Lidzbark

Lidzbark

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Plac Hallera
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	działdowski
Gmina	Lidzbark
Data założenia	1301
Prawa miejskie	1325
Burmistrz	Maciej Sitarek
Powierzchnia	5,68[1] km²
Populacja (31.12.2017) • liczba ludności • gęstość	7900[2][3] 1390,8 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 23
Kod pocztowy	13-230
Tablice rejestracyjne	NDZ
Położenie na mapie gminy Lidzbark Lidzbark
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Lidzbark
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Lidzbark
Położenie na mapie powiatu działdowskiego Lidzbark
53°15′37″N 19°49′16″E/53,260278 19,821111
TERC (TERYT)	2803044
SIMC	0930644
Urząd miejski ul. Sądowa 21 13-230 Lidzbark
Strona internetowa

Lidzbark (pot. Lidzbark Welski, niem. Lautenburg, prus. Welliskas Lēcbargs) – miasto w Polsce położone w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie działdowskim. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Lidzbark.

Według danych z 1 stycznia 2018 Lidzbark liczył 7900 mieszkańców^[2]. Miasto posiada status miasta turystycznego, ma rozwiniętą bazę noclegową i gastronomiczną. Od 1997 r. patronem miasta jest św. Wojciech.

Położenie

Miasto leży nad rzeką Wel oraz Jeziorem Lidzbarskim, na pograniczu Garbu Lubawskiego i Równiny Urszulewskiej. W pobliżu znajdują się dwa parki krajobrazowe: Górznieńsko-Lidzbarski i Welski.

Lidzbark leży w historycznej ziemi chełmińskiej^[4], na obszarze ziemi lubawskiej^[5], a także na dawnej ziemi Sasinów^[6].

Toponimia

Charakterystyczna dla średniowiecznych źródeł jest zmienność nazw w poszczególnych dokumentach. Formy zapisu nazwy dzisiejszego Lidzbarka ewoluowały w następujący sposób: Liczburg, Ludbarc, Luterber, Ludbarz, Liantenberg, Lutterberg, Lutembergk, Luterburg, Litteberg, Lutinberg, Luthbork, Lautenberg, Lautemberg, Lautemburg, Ludberg i Lautenburg.

Językoznawcy przyjmują, że nazwa miasta pochodzi od XIV-wiecznego komtura chełmińskiego Otto von Lutterberga, któremu Lidzbark zawdzięczać miał otrzymanie praw miejskich. Wyewoluowała z niej ostateczna forma niemiecka Lautenburg, zaś już w XVII w. notowane jest równolegle spolszczenie fonetyczne do postaci Lidzbark^[7].

Historia

Lidzbark założono na prawie niemieckim już w 1301 roku. Po nadaniu ziemi chełmińsko-michałowskiej Krzyżakom w 1303 roku zbudowano zamek i ufortyfikowane miasto. Krzyżacy po zajęciu Lidzbarka rozpoczęli na nowo i po swojemu budować miasto. Zakonowi zależało na szybkiej jego budowie ze względu na sąsiedztwo z Mazowszem. Budując go, nadano mu charakter obronny. W tym okresie wybudowano m.in. kościół pw. św. Wojciecha, zamek, młyn i ratusz. Prawa miejskie Lidzbark uzyskał na początku XIV wieku (ok. 1325), w latach 1405–1407 miasto otoczono murami obronnymi z dwiema bramami. W 1415 miało miejsce odnowienie praw miejskich^[8]. Mieszkańcy przystąpili do Związku Pruskiego w 1454 r. Po zawarciu II pokoju toruńskiego z Zakonem w 1466 roku miasto znalazło się w granicach Polski. Rozpoczął się wtedy szybki rozwój „grodu nad Welem”, który uzyskał liczne przywileje królewskie. W wyniku I rozbioru Polski w 1772 miasto znajdowało się w granicach Prus, z wyjątkiem lat 1807–1815, kiedy to stanowiło część Księstwa Warszawskiego. W 1887 r. przez miasto przeprowadzono trasę kolejową z Działdowa do Brodnicy. Do Polski miasto powróciło dopiero 18 stycznia 1920 roku, a 14 sierpnia 1920 na krótko zostało zajęte przez Rosjan. W 1932 roku miasto wyłączono z powiatu brodnickiego i włączono do działdowskiego, a w 1939 wraz z tym drugim przeniesiono z województwa pomorskiego do województwa warszawskiego. W czasie II wojny światowej wielu mieszkańców poniosło śmierć, a miasto zostało zniszczone w trzech czwartych. Po wojnie Lidzbark budowano praktycznie od podstaw^[9][10][11], powstały wówczas tartak, garbarnia, cegielnia, mleczarnia oraz Zakład Prefabrykatów Elementów Budowlanych^[12].

Lidzbark w latach 1975–1998 leżał na terenie ówczesnego województwa ciechanowskiego i podlegał pod Urząd Rejonowy w Działdowie.

Jeśli chodzi o prawa miejskie, to Lidzbark mógł je otrzymać nie wcześniej niż w XIV wieku. Świadczyć mogłyby o tym pierwsze przywileje miejskie pochodzące z 1410 i 1414 roku. Wiele współczesnych nazw ulic wskazuje na to, że pochodzą one z dość odległych czasów. Takie ulice jak: Zamkowa, Podzamcze, Kościelna, Piaski, Stare Miasto, Sądowa czy też Słomiany Rynek mają pochodzenie historyczne.

Herb miasta

Z braku wiarygodnych dokumentów trudno jest ustalić, czy herb miasta pochodzi z okresu rządów krzyżackich, czy też został ustanowiony dopiero po pokoju toruńskim, czyli po 1466 roku. Najstarszy dokument, który przetrwał z herbem Lidzbarka pochodzi dopiero z 1571 roku. Była nim wtedy głowa jednorożca, czyli głowa konia z rogiem na czole. Taki herb znajduje się na pieczęci miejskiej. Należy podkreślić, że pierwszym historykiem niemieckim, który stwierdzał, że herbem miasta Lidzbark jest głowa jednorożca, był F.A. Wossberg. W XVII wieku sporządzono nową pieczęć miasta również z głową jednorożca w tarczy z napisem „Sigillum Civitatis Lautenburgensis”. Pieczęć ta przetrwała blisko 200 lat, aż do czasów rozbiorowych.

W okresie rządów pruskich miasto miało herb przedstawiający orła pruskiego. W 1886 roku mieszkańcy postanowili przywrócić miastu dawny herb i zwrócili się w tej sprawie do Archiwum w Berlinie, z prośbą o potwierdzenie jego autentyczności. Na podstawie orzeczenia archiwum wydało orzeczenie, że herbem Lidzbarka jest głowa jednorożca z rogiem na czole. Władze Lidzbarka kazały jednak sprawić miastu pieczęć z całą figurą jednorożca. Stało się to dlatego, że Beckherrn w swojej monografii o herbach miast pruskich mylnie twierdził, że Lidzbark ma herb przedstawiający całego jednorożca. Wykorzystując opinie Beckherrna, władze miasta nie zezwoliły na używanie dawnego herbu.

W okresie międzywojennym, jak również zaraz po II wojnie światowej, używano herbu przedstawiającego całą figurę jednorożca. Mieszkańcy po powrocie do macierzy w 1920 roku, na skutek dawnej propagandy pruskiej, byli skłonni wierzyć w słuszność takiego herbu.

Od czego natomiast pochodzi herb miasta, nie daje się w ogóle ustalić, po prostu z braku jakichkolwiek przesłanek. Jeśli chodzi o pierwotny kolor tarczy i głowy jednorożca to przypuszcza się, że tarcza była błękitnego, zaś głowa żółtego. Taki właśnie herb dla Lidzbarka zatwierdziło Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji Rzeczypospolitej Polskiej.

Demografia

Piramida wieku mieszkańców Lidzbarka w 2014 roku^[13].

Architektura

Zabytki

• Kościół św. Wojciecha^[14]
• Resztki gotyckiej baszty zamkowej z XIV wieku^[15]
• Kościół ewangelicko-augsburski z 1829 r. razem z domem kancelaryjnym
• Założenie urbanistyczne Starego Miasta z lat 1320–1331
• Budynki: Szkoły Podstawowej, Urzędu Miasta, byłej garbarni, rzeźni, gazowni, dworca kolejowego i kamieniczki secesyjne z przełomu XIX i XX w.
• Figurka św. Jana Nepomucena nad rzeką Wel z 1802 r.
• Spichlerz Zbożowy z końca XIX w.
• Dwie wieże wodociągowe z 1909 r.

• Wybrane zabytki Lidzbarka
• 

  Kościół św. Wojciecha

• 

  Figurka św. Jana Nepomucena na moście

• 

  (c) Piotr Marynowski / Wikimedia Commons / CC-BY-SA-3.0

  Zabytkowa kamienica przy ul. Ogrodowej

• 

  (c) Piotr Marynowski / Wikimedia Commons / CC-BY-SA-3.0

  Urząd Miasta

Gospodarka

Przemysł

Główne zakłady przemysłowe: producent karniszy i rolet KARWEL, fabryka mebli Classic Soffa, fabryka mebli „Wolność”, fabryka betonu komórkowego „H+H Polska”, fabryka tkanin „SE-DA”, przetwórstwo skór „Skórpol” i drewna „Poldrew”, „Dąb-Wel”^[16].

Transport

Drogi

Lidzbark położony jest przy drogach:

• droga wojewódzka nr 541 Lubawa – Lidzbark – Żuromin – Sierpc – Dobrzyń nad Wisłą
• droga wojewódzka nr 544 Brodnica – Lidzbark – Działdowo – Mława – Przasnysz – Ostrołęka

Drogi wojewódzkie na terenie miasta:

• Główny Dworzec
• Działdowska
• Nowy Rynek
• Zieluńska
• Chopina

Kolej

Przez Lidzbark przebiega linia kolejowa nr 208 Działdowo – Chojnice. Na terenie miasta przy linii kolejowej usytuowane są dwie stacje kolejowe (Lidzbark i Lidzbark Miasto). 1 lutego 2007 roku ruch pociągów osobowych został wstrzymany z powodu braku dofinansowania ze strony Urzędu Marszałkowskiego w Olsztynie. Ostateczne zawieszenie ruchu osobowego nastąpiło 1 września 2009 roku w związku z zawieszeniem kursowania pociągu pospiesznego „Warmia” relacji Grudziądz-Kraków Płaszów, który był wtedy ostatnim kursującym przez Lidzbark pociągiem pasażerskim. Obecnie przez Lidzbark jeżdżą tylko pociągi towarowe.

Turystyka

Znak turystyczny przed wjazdem do miasta

Położenie miasta, bliskość jezior i dużego kompleksu leśnego i zabytkowy układ urbanistyczny, estetyka i kameralność, stwarzają dobre warunki do rekreacji i wypoczynku. Okolice miasta, jak i Gmina Lidzbark charakteryzują się wysokimi walorami przyrodniczymi. Stanowią wymarzone miejsce wypoczynku i rekreacji dla miłośników wędkarstwa, kajakarstwa, grzybobrania, wycieczek pieszych, rowerowych, a także konnych.

Gmina spełnia warunki dla rozwoju turystyki i agroturystyki. Posiada ciekawe tereny, które przyciągają widokami, bazę noclegową i gastronomiczną, a także bazę agroturystyczną. Na terenie gminy zlokalizowane są ośrodki wczasowe na około 2000 miejsc. Charakterystyczną cechą regionu jest różnorodność cech środowiska przyrodniczego, co uwidacznia się w bogactwie flory i fauny, a także w zróżnicowaniu krajobrazu. Ważnym elementem przyrodniczym regionu są jeziora. Są to jeziora polodowcowe, głównie typu rynnowego. Najczęściej są długie, wąskie o stromych brzegach, znacznych głębokościach i nie wyrównanym dnie. Układają się w ciągi połączone ciekami. Większość jezior leży w ciągu rzeki Wel. Jeziora w zdecydowanej większości należą do zbiorników eutroficznych, czyli bogatych w substancje odżywcze. Największy ruch turystyczny obserwuje się nad jeziorami: Lidzbarskim, Piaseczno i Kiełpińskim, wokół których zlokalizowano ośrodki wczasowe.

Na obszarze parków krajobrazowych, w poszczególnych nadleśnictwach wyznaczone zostały również dydaktyczne ścieżki przyrodnicze.

Miasto zdobyło w roku 2012 w plebiscycie organizowanym przez „Gazetę Olsztyńską” tytuł „Letniej stolicy Warmii i Mazur^[17]”.

Media

• Tygodnik Działdowski – mutacja Tygodnika Ciechanowskiego
• Gazeta Działdowska – dodatek do Gazety Olsztyńskiej

Edukacja

• Przedszkole Miejskie
• Szkoła Podstawowa nr 1 im. Tadeusza Kościuszki
• Szkoła Podstawowa nr 2 im. Szarych Szeregów
• Liceum Ogólnokształcące im. Krzysztofa Kamila Baczyńskiego
• Zespół Szkół im. Króla Władysława Jagiełły
  • Technikum
  • Branżowa Szkoła I Stopnia
• Prywatna Zaoczna Szkoła Policealna Zespołu Edukacji „Wiedza”
• Centrum Kształcenia Ustawicznego

Kultura

• Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury
• Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna
• Placówka Opiekuńczo-Wychowawcza dla Dzieci i Młodzieży „Mario”
• Dom Senior+

Muzea

• Warmińsko-Mazurskie Muzeum Pożarnictwa
• Muzeum Przyrody przy Welskim Parku Krajobrazowym
• Muzeum Etnograficzne im. Edwarda Klemensa w Jeleniu

Organizacje

• Towarzystwo Miłośników Lidzbarka Welskiego
• Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym
• Stowarzyszenie Niesienia Pomocy Dzieciom „Mario”
• Stowarzyszenie Edukacji Ekologicznej „Ekoświt”
• Polski Związek Wędkarski
• Polski Związek Niewidomych
• Kurkowe Bractwo Strzeleckie
• Związek Harcerstwa Polskiego
• Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe
• Stowarzyszenie „Wrota Mazur”
• Ochotnicza Straż Pożarna
• Młodzieżowa Orkiestra Dęta OSP Lidzbark
• Klub Honorowych Dawców Krwi
• Towarzystwo Przyjaciół Pojazdów Zabytkowych „Jednorożec”
• Chrześcijańskie Stowarzyszenie Charytatywne „Samarytanin”
• Klub Abstynenta

Kościoły i wspólnoty wyznaniowe

(c) Piotr Marynowski / Wikimedia Commons / CC-BY-SA-3.0

Kościół ewangelicko-augsburski

W Lidzbarku znajdują się dwie parafie Kościoła Rzymskokatolickiego: parafia św. Wojciecha i parafia Wniebowzięcia NMP, dwa zbory protestanckie. Jeden z nich należy do Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego, drugi jest częścią Kościoła Chrystusowego i Świadkowie Jehowy: zbór Lidzbark^[18].

Sport

W mieście działa klub sportowy Wel Lidzbark prowadzący sekcje piłkarską i piłki siatkowej. Funkcjonuje także klub sportowy Wel-Bis, który prowadzi sekcję kajakarską. W Lidzbarku prężnie rozwija się sekcja lekkoatletyczna i tenisa stołowego.

Miasta partnerskie

• Oebisfelde
• Guttau

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Strona internetowa Urzędu Miasta i Gminy Lidzbark

• Lidzbark, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 218 .

Gmina Lidzbark

• Siedziba gminy: Lidzbark

Miasto	Lidzbark
Wsie	Adamowo Bełk Bryńsk Bryńsk Szlachecki Cibórz Ciechanówko Dłutowo Jamielnik Jeleń Kiełpiny Klonowo Koty Marszewnica Miłostajki Nick Nowe Dłutowo Nowy Dwór Nowy Zieluń Ostrowy Słup Tarczyny Wawrowo Wąpiersk Wlewsk Zalesie Zdrojek
Osady	Bladowo Borki Chełsty Cibórz Glinki Kurojady Lidzbark-Nadleśnictwo Nosek Olszewo Piaseczno Podcibórz Wlewsk
Przysiółek	Biernaty
Osady leśne	Borówno Dębowiec Nowy Dwór Sarnia Góra Zielonka
Integralne części wsi	Gdańsk Gdynia Pajewo Rogal Wasioły Wybudowanie Jamielnickie Wybudowanie nad Jeziorem Wybudowanie Nowodworskie Wybudowanie pod Kiełpiny Wygoda