W tym czasie liczne najazdy koczowniczych plemion arabskich przyczyniły się do niemalże całkowitego zarabizowania obszaru. W kolejnych wiekach Cyrenajka podlegała władcom Egiptu, Fazzan Tunezji a Trypolitania stała się siedliskiem piratów. W XVI wieku kraj włączono do Imperium Osmańskiego[4].
W wyniku wojny włosko-tureckiej z lat 1911–1912 stała się kolonią włoską. Fala osadnictwa włoskiego z lat 1920–1932 napotkała zbrojny opór lokalnych plemion[4]. Sytuacja Libijczyków uległa pogorszeniu w okresie rządów faszystowskich, wówczas kolonialiści rozpoczęli rasistowską politykę, według której Włosi mieli być rasą nadrzędną a uważani przez nich za gorszych Libijczycy zostali pozbawieni praw. W kampanii pacyfikacyjnej obejmującej wywoływanie głodu, dokonywanie masowych mordów, ekstradycję ludności beduińskiej i tworzenie obozów koncentracyjnych zginęło tysiące Libijczyków[5][6][7].
Od 1942 roku Trypolitania i Cyrenajka znalazły się pod okupacją Wielkiej Brytanii, Fazzan z kolei Francji. Po traktacie pokojowym z 1947 roku, Włochy zrzekły się praw do Libii, która 24 grudnia 1951 roku została ogłoszona niepodległym państwem[8]. Libia początkowo pozostawała federacją, co zmieniło się wraz z reformą z 1963 roku, kiedy to w miejsce federacji utworzono jednolite struktury. Król Idris I sprawował konserwatywne rządy oparte na izolacji. W 1969 roku miał miejsce wojskowy pucz, w następstwie którego proklamowano republikę. Rzeczywistym przywódcą Libii został pułkownik Mu’ammar al-Kaddafi. Al-Kaddafi ogłosił własny program polityczno-społeczny będący połączeniem arabskiego socjalizmu i politycznego islamu (tzw. trzecia teoria świata). W 1977 roku zmienił nazwę kraju na „Wielka Arabska Libijska Dżamahirijja Ludowo-Socjalistyczna”[4].
W 1979 roku al-Kaddafi formalnie zrezygnował ze wszelkich pełnionych funkcji, w praktyce zachował pełnię władzy. Jego polityka spowodowała pogorszenie się stosunków z Zachodem i Izraelem. Przywódca występował ponadto przeciwko umiarkowanym jego zdaniem rządom arabskim. W 1979 roku Libia najostrzej potępiła izraelsko-egipski traktat pokojowy i zerwała relacje z Egiptem, a w trakcie wojny iracko-irańskiej popierała Iran. W konflikcie palestyńskim al-Kaddafi popierał radykalne organizacje, zarzucając Jasirowi Arafatowi zbytnią ugodowość. W drugiej połowie lat 80. zaostrzający się konflikt między Libią a Stanami Zjednoczonymi doprowadził do nałożenia sankcji gospodarczych i akcji lotnictwa USA na tereny Libii[4]. Po 1988 roku ruszyła liberalizacja polityczno-ekonomiczna. Libia zbliżyła się do państw europejskich (Francja, Wielka Brytania) oraz grona państw arabskich, z którymi utrzymywała wcześniej nie najlepsze relacje (Irak, Jordania, Egipt). W trakcie agresji Iraku na Kuwejt popierała rząd iracki i nie stosowała się do sankcji nałożonych na niego przez ONZ. W 1992 roku weszły w życie sankcje ONZ które miały być reakcją tej organizacji na ukrywanie w kraju osób podejrzanych o terroryzm (zamach nad Lockerbie). Od 1995 roku do światowych mediów przedostawały się informacje o kontaktach między rządem a ugrupowaniami islamskich fundamentalistów, rząd oskarżał Egipt i Sudan o wzniecanie konfliktu poprzez robotników pochodzących z tych państw. W 1999 roku Libia wydała osoby oskarżone o zamach nad Lockerbie, a w XXI wieku al-Kaddafi potępił terroryzm. Umożliwiło to normalizację stosunków z USA i Unią Europejską[4].
W 2011 roku wybuchły antyrządowe protesty, które przeistoczyły się w regularną wojnę domową, zakończoną obaleniem al-Kaddafiego. W 2012 roku głową państwa został Mohammed Megarjef a premierem Ali Zajdan. Nowe władze nie zdołały zatrzymać konfliktu wewnętrznego, który w 2014 roku przerodził się w kolejną wojnę domową. Stronami konfliktu był zdominowany przez islamistów Powszechny Kongres Narodowy i Zgromadzenie Konstytucyjne, mające poparcie międzynarodowe. W 2015 roku do konfliktu wkroczyło Państwo Islamskie, fundamentaliści zdobyli położoną na środkowej północy Syrtę[4]. W marcu 2016 roku w Trypolisie powstał uznawany międzynarodowo rząd jedności narodowej. Jednocześnie siły wiernej generałowi Chalifie Haftarowi samozwańczej Libijskiej Armii Narodowej stopniowo zdobywały obszary w południowej i wschodniej Libii, czego ukoronowaniem stało się opanowanie przez nie Bengazi w lipcu 2017 roku[9].
Grupy etniczne
- Grupy etniczne:
- Arabowie – 86%
- Berberowie (m.in. Tuaregowie) – 11%
- Turcy, Grecy, Maltańczycy, Włosi, Pakistańczycy, Indusi, Tunezyjczycy 3%
- Przy granicy z Nigrem i Czadem czarnoskóra koczownicza ludność Tubu[10]
Religia
Dominującym wyznaniem w Libii jest islam – około 97% ludności deklaruje praktykę tej religii. Zdecydowana większość muzułmanów libijskich to sunnici. Islam przejawia się nie tylko w życiu prywatnym obywateli, ale stanowi też istotny element polityki rządu. Mniejsza część Libijczyków (pomiędzy 5 i 10%) to ibadyci, żyją oni przede wszystkim w Dżabel Nefusa i mieście Zuwara.
- islam – 96,6%
- chrześcijaństwo – 2,7%
- buddyzm – 0,3%[11]
Ustrój polityczny
Libia jest republiką parlamentarną z systemem wielopartyjnym. Władzę w kraju sprawuje rząd tymczasowy sformowany 12 marca 2016 roku na podstawie ustaleń z rozmów pokojowych między stronami walczącymi przeciwko sobie w toczącej się obecnie wojnie domowej. Głową państwa jest przewodniczący Rady Prezydenckiej, natomiast szefem rządu premier.
W pierwszej fazie konfliktu zbrojnego władza w kraju była podzielona pomiędzy rywalizujące ze sobą parlamenty – Izbę Reprezentantów i Powszechny Kongres Narodowy. Ten drugi uległ samorozwiązaniu 5 kwietnia 2016 roku[12][13].
Podział administracyjny
Libia od roku 2007 podzielona jest na 22 jednostki zwane szabijja (l.m. szabijjat). W latach 2001–2007 istniały 32 jednostki szabijja i 3 regiony administracyjne.
Gospodarka
Największe miasto kraju, a także główny port i ośrodek przemysłowy to Trypolis. Rozwinęły się tam takie gałęzie przemysłu jak spożywczy, meblarski, włókienniczy, metalowy, gumowy (produkcja opon) i poligraficzny. Znajdują się tam także zakłady odsalania wody morskiej, montownie samochodów i rafineria ropy naftowej.
Podstawowym bogactwem Libii oraz praktycznie jedynym towarem eksportowym kraju jest ropa naftowa, dostarczająca ok. 80% dochodu narodowego wynoszącego 11300 USD na 1 mieszkańca (2013), który jest jednym z najwyższych w Afryce. Libia dysponuje przemysłem petrochemicznym oraz hutniczym (huty żelaza i stali w Misracie), zmarginalizowane zostało natomiast rolnictwo i przemysł spożywczy, w tym przetwórstwo owoców i warzyw, przez co obecnie Libia jest zmuszona importować ok. 75% żywności.
Sankcje gospodarcze nałożone przez ONZ w 1992 roku spowodowały znaczne opóźnienie w rozwoju technologicznym kraju. Zostały one zniesione 12 września 2003, a Libia zaczęła od tego czasu zabiegać o przyciągnięcie inwestorów zagranicznych w celu zdobycia kapitału.
Libię oplata sieć rurociągów zwanych Wielką Sztuczną Rzeką, która dostarcza wodę z podziemnych naturalnych zbiorników na Saharze. Składa się na nią 1300 studni, które dostarczają ok. 3 milionów m³ wody dziennie do miast na wybrzeżu kraju.
Emisja gazów cieplarnianych
Łączna emisja równoważnika dwutlenku węgla z Libii wyniosła w 1990 roku 80,956 Mt, z czego prawie połowę – 37,143 Mt stanowił dwutlenek węgla. W przeliczeniu na mieszkańca emisja wyniosła wówczas 8,372 t dwutlenku węgla, a w przeliczeniu na 1 dolar PKB 390 kg. Po roku 1990 zarówno emisja dwutlenku węgla, jak i metanu rosła, a od połowy lat 90. waha się. Zauważalny spadek emisji obu gazów wystąpił w 2011. Po tym roku emisja dwutlenku węgla rosła powoli, a metanu po jednorocznym wzroście spadała. W 2018 roku emisja dwutlenku węgla pochodzenia kopalnego wyniosła 56,483 Mt, a w przeliczeniu na mieszkańca 8,304 t i w przeliczeniu na 1 dolar PKB 559 kg. W latach 90. różne branże były odpowiedzialne za tę emisję w podobnym stopniu, po czym na pierwsze miejsca wysunęły się najpierw energetyka, a potem transport[14].
Siły zbrojne
Libia dysponuje trzema rodzajami sił zbrojnych: wojskami lądowymi, marynarką wojenną oraz siłami powietrznymi[15]. Uzbrojenie sił lądowych Libii składało się w 2014 roku z: 400 czołgów, 2 tys. opancerzonych pojazdów bojowych, 200 dział samobieżnych, 300 zestawów artylerii holowanej oraz 400 wieloprowadnicowych wyrzutni rakietowych[15]. Marynarka wojenna Libii dysponowała w 2014 roku jedną fregatą oraz jednym okrętem obrony przeciwminowej[15]. Libijskie siły powietrzne z kolei posiadały w 2014 roku uzbrojenie w postaci m.in. 16 myśliwców, 26 samolotów transportowych, jednego samolotu szkolno-bojowego, 20 śmigłowców oraz trzech śmigłowców szturmowych[15].
Wojska libijskie w 2014 roku liczyły 35 tys. żołnierzy zawodowych oraz 81 tys. rezerwistów. Według rankingu Global Firepower (2014) libijskie siły zbrojne stanowią 78. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 3 mld dolarów (USD)[15].
Transport
- Długość dróg samochodowych: 47 590 km
- Porty morskie
- Linie lotnicze
- Afriqiyah Airways
- Libyan Airlines
- Buraq Air
- Air One Nine
- Alajnihah Airways
- Air Libya
- Porty lotnicze
Kultura
Język
Językiem urzędowym Libii jest język arabski[16].
Muzyka
Sport
Przypisy
- ↑ a b c d e World Economic Outlook, April 2018, imf.org [dostęp 2018-05-06] (ang.).
- ↑ Global Measured Extremes of Temperature and Precipitation.
- ↑ Libia, Onet.pl [zarchiwizowane z adresu 2006-01-03].
- ↑ a b c d e f Libia. Historia, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2011-02-21].
- ↑ Ali Abdullatif Ahmida. The making of modern Libya: state formation, colonization, and resistance, 1830–1922. Albany, New York, US: State University of New York Press, 1994. s. 134–135.
- ↑ Anthony L. Cardoza. Benito Mussolini: the first fascist. Pearson Longman, 2006 s. 109.
- ↑ Donald Bloxham, A. Dirk Moses. The Oxford Handbook of Genocide Studies. Oxford, England, UK: Oxford University Press, 2010. s. 358.
- ↑ Pasztor i Jarosz 2018 ↓, s. 60.
- ↑ Libia: siły zbuntowanego generała Haftara zdobyły Bengazi, „Onet Wiadomości”, 6 lipca 2017 [dostęp 2017-07-06] (pol.).
- ↑ Skarby Świata – Libia.
- ↑ Libia, CIA The World Factbook [zarchiwizowane z adresu 2016-03-03] (ang.).
- ↑ Libia. Samozwańczy parlament oddaje władzę rządowi jedności narodowej, Wyborcza.pl, 5 kwietnia 2016 [zarchiwizowane z adresu 2016-04-09].
- ↑ Support grows for Libya’s new unity government, dailymail.co.uk, 2016-04-01.
- ↑ Libya, [w:] F. Monforti-Ferrario i inni, Fossil CO2 and GHG emissions of all world countries. 2019 report – Study [pdf], Luksemburg: Publications Office of the European Union, 2019, s. 147, DOI: 10.2760/687800, ISBN 978-92-76-11100-9 (ang.).
- ↑ a b c d e Libya. Global Firepower. [dostęp 2014-09-01]. (ang.).
- ↑ LIBIA – Państwa Świata panstwa.com, panstwa.com [dostęp 2021-03-25] (pol.).
Bibliografia
- Maria Pasztor, Dariusz Jarosz: NIE TYLKO FIAT: Z dziejów stosunków polsko-włoskich 1945–1989. Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2018. OCLC 8373839569.
- Marek M Dziekan, Pisarze muzułmańscy VII-XX w. Mały słownik, Warszawa: Verbinum, 2003, s. 73–74, ISBN 83-7192-201-9, OCLC 830494087.
| Afryka | |
|---|---|
| Europa |
|
| Terytoria administrowane |
|
Media użyte na tej stronie
.svg)
Autor: Martin23230, Licencja: CC BY-SA 3.0
Orthographic map of Africa
Autor:
- Tripoli_skyline_clear_day.JPG: hakeem.gadi
- derivative work: MrPanyGoff
Tripoli skyline, Libya.
.svg)
Star and crescent gold color placed on Libyan passports
Al Oroba Street in Al Bayda city (Libya) .
Autor: Roberdan, Licencja: CC BY-SA 2.0
Libya is a predominantly desert country. Up to 99% of the land area is covered in desert. Pictured here is the mountainous southern part of the country.
The Libyan national anthem played by the United States Navy Band in the early 2010s.
Al Daawa al Islamiyah building in Benghazi, Libya.
Map of Libya
Office and hotel towers along Shari' al Corniche, as well new towers under construction in the background (such as the Daewoo Tripoli Hotel).
A view of Tobruk-Libya.