Lidice

Lidice

Urząd gminy w odbudowanych Lidicach
Herb Flaga
Państwo	Czechy
Kraj	środkowoczeski
Powiat	Kladno
Powierzchnia	4,74 km²
Wysokość	343 m n.p.m.
Populacja (2022) • liczba ludności	555
• gęstość	90 os./km²
Kod pocztowy	273 54
Położenie na mapie Czech (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Lidice
50°09′N 14°12′E/50,144444 14,200278
Strona internetowa
Portal Czechy

Lidice (niem. Liditz) – wieś i gmina w Czechach, położona w kraju środkowoczeskim, w powiecie Kladno, na północny zachód od Pragi. Liczy 555 mieszkańców (stan na 2022 rok)^[1].

Podczas II wojny światowej, 10 czerwca 1942 roku członkowie służb mundurowych nazistowskich Niemiec: SS, Gestapo i OrPo, w ramach odwetu za zamach na Reinharda Heydricha dokonali w Lidicach masowej eksterminacji ich mieszkańców, a następnie zrównania z ziemią całej zabudowy wsi. Po wojnie wieś została odbudowana w pobliżu miejsca, w którym pierwotnie się znajdowała. Pierwotną lokalizację Lidic przeznaczono natomiast na urządzenie tzw. Pomnika Lidice(cz.) (cz. Památník Lidice), kompleksu łączącego zbiorowy grób ofiar niemieckiej eksterminacji z 1942 roku, pomnik i muzeum.

Historia

Pierwotna wieś

Pierwsza wzmianka o Lidicach pojawiła się w kronikach w 1318 roku. Najstarszym obiektem użyteczności publicznej we wsi był kościół św. Marcina, zbudowany w 1352 roku. Został on zniszczony w czasie wojen husyckich, jednak aż do XVI wieku kapłani utrakwistów głosili w nim kazania. Świątynia uległa ponownemu zniszczeniu podczas wojny trzydziestoletniej, po czym z inicjatywy wielkiej księżnej Toskanii Marii Anny została zastąpiona nowym, barokowym kościołem, który w kolejnych latach był kilkukrotnie przekształcany stylistycznie^[2].

Innym istotnym budynkiem w Lidicach była szkoła wiejska, o której pierwsza wzmianka pochodzi z 1713 roku, kiedy liczyła 127 uczniów. Miała prosty system centralnego ogrzewania, co czyniło ją pierwszym tego typu obiektem na obszarze krainy Czechy. W 1824 roku wybudowano nową jednokondygnacyjną szkołę^[2].

W II połowie XIX wieku dzięki rozwojowi przemysłu w pobliskim Kladnie (górnictwo węgla kamiennego, rozpalenie pierwszego wielkiego pieca w 1855 roku) Lidice stały się prężną osadą górniczą. Podczas gdy w 1848 roku wieś liczyła 270 mieszkańców żyjących w 33 domach, w 1890 roku liczba ta wzrosła do 506 osób i 50 domów^[2].

W 1942 roku Lidice miały 503 mieszkańców, podzielonych na 167 rodzin żyjących w 106 domach^[2][3].

Zagłada wsi

Zniszczona zabudowa Lidic w 1942 roku

Miejsce po pierwotnej wsi

Widok ogólny miejsca po wsi

Na pierwszym planie miejsce kościoła św. Marcina, na dalszym planie miejsce szkoły wiejskiej

Miejsce gospodarstwa rodziny Horáków, na terenie którego zamordowano wszystkich lidickich mężczyzn^[4]

Po udanym zamachu na protektora Czech i Moraw Reinharda Heydricha, dokonanym w Pradze przez dwóch wyszkolonych w Wielkiej Brytanii bojowników 27 maja 1942 roku, przywódca nazistowskich Niemiec Adolf Hitler wpadł we wściekłość i zapragnął odwetu. W pierwszych dniach po zamachu Gestapo i SS wytropiły i zamordowały na terenie Protektoratu czeskich agentów, członków antyniemieckiego ruchu oporu oraz każdego podejrzanego o zaangażowanie w zabójstwo Heydricha – łącznie ponad 1000 osób.

9 czerwca 1942 roku, tuż po pogrzebie Reinharda Heydricha, Karl Hermann Frank, Wyższy Dowódca SS i Policji w Protektoracie Czech i Moraw, mający ambicje przejęcia stanowiska protektora, przedstawił Hitlerowi plan dalszej zemsty za śmierć Heydricha. Przewidywał on wymordowanie mieszkańców i zrównanie z ziemią zabudowy Lidic, których niektórzy mieszkańcy w przeprowadzonym wcześniej przez Gestapo śledztwie zostali błędnie powiązani z zamachowcami oraz ruchem oporu. Jeszcze tego samego dnia Hitler wydał w Berlinie rozkaz o zagładzie Lidic, a kilka godzin później wieś otoczyły oddziały SS. Już po północy, 10 czerwca członkowie SS i Gestapo i OrPo rozstrzelali wszystkich obecnych wówczas w Lidicach mężczyzn powyżej 16. roku życia, zaś obecne na miejscu kobiety i dzieci przewieźli do szkoły w Kladnie, skąd następnie zdecydowaną większość z nich wysłali do obozów koncentracyjnych, gdzie wiele z nich zmarło. Niewielka liczba lidickich dzieci została poddana germanizacji poprzez umieszczenie w niemieckich rodzinach lub w domu dziecka w Puszczykowie (Gaukinderheim Puschkau)^[5] pod Poznaniem. 16 czerwca 1942 roku w Pradze rozstrzelano kolejnych 26 mieszkańców Lidic, którzy w dniu masakry we wsi z różnych przyczyn byli poza nią – dziewiętnastu mężczyzn oraz siedem kobiet. Dodatkowo trzy kobiety z Lidic zmarły w trakcie marszu śmierci w 1945 roku. Masakrę w Lidicach przypłaciło życiem ogółem 340 ich mieszkańców: 192 mężczyzn, 60 kobiet i 88 dzieci.

Po usunięciu mieszkańców Lidic postanowiono zatrzeć wszelkie ślady istnienia wsi, w związku z czym wszystkie jej zabudowania zostały zburzone, miejscowy cmentarz został rozkopany, a teren wyrównany przy pomocy buldożerów, po czym obsiany roślinnością. Nazwa wsi została później usunięta ze wszystkich niemieckich map.

Odbudowa

Odbudowane Lidice

Główna ulica wsi

Biblioteka publiczna

Szkoła ulokowana w dawnym domu kultury^[6]

Jeszcze w 1945 roku zorganizowano konkurs architektoniczny na projekt odbudowy Lidic, w którym zwyciężyła praca autorstwa architektów Františka Marka, Václava Hilský’ego, Richarda Podzemnego i Antonína Tenzera^[7]. W 1947 roku położono kamień węgielny pod odbudowę wsi w odległości 300 m od miejsca, w którym pierwotnie się znajdowała, zaś w maju 1948 roku rozpoczęto budowę pierwszych domów^[8]. Natomiast pierwotną lokalizację Lidic przeznaczono na urządzenie kompleksu łączącego zbiorowy grób lidickich mężczyzn, pomnik i muzeum – tzw. Pomnika Lidice(cz.) (cz. Památník Lidice)^[8][9]. W sfinansowaniu odbudowy wsi pomogły przekazane przez angielskich górników i robotników, wynoszące ogółem około miliona ówczesnych funtów darowizny w ramach kampanii Lidice Shall Live (pol. „Lidice będą żyć”), zapoczątkowanej kilka miesięcy po tragedii z 1942 roku przez pochodzącego ze Stoke-on-Trent posła Barnetta Strossa^[10][11][12]. Po II wojnie światowej do odbudowanych Lidic wróciły 143 ocalałe z niemieckiej masakry kobiety i 17 ocalałych dzieci^[4][8].

Zwycięski projekt odbudowy wsi nie został w pełni zrealizowany, jako, że na przestrzeni lat ulegał różnym zmianom, głównie z powodów finansowych i politycznych. W największym stopniu na kształt projektu wpłynęło dojście do władzy w Czechosłowacji komunistów w 1948 roku^[7]. W związku z tym nowe Lidice miały się stać wzorem socjalistycznego budownictwa mieszkaniowego^[7]. Wieś zabudowano jednolitymi, powtarzającymi się, reprezentującymi cztery typy architektoniczne domami, tworzącymi regularny układ urbanistyczny^[13]. Powstał w niej także mający duże znaczenie w realiach socjalistycznej Czechosłowacji dom kultury, będący jednym z ostatnich budynków w odbudowywanych Lidicach – jego budowa rozpoczęła się w połowie lat 50. XX wieku, a zakończyła w 1962 roku^[7]. Po 1948 roku z projektu odbudowy wypadł natomiast kościół i siedziba Instytutu Badawczego do spraw Bezpieczeństwa w Kopalniach (cz. Výzkumný ústav pro bezpečnost v dolech), który pierwotnie miał się mieścić w Lidicach, lecz przeciwko jego ulokowaniu w nich zaprotestowała Ostrawa, która chciała pozostać jedynym ośrodkiem spraw związanych z górnictwem, ponadto nie wybudowano szkoły podstawowej, a tylko przedszkole (szkoła podstawowa znajdowała się w pobliskim Buštěhradzie). W Lidicach nie powstał też hotel, pojawiający się w niektórych planach^[7].

Lidice współcześnie

W ostatnich latach w Lidicach powstały nowe domy niskoenergetyczne, które pod kątem architektonicznym nawiązują do zabudowy z lat 50. XX wieku^[13].

Zobacz też

• Oradour-sur-Glane

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Zdjęcie lotnicze pierwotnej wsi
• Zdjęcie lotnicze obecnej wsi
• Zdjęcie lotnicze Pomnika Lidic i obecnej wsi