Liechtenstein

Księstwo Liechtensteinu
Fürstentum Liechtenstein
Flaga Liechtensteinu
Herb Liechtensteinu
Flaga LiechtensteinuHerb Liechtensteinu
Dewiza: (niem.) Für Gott, Fürst und Vaterland
(Dla Boga, Księcia i Ojczyzny)
Hymn:
Oben am jungen Rhein

(„Nad młodym Renem”)
Położenie Liechtensteinu
Konstytucja

Konstytucja Liechtensteinu

Język urzędowy

niemiecki

Stolica

Vaduz

Ustrój polityczny

monarchia konstytucyjna

Typ państwa

księstwo

Głowa państwa

książę Jan Adam II

Następca tronu

książę Alojzy (koregent)

Szef rządu

premier Daniel Risch

Powierzchnia
 • całkowita
 • wody śródlądowe


160,48[1] km²
2,7%

Liczba ludności (2022)
 • całkowita 
 • gęstość zaludnienia
 • narody i grupy etniczne


39 711[2]
247,45 osób/km²
Liechtensteińczycy
Szwajcarzy
Austriacy
Niemcy

PKB (2019)
 • całkowite 
 • na osobę


6,427 mld USD
169 049 USD[3]

Waluta

frank szwajcarski (CHF)

Niepodległość

wystąpienie ze Związku Niemieckiego
1866

Religia dominująca

katolicyzm

Strefa czasowa

UTC +1 – zima
UTC +2 – lato

Kod ISO 3166

LI

Domena internetowa

.li

Kod samochodowy

FL

Kod samolotowy

HB

Kod telefoniczny

+423

Mapa Liechtensteinu
(c) OCHA, CC BY 3.0

Liechtenstein ([ˈlixtɛnʂtajn], wymowa polska), Księstwo Liechtensteinu (niem. Fürstentum Liechtenstein, [ˈfʏɐstəntuːm ˈliːçtənʃtaɪn]) – państwo unitarne[4] położone w Europie Zachodniej, w dolinie górnego Renu, w Alpach Retyckich, między Austrią a Szwajcarią.

Powierzchnia Liechtensteinu wynosi 160,44 km²[1], co daje mu 189. miejsce na świecie, a zamieszkiwane jest przez 39 711 osób[2], co z kolei daje 187. miejsce na świecie. Liechtenstein składa się z jedenastu gmin, posiadających szeroką autonomię, ale pozostających pod zwierzchnictwem władzy centralnej[4]. Siedzibą władz państwowych i konstytucyjną stolicą państwa jest Vaduz.

Państwo jest monarchią konstytucyjną, na której czele stoi Książę Liechtensteinu. Obecnie panującym księciem jest Jan Adam II. Podstawą ustroju Liechtensteinu jest konstytucja z 1921 r. Władzę ustawodawczą sprawuje jednoizbowy (unikameralizm) parlament – Landtag.

Księstwo Liechtensteinu powstało w 1719 r. z połączenia majątków Schellenberg oraz Vaduz i od tamtej pory państwem rządzi nim dynastia Liechtensteinów. Było częścią Świętego Cesarstwa Rzymskiego, Związku Reńskiego i ostatecznie Związku Niemieckiego, a po jego rozwiązaniu w 1866 r. stało się suwerennym państwem. Podczas obu wojen światowych Liechtenstein pozostał neutralny, a od lat 50. XX wieku doszło w kraju do ożywienia gospodarczego i napływu zagranicznego kapitału, w wyniku czego państwo stało się najbogatszym lub jednym z najbogatszych państw świata z PKB per capita równym 169,3 tys. dolarów amerykańskich[3].

Liechtenstein znajduje się w unii celnej i monetarnej ze Szwajcarią, należy do Organizacji Narodów Zjednoczonych, Rady Europy, Europejskiego Obszaru Gospodarczego, Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu, Światowej Organizacji Handlu i strefy Schengen.

Geografia

Liechtenstein położony jest nad górnym Renem, w Alpach. Cała granica zachodnia państwa przebiega wzdłuż biegu Renu, wschodnia zaś wyznaczana jest przez łańcuchy alpejskie. Najwyższym szczytem Liechtensteinu jest Grauspitz o wysokości 2599 m n.p.m.

Powierzchnia Liechtensteinu zwiększyła się o około 0,5 km² (kosztem Austrii), a granica wydłużyła o 1,9 km, gdy 28 grudnia 2006 roku rząd dokładnie określił granicę państwa[5][6].

Historia

Obecne tereny Liechtensteinu już ponad 1500 lat temu zostały zasiedlone przez Alamanów i innych Germanów. W tym czasie Karol Wielki włączył te ziemie do swego imperium. Przez wieki te tereny były podzielone na dwa hrabstwa: jedno ze stolicą w Vaduz, a drugie w Schellenbergu. Hrabstwo Schellenberg dzieliło losy ważniejszego hrabstwa Vaduz. Na przełomie XVII i XVIII wieku obydwa hrabstwa zostały zakupione przez ród Liechtensteinów.

W 1719 roku ziemie te zostały uznane przez cesarza za suwerenne księstwo w granicach Rzeszy Niemieckiej. W roku 1806 cesarz Świętego Cesarstwa Rzymskiego Franciszek II (I) Habsburg został zmuszony przez Napoleona do abdykacji i zrzeczenia się tytułu cesarza rzymskiego. Liechtenstein w 1806 został członkiem Związku Reńskiego, który miał zastąpić cesarstwo i pozostał w nim do 1814 roku. W latach 1815–1866 był członkiem Związku Niemieckiego. Przez te wszystkie lata księstwo utrzymywało ścisłe kontakty gospodarcze i polityczne z Austrią. Wynikiem tego było w 1866 wystąpienie z nią ze Związku Niemieckiego i uzyskanie przez Liechtenstein pełnej niepodległości.

Podczas I wojny światowej państwo było neutralne. Po wojnie więzy z Austrią zostały zastąpione przez umowy ze Szwajcarią. 24 października 1921 w Liechtensteinie ustanowiono konstytucję, według której kraj jest monarchią o demokratyczno-parlamentarnej formie rządów. W 1924 państwo weszło w skład szwajcarskiego związku celnego. Liechtenstein związał się ze Szwajcarią również unią monetarną i pocztową.

W 1949 roku państwo zostało członkiem Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości[7], a w 1978 zostało przyjęte do Rady Europy. W 1984 roku książę Franciszek Józef II przekazał regencję Janowi Adamowi II. W tym samym roku przyznano kobietom prawo głosu w wyborach powszechnych, zaś w 1990 roku Liechtenstein został przyjęty do ONZ. W 1989 roku zmarł książę Franciszek i władzę przejął książę Jan Adam II. W 2003 roku ogólnonarodowe referendum zwiększyło uprawnienia monarchy. Tym samym Księstwo zostało pierwszym państwem europejskim, które przywróciło klasyczną monarchię, ograniczając demokrację parlamentarną.

Ustrój polityczny

Księstwo Liechtensteinu jest monarchią konstytucyjną.

Głową państwa jest Panujący Książę (niem. Fürst), który obok Narodu jest jednym z dwóch suwerenów. Należy do niego władza wykonawcza, ale posiada również szerokie kompetencje w zakresie ustawodawstwa (prawo bezwzględnego weta) oraz sądownictwa (odpowiada za wybór sędziów). Książę jest również reprezentantem państwa za granicą. W imieniu Księcia władzę sprawować może jego następca (niem. Erbprinz) jako koregent.

Władzę wykonawczą w imieniu Księcia sprawuje kolegialny Rząd z Premierem na czele. Członkowie Rządu są mianowani przez Księcia na wniosek Landtagu. Rządowi podlega cała administracja państwowa.

Władzę ustawodawczą sprawuje jednoizbowy parlament zwany Landtagiem. Składa się z 25 deputowanych, którzy są wybierani przez Naród w powszechnych, równych, bezpośrednich i tajnych wyborach o ordynacji proporcjonalnej.

Władzę sądownicza stanowią: Sądy Powszechne w trzech instancjach (Sąd Krajowy, Wyższy Sąd Krajowy i Najwyższy Sąd Krajowy); Trybunał Państwowy i Trybunał Administracyjny. Sędziów wybiera Książę.

Inicjatywę ustawodawczą posiadają: Landtag, Książę oraz Naród.

Podział administracyjny Liechtensteinu

Podział administracyjny

W tradycyjnym podziale Księstwa wyróżnia się dwa regiony (oficjalnie: okręgi wyborcze): Unterland oraz Oberland. Nie ma on jednak znaczenia administracyjnego, natomiast jest ważny dla legislacji wyborczej, bo właśnie zgodnie z tym podziałe przydzielane są mandaty do Landtagu[8].

Funkcję administracyjną pełni podział na jedenaście gmin, który jest kompatybilny z podziałem na regiony – w skład Unterlandu wchodzi 5 gmin, a w skład Oberlandu 6. Największą gminą jest Schaan, a najmniejszą Planken.

Cechą charakterystyczną podziału administracyjnego Księstwa jest silne rozdrobnienie jednostek administracyjnych, wynikające z przebiegu granic historycznych majątków feudalnych. Przykładowo gmina Schaan posiada cztery eksklawy, a jednocześnie na jej terenie znajdują się cztery enklawy: dwie należące do Vaduz oraz dwie do Planken.

Demografia

Liczba ludności

Według rocznika statystycznego (niem. Statistisches Jahrbuch Liechtensteins) wydawanej przez Urząd Statystyczny (niem. Amt für Statistik) z roku 2021, populacja Liechtensteinu na dzień 31 grudnia 2019 roku wynosi 38 747[9] i są to najnowsze dane podane przez tę instytucję. Według CIA World Factbook liczba ludności Księstwa na dzień 31 grudnia 2020 wyniosła 39 425[10].

Zmiany liczby ludności

Zmiany liczby ludności i współczynnika przyrostu naturalnego od 1901 roku w Liechtensteinie[9].

Liczba ludności praktycznie nieprzerwanie rośnie. Wzrost zintensyfikował się po zakończeniu II wojny światowej – od 1945 roku populacja państwa potroiła się, a od początku XXI wieku wzrosła o 17,9%.

Przyrost naturalny jest dodatni, co stanowi ewenement wśród wysoko rozwiniętych krajów zachodu. Według danych urzędu statystycznego w roku 2019 urodziło się 356 osób, a zmarło 263, zatem bezwzględny przyrost naturalny wyniósł +93, co w przeliczeniu na 1000 mieszkańców daje 2,4‰[9]. Najwyższy przyrost naturalny w ostatnim stuleciu notowano tuż po II wojnie światowej, kiedy wynosił 17–18‰[9]. Od tamtego momentu wartość tego wskaźnika stopniowo spada, jednak od kilkunastu lat obserwuje się wypłaszczanie tej krzywej.

Migracje

Przed II wojną światową saldo migracji w Liechtensteinie było ujemne lub bliskie zera. Po wojnie natomiast rozpoczął się napływ imigrantów do kraju. Saldo spadało nisko poniżej zera w latach 1969 i 1980. Poza tymi wyskokami wartość wskaźnika migracji jest dodatnia i utrzymuje się na podobnym, dodatnim poziomie[9].

Według danych urzędu statystycznego w roku 2019 do państwa napłynęło 727 imigrantów, a wyjechało 446 emigrantów. Saldo migracji w przeliczeniu na 1000 mieszkańców zgodnie z tymi danymi wyniosło zatem 7,1‰[9].

Oznacza to, że łącznie populacja Liechtensteinu zwiększyła się o 374, zatem wskaźnik przyrostu rzeczywistego wyniósł 9,5‰[9].

Według CIA World Factbook pod koniec roku 2021 przyrost rzeczywisty populacji wyniósł 7,3‰[10].

2020

Na podstawie CIA Factbook[10]

Przyrost naturalny2,46‰
Współczynnik urodzeń10,35‰
Współczynnik zgonów7,89‰
Saldo migracji4,84‰
Przyrost rzeczywisty7,3‰
Umieralność noworodków4,12‰
Płodność kobiet1,69 urodzeń na kobietę

Struktura płci i wieku

Struktura płci i wieku populacji Liechtensteinu. Stan na rok 2019[9].

W populacji Liechtensteinu przeważają kobiety, stanowiące ok. 50,41% – oznacza to, że współczynnik feminizacji wynosi 101,65[9]. Najwyższą procentową nadwyżkę mężczyzn w pięcioletnich grupach wiekowych notuje się wśród osób w wieku od 5 do 9 lat, gdzie wynosi ona 6,27%[9], natomiast nadwyżkę kobiet w wieku powyżej 85 lat, gdzie wynosi 33,91%[9].

Społeczeństwo Liechtensteinu jest społeczeństwem starzejącym się, o czym świadczy postać piramidy płci i wieku regresywnej. Na podstawie piramidy płci i wieku można stwierdzić, że Liechtenstein znajduje się w ostatniej fazie rozwoju demograficznego. Piramidę płci i wieku Liechtensteinu odróżnia od analogicznych wykresów w innych państwach europejskich (np. Niemczech lub Polsce), brak powtarzającego się cyklicznie echa powojennego niżu demograficznego. Jest to związane z nieuczestnictem Księstwa w II wojnie światowej, a co za tym idzie z brakiem znaczących strat ludnościowych.

Według CIA Factbook średnia mediana wieku wynosi 43,7 lat (u mężczyzn 42; u kobiet 45,3) i znajduje się na 22. miejscu wśród państw świata według tego wskaźnika[10]. Również według CIA Factbook oczekiwana średnia długość życia wynosi 82,36 lat (u mężczyzn 80,11; u kobiet 85,19)[10].

W wieku produkcyjnym[a] znajduje się 64,06% populacji[9].

2019

Na podstawie CIA Factbook[10]

Ludność według wieku
0 – 14 lat15,2%
15 – 24 lata11,29%
25 – 54 lata40,22%
55 – 64 lata14,41%
ponad 65 lat18,88%
Mediana wieku
ogółem43,7 lat
mężczyźni42 lat
kobiet45,3 lat
Ludność według płci
przy urodzeniu1,26 mężczyzn/kobiet
0 – 14 lat1,21 mężczyzn/kobiet
15 – 24 lata1,03 mężczyzn/kobiet
25 – 54 lata1 mężczyzn/kobiet
55 – 64 lata0,93 mężczyzn/kobiet
ponad 65 lat0,85 mężczyzn/kobiet
ogółem0,991 mężczyzn/kobiet
Oczekiwana długość życia
W całej populacji82,2 lat
Mężczyzn79,9 lat
Kobiet85 lat
Struktura narodowościowa Liechtensteinu. Stan na rok 2019[9].

Struktura narodowościowa

Liechtenstein można określić państwem wielonarodowym i niejednolitym etnicznie, ponieważ narodowość liechtensteińską deklaruje jedynie 65,89% ludności[9]. Największymi mniejszościami są Szwajcarzy, Niemcy, Austriacy i Włosi[10], czyli pochodzący z państw sąsiadujących lub położonych w niedalekiej odległości od Księstwa. Ponadto stosunkowo duży odsetek populacji stanowią osoby pochodzenia bałkańskiego przede wszystkim Kosowianie, Bośniacy, Serbowie i Chorwaci[9].

Mniejszość narodowaLiczebnośćProcent
Szwajcaria Szwajcarzy3 6929,58%
Austria Austriacy2 2675,88%
Niemcy Niemcy1 6694,33%
Włochy Włosi1 1853,07%
Portugalia Portugalczycy7051,83%
Turcja Turcy5591,45%
Kosowo Kosowianie4221,09%
Hiszpania Hiszpanie3780,98%
Bośnia i Hercegowina Bośniacy2630,68%
Serbia Serbowie2370,61%

Struktura językowa

Jedynym językiem urzędowym uwzględnionym w Konstytucji Liechtensteinu jest język niemiecki[11]. Jest on językiem ojczystym dla 91,5% populacji. Pozostała część populacji posługuje się językami francuskim, włoskim i innymi językami mniejszości narodowych.

Głównym dialektem języka niemieckiego występujący na terytorium Liechtensteinu jest dialekt alemański[10].

Struktura wyznaniowa Liechtensteinu. Stan na rok 2015[9].

Struktura wyznaniowa

Rzymskokatolicyzm stanowi zgodnie z Konstytucją religię państwową[12] i jest wyznawany przez 76% mieszkańców Księstwa.

2 grudnia 1997 roku struktury kościelne Liechtensteinu zostały wyizolowane od kościoła szwajcarskiego, kiedy to papież Jan Paweł II powołał arcybiskupstwo w Vaduz (wydzielone z arcybiskupstwa w Chur). Od tamtej pory na jego czele stoi arcybiskup Wolfgang Haas[13]. W skład archidiecezji Vaduz wchodzi 12 parafii[14].

Około 9% obywateli Liechtensteinu deklaruje wyznanie protestanckie, głównie luterańskie – są to głównie członkowie mniejszości narodowych niemieckiej i szwajcarskiej. Ponadto kilkaset obywateli jest wyznania prawosławnego.

W Liechtensteinie żyje także stosunkowo duża diaspora muzułmańska – ponad 2 tys. osób, której liczebność wynika z dużej liczebności uchodźców z Kosowa i Bośni i Hercegowiny, a także Turków.

2015

Na podstawie danych Amt für Statistik[9]

WyznanieLiczba

wiernych

Procent
rzymskokatolicyzm27 59976,4%
niereligijni2 6237,0%
islam2 2155,9%
protestantyzm3 0718,2%
prawosławie4721,3%
pozostałe religie4131,1%
Schaan – największe miasto Liechtensteinu.

Urbanizacja

W Liechtensteinie trudno mówić o wskaźniku urbanizacji, ze względu na to, że administracyjnie nie ma w Liechtensteinie miast. Dlatego też określenie wskaźnika urbanizacji jest dość subiektywne. Według CIA World Factbook wskaźnik ten wynosi 14,4%[10].

Największym miastem jest Schaan zamieszkiwane przez 6083 osób, a najmniejszym Planken z liczbą ludności 473 osoby[9].

Gospodarka

Struktura zatrudnienia

Liczba miejsc pracy w Księstwie przekroczyła w 2018 liczbę mieszkańców państwa i wyniosła 41 784 miejsc pracy. Najwięcej ludzi zatrudnionych jest w usługach – 63,5%. Zatrudnieni w przemyśle stanowią 35,9%, a w rolnictwie pracuje zaledwie 0,7% pracujących[15].

Rolnictwo[16]

Użytki rolne

Według danych z 2016 roku na terenie Księstwa funkcjonują 102 gospodarstwa rolne, na których pracuje łącznie 318 rolników. Użytki rolne zajmują łączną powierzchnię 3592 ha, czego 1355 ha stanowią pola uprawne, na których uprawiane są przede wszystkim zboża (pszenica, kukurydza i jęczmień), ale także ziemniaki. Gospodarstwa rolne w państwie są średniej lub małej wielkości – większość z nich (76,47%) ma powierzchnię nie przekraczającą 50 hektarów. Liczba gospodarstw stale się zmniejsza, a od 2000 do 2016 roku ich ilość zmniejszyła się o 50%.

Hodowla zwierząt

Hodowla zwierząt opiera się przede wszystkim na bydle, którego pogłowie w 2018 roku wyniosło 5894 sztuki, w tym 2721 krów. Hodowane są również owce (pogłowie 3989 sztuk), trzoda chlewna (pogłowie 1772 sztuk), kozy (pogłowie 431 sztuk). Pogłowie drobiu wyniosło 12916 sztuk, w tym 12779 kurczaków. Ponadto w Liechtensteinie znajduje się 985 kolonii pszczół.

Ważną dziedziną rolnictwa w Liechtensteinie jest przetwórstwo mleka. W 2018 roku wyprodukowano 13793,5 ton mleka.

Winiarstwo

Północna i południowa część Liechtensteinu ma łagodny klimat, co pozwala na uprawę winorośli. W Liechtensteinie znajduje się kilka winnic, które zajmują 25 ha powierzchni, a pracuje na nich około 100 winiarzy. W 2018 roku liechtensteińskie winnice wyprodukowały 1343 hektolitrów wina (w tym 883 hl wina białego). Do najbardziej preferowanych odmian winorośli należą Blauburgunder (Pinot noir) i Müller-Thurgau[17].

Drewno

Średnia ilość drewna produkowana rocznie w Liechtenstenie (2010) wynosi 409,5 m³/ha, z czego największy odsetek stanowią drewno drzew iglastych – świerkowe (54,5%), sosnowe (8,7%), jodłowe (7,5%), modrzewiowe (6,3%). Drewno drzew liściastych stanowi 22,7% całej produkcji drewna (przede wszystkim buki).

Raj podatkowy

Liechtenstein, ze względu na niskie podatki oraz liberalną politykę względem depozytów bankowych, jest uważany za jeden z niewielu rajów podatkowych na terenie Europy[18]. W Liechtensteinie mają swoją siedzibę liczne przedsiębiorstwa zagraniczne i towarzystwa finansowe. Znajduje się ich tam ok. 80 000.

Sieć drogowa w Liechtensteinie.

Transport

Transport drogowy

Sieć drogowa Liechtensteinu jest ściśle powiązana z siecią drogową Szwajcarii. Na terenie państwa nie ma autostrad, jednak wzdłuż Renu, po szwajcarskiej stronie, przebiega Autostrada A13, której trasa przebiega wzdłuż całej wschodniej granicy Szwajcarii. Przy granicy z Liechtensteinem znajduje się pięć węzłów, które umożliwiają bezpośrednie połączenie autostrady z miastami Balzers, Triesen, Vaduz, Gamprin i Ruggell. Przez kraj przebiega również przedłużenie szwajcarskiej drogi głównej nr 16, łączącej Tägerwilen i przygraniczne Buchs. Przedłużenie to jest główną arterią kraju i łączy zachodnią oraz wschodnią granicę, tworząc główne połączenie drogowe z Austrią, a dokładnie z drogą krajową nr 191, prowadzącą do Feldkirch. Drugą osią liechtensteińskiej sieci drogowej jest droga łącząca Ruggell i Balzers przez Bendern, Schaan, Vaduz, Triesen.

Na sieć drogową składają się: 130 kilometrów dróg wiejskich (w tym górskich i dojazdowych) i około 500 kilometrów dróg gminnych[19].

Przepisy drogowe są generalnie identyczne z przepisami szwajcarskimi. Tablice rejestracyjne w Liechtensteinie są czarne, z białą czcionką (identyczną z czcionką szwajcarską).

Ze względu na ogromne zapotrzebowanie na pracowników (głównie w sektorach przemysłowych i usługowych) znacznie wzrosła liczba osób dojeżdżających ze Szwajcarii i Austrii do pracy w Liechtensteinie. W 1970 r. liczba osób dojeżdżających wynosiła 2601, w 1990 wynosiła 6885 i do 2006 wzrosła do 15138.[20]

W roku 2018 granice ze Szwajcarią przekraczało dziennie około 67,3 tys. osób, z czego najwięcej przez most w Bendern (17 902)[21]. Granice ze Austrią natomiast przekraczało 18,3 tys. pojazdów, z czego większość przez przejście graniczne w Schaanawaldzie (11,5 tys.).

W 2001 roku transport drogowy stanowił 63% krajowego transportu towarowego[20].

Stacja kolejowa Schaan-Vaduz

Transport kolejowy

Liechtenstein nie posiada rozwiniętej sieci kolejowej, ze względu na małą powierzchnię. Przez państwo przebiega jedna linia kolejowa austriackiego przewoźnika ÖBB, łącząca austriackie Feldkirch i szwajcarskie Buchs. Linia kolejowa przechodzi przez centralną część kraju. Na terytorium Liechtensteinu znajdują się trzy działające stacje tej linii: Nendeln, Forst Hilti i Schaan-Vaduz. Linia jest obsługiwana wyłącznie przez połączenia regionalne ÖBB.

Linia obsługuje także ruch towarowy. W roku 2018 przewieziono tą linią 1 468 980 ton towarów, z czego 97,5% to transport tranzytowy[22], najczęściej ze Szwajcarii do Austrii lub z Austrii do Szwajcarii.

Autobusowy transport publiczny

Autobus LIEmobil w Vaduz

Transport publiczny w Liechtensteinie jest bardzo dobrze rozwinięty i wszystkie gminy księstwa są dobrze skomunikowane. Najważniejszym przewoźnikiem autobusowym w Liechtensteinie jest firma LIECHTENSTEINmobil (w skrócie: LIEmobil), która oferuje czternaście połączeń autobusowych na terenie państwa. Linie kursują pomiędzy wszystkim większymi miejscowościami państwa (Ruggell, Gamprin, Bendern, Mauren, Schellenberg, Schaanawald, Nendeln, Schaan, Eschen, Planken, Vaduz, Triesen, Triesenberg, Gaflei, Malbun i Balzers), a także ze szwajcarskimi Buchs, Sevelen, Trübbach i Sargans oraz austriackimi Feldkirch i Gisingen.

Transport lotniczy

W Liechtensteinie nie znajduje się żadne komercyjne lotnisko, ale w mieście Balzers działa prywatny heliport. Najbliższy port lotniczy znajduje się w Saint Gallen (St.Gallen-Altenrhein) – około 50 km od Vaduz. 90 km od stolicy znajduje się lotnisko we Friedrichshafe, a 115 km od Vaduz – lotnisko w Zurychu.

W 2008 roku Airbus A340 linii Swiss International Air Lines został ochrzczony Fürstentum Liechtenstein.

Łączność

Centrum logistyczne Liechtensteinische Post w mieście Schaan

Poczta

W Liechtensteinie działa Liechtensteinische Post (Poczta Liechtensteińska), której akcje w 25% posiada szwajcarska poczta Die Schweizerische Post. Jej siedziba znajduje się w mieście Schaan.

Kody pocztowe w Liechtensteinie zostały ustalone wspólnie ze Szwajcarią. Składają się z czterech cyfr i zaczynają się na 94.

MiejscowośćKod

pocztowy

MiejscowośćKod

pocztowy

Nendeln9485Eschen9492
Schaanwald9486Mauren9493
Gamprin-Bendern9487Schaan9494
Schellenberg9488Triesen9495
Schaan Log9489Balzers9496
Vaduz9490Triesenberg9497
Ruggell9491Planken9498

Telekomunikacja

Publiczna sieć telefoniczna Liechtensteinu została uruchomiona 15 listopada 1898 r. i wówczas obejmowała dwa połączenia dla rządu i 14 stacji publicznych.

20 października 1951 r. Liechtenstein stał się pierwszym krajem na świecie, który uruchomił w pełni automatyczną sieć telefoniczną. Komunikacja mobilna zaczęła działać w 1978 r., a Internet w 1992 r. W 1963 r. Księstwo dołączyło do Międzynarodowego Związku Telekomunikacyjnego i Europejska Konferencja Administracji Poczty i Telekomunikacji.

Według danych z 2016 roku, w Liechtensteinie jest około 15 852 stacjonarnych linii telefonicznych, około 46 625 telefonów komórkowych i około 37 214 użytkowników Internetu[23].

Energetyka

Liechtenstein posiada na swoim terytorium dwie elektrownie wodne – Lawena oraz Samina. Według danych w 2015 roku elektrownie te wyprodukowały 68,34 miliona kWh energii. Co stanowiło zaledwie 17,4% zapotrzebowania na energię w kraju. Przez to większość energii jest importowane, głównie ze Szwajcarii[23].

Cała populacja Liechtensteinu ma dostęp do energii elektrycznej.

Kultura

Dzieci malujące twarze na czarno, podczas karnawału – Raussla

Zwyczaje i tradycje

Wiele tradycji w Liechtensteinie jest powiązane ze zwyczajami innych państw niemieckojęzycznych, ponieważ państwo jest bardzo niewielkie nie powstały ludowe tradycje i zwyczaje charakterystyczne tylko dla Liechtensteinu. Jedną z najstarszych udokumentowanych tradycji na tych terenach są kolędnicy misyjni, o których pierwsze wzmianki na tych terenach pochodzą z 1677 roku. Zwyczaj ten przetrwał do dziś i można spotkać kolędników w święto Trzech Króli. Na Wielkanoc podobnie jak w innych państwach główne dekoracje stanowią kolorowe pisanki i zające.

Jednym z najważniejszych okresów w roku jest karnawał. Początek prawdziwego karnawału stanowi Tłusty Czwartek, ale bale kostiumowe odbywają się już po Trzech Króli. Unikatową tradycją, jest malowanie przez dzieci twarzy na czarno. Zwyczaj ten nazywany jest Ruassla. Podobnie jak w Szwajcarii, Austrii i Niemczech, karnawałowym paradom towarzyszy muzyka – Guggenmusik. Wydawana wówczas jest karnawałowa gazeta (Fastnachtszeitung). W pierwszą niedzielę po środzie popielcowej odbywa się Funkensonntag. Nazwa pochodzi od alemańskiego zwyczaju, podczas którego spala się dużą drewnianą wieżę lub stertę słomy, w którą wetknięty jest jodłowy słup z przymocowaną do niego lalką wiedźmy.

15 sierpnia obchodzone jest Święto Państwowe, podczas którego odbywają się pokazy sztucznych ogni. Pod koniec alpejskiego lata rolnicy przywożą krowy z górskich pastwisk udekorowane kwiatami z powrotem do wiosek. Najbardziej produktywne krowy ozdabia się drewnianym sercem na czole. Zwyczaj ten znany jest również w Szwajcarii i Austrii, a nazywany jest Alpabfahrt.

Raz w roku wszyscy rezydenci są zapraszani na imprezę w ogrodach zamkowych[24].

Kuchnia

Kuchnia Liechtensteinu przypomina inne kuchnie z obszaru Alp (szwajcarską, austriacką, niemiecką), lecz istnieje kilka potraw, które są charakterystyczne dla Liechtensteinu i przygranicznych terenów Szwajcarii i Austrii, są to, np.:

  • Käsknöpfle – potrawa kuchni tyrolskiej, szwajcarskiej, niemieckiej i austriackiej, szpecle poprzekładane twardym krowim serem ze skwarkami. Na terenie Liechtensteinu i w regionie Vorarlberg w Austrii, potrawa jest podawana z musem jabłkowym.
  • Ribel – potrawa charakterystyczna dla kuchni Liechtensteinu i sąsiednich terenów Austrii i Szwajcarii. Jest wytwarzana z tutejszej odmiany kukurydzy, tzw. Rheintaler Ribelmais. Podawana jest z mlekiem, kawą mleczną, cukrem lub kwaśnym serem.
  • Kratzete – nieco grubsze naleśniki, podawane najczęściej z sosem kompotowym lub jabłkowym.
Pomnik z okazji obchodów 300-lecia Księstwa Liechtensteinu w 2019 roku

Dni wolne od pracy i święta

Jako iż chrześcijaństwo jest religią państwową Liechtensteinu, to wszystkie święta państwowe w kraju są świętami religijnymi. Wyjątek stanowi 1 maja, dzień ten ustanowiono bowiem Świętem Pracy, w roku 1970. 15 sierpnia obchodzone jest równocześnie Święto Państwowe Księstwa Liechtensteinu i Święto Wniebowzięcia NMP. Poza świętami uroczystości odbywają się z okazji urodzin księcia, inauguracji nowego rządu, rocznic państwowych (np. 300. rocznica utworzenia Księstwa Liechtensteinu w 2019 roku).

Architektura

Najstarszymi zabytkami budowlanymi w Liechtensteinie są pozostałości rzymskich willi w Nendeln i Schaanwald oraz rzymski fort w Schaan. W okresie średniowiecza i późnego średniowiecza powstało kilka zamków, w tym w Vaduz, Schellenbergu i Balzers. Dawne kościoły romańskie i gotyckie zostały zastąpione w XIX i na początku XX wieku przez nowe budynki w stylu klasycystycznym. Aż do około 1850 r. oprócz pojedynczych reprezentatywnych budynków administracyjnych, krajobraz kształtowały gospodarstwa wiejskie. To skromne dziedzictwo architektoniczne ukazuje przeszłość państwa, które niegdyś było biednym, rolniczym księstewkiem bez miast.

Język retoromański

Z racji tego, że księstwo jest na terytoriach dawnej prowincji Recja, jednym z języków używanych przez rdzennych mieszkańców jest retoromański. Według oficjalnych dokumentów populacja posługujących się tym językiem jest niewielka, aczkolwiek ludzie tam mieszkający twierdzą, że znają ludzi znających bądź używających tego języka[25][26].

Media

W Liechtensteinie działają dwa dzienniki: Liechtensteiner Vaterland i Liechtensteiner Volksblatt. Nie podlegają one kontroli władz, ale są administrowane przez partie polityczne. Vaterland przez VU, a Volksblatt przez FBP. W kraju działa również stacja radiowa. Liechtenstein posiada narodową telewizję 1FLTV.

Obronność

Liechtenstein nie posiada własnej armii. Bezpieczeństwo zewnętrzne państwu zapewnia Szwajcaria. Jednak gdyby zaszła taka potrzeba, wcielony do wojska może zostać każdy dorosły mężczyzna do 60 roku życia.

W tej sprawie doszło do szeroko opisywanego (zwłaszcza w szwajcarskich mediach) incydentu w 2007 roku. Zgodnie z umowami, armia szwajcarska musi uprzedzać i dostawać zgodę na wkroczenie na teren Liechtensteinu. Tymczasem podczas ćwiczeń w górach, grupa około 170 uzbrojonych (ale prawdopodobnie bez amunicji) żołnierzy zgubiła się w górach na granicy i bez zgody Księstwa wkroczyła na ich teren. O fakcie przekroczenia w ten sposób granicy poinformowali sami Szwajcarzy. Księstwo nie zdecydowało się nawet na dyplomatyczną naganę, pozostawiając incydent bez echa. Sytuacja była o tyle historyczna, że Szwajcaria jest neutralna[24].

Sport

Piłka nożna

W Liechtensteinie piłka nożna (obok sportów zimowych) jest najpopularniejszym sportem. Od 1945 roku rozgrywany jest, organizowany przez Liechtensteińską Federację Piłkarską, Puchar Liechtensteinu (niem. FL1 Aktiv – Cup). Zwycięzca tego turnieju staje się mistrzem Liechtensteinu, a także zyskuje prawo udziału w eliminacjach do Ligi Konferencji Europy UEFA. Jednocześnie w państwie nie funkcjonuje żaden system rozgrywek ligowych, a wszystkie kluby księstwa uczestniczą w szwajcarskich ligach.

W kraju funkcjonuje osiem klubów piłkarskich, a najbardziej utytułowanym z nich jest stołeczny FC Vaduz. Klub rozgrywa swoje mecze na największym stadionie księstwa – Rheinpark Stadion, którego maksymalna pojemność wynosi 7584. W sezonie 2019/20 klub ze stolicy rozgrywa swoje mecze w Swiss Challenge League – drugiej najwyższej lidze Szwajcarii. Klub FC Vaduz zdobywał mistrzostwo kraju 47 razy. Drugim najbardziej utytułowanym klubem jest FC Balzers, grającym na czwartym stopniu szwajcarskich rozgrywek (Swiss 1. Liga), który podnosił puchar kraju 11 razy.

Liechtenstein posiada również swoją reprezentację narodową, którą zarządza Liechtensteińska Federacja Piłkarska, która od 1974 roku jest członkiem FIFA oraz UEFA, dzięki czemu ma prawo uczestnictwa w kwalifikacjach do Mistrzostw Świata, a także Mistrzostw Europy, nigdy jednak w tych turniejach nie uczestniczyła. Najlepszym zawodnikiem w historii reprezentacji jest Mario Frick, który zdobył 16 bramek w 125 meczach.

Uwagi

  1. Przyjmując, że rozpoczyna się on w wieku 18 lat, a kończy wraz z początkiem wieku emerytalnego, który w Liechtensteinie wynosi 64 lata.

Przypisy

  1. a b Amt für Statistik des Fürstentum Liechtenstein, Statistisches Jahrbuch Liechtensteins 2022, Karin Knöller, Mario Schädler (red.), Schaan, luty 2022, s. 37, 75, ISBN 978-3-9525033-3-1 [dostęp 2022-07-24] (niem.).
  2. a b Liechtenstein, Central Intelligence Agency, 14 lipca 2022 [dostęp 2022-07-26] (ang.).
  3. a b GDP per capita (current US$) | Data, data.worldbank.org [dostęp 2022-07-16].
  4. a b Krzysztof Koźbiał, System polityczny Księstwa Liechtensteinu, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2013, s. 159, ISBN 978-83-233-3523-8.
  5. Większy maleńki Liechtenstein. Gazeta.pl, 2006-12-28. [dostęp 2009-03-03].
  6. Liechtenstein redraws Europe map. BBC News, 2006-12-28. [dostęp 2009-03-03]. (ang.).
  7. W 1955 Trybunał rozpatrzył sprawę Liechtensteinu przeciw Gwatemali w sprawie o obywatelstwo. Obywatel niemiecki Friedrich Nottebohm, zamieszkały od 1905 r. w Gwatemali i prowadzący tam przedsiębiorstwo, w październiku 1939 r. przyjął obywatelstwo Liechtensteinu. Po przystąpieniu do wojny w 1941 rząd Gwatemali traktując Nottebohma jako Niemca skonfiskował jego majątek. W 1951 r. rząd Liechtensteinu wniósł w tej sprawie skargę do Trybunału. Jak orzekł Trybunał sprawą każdego państwa suwerennego jest określać własnym ustawodawstwem nabywanie jego obywatelstwa, lecz przy nadawaniu go powinien istnieć rzeczywisty związek między obywatelem a państwem, bowiem obywatelstwo stanowi więź prawną, której podstawą jest społeczny fakt przywiązania, rzeczywista solidarność egzystencji, interesów, uczuć, za którą idzie wzajemność praw i obowiązków (Nottebohm Case (Liechtenstein v. Guatemala) (ang.)).
  8. Art.46 Konstytucji Księstwa Liechtensteinu.
  9. a b c d e f g h i j k l m n o p q r Statistisches Jahrbuch. Amt fuer Statistik, www.llv.li [dostęp 2021-03-12].
  10. a b c d e f g h i Liechtenstein – The World Factbook, www.cia.gov [dostęp 2021-03-12].
  11. Art.6 Konstytucji Księstwa Liechtensteinu.
  12. Art.37 Konstytucji Księstwa Liechtensteinu.
  13. Erzbistum Vaduz, www.erzbistum-vaduz.li [dostęp 2021-03-12].
  14. alle Pfarreien, www.erzbistum-vaduz.li [dostęp 2021-03-12].
  15. Rocznik statystyczny Księstwa Liechtensteinu 2020, strona 197 https://www.llv.li/files/as/statistisches-jahrbuch-liechtensteins-2020.pdf.
  16. Rocznik statystyczny Księstwa Liechtensteinu 2020, strony 203-212 https://www.llv.li/files/as/statistisches-jahrbuch-liechtensteins-2020.pdf.
  17. Essen, Trinken, Esskultur, Speisen, Spezialitäten, Trinkkultur – Fürstentum Liechtenstein, www.liechtenstein.li [dostęp 2020-07-09] [zarchiwizowane z adresu 2020-08-19].
  18. A. Gomułowicz w:A. Gomułowicz, J. Małecki Podatki i prawo podatkowe, wyd. IV, Warszawa 2008, s. 105 ISBN 978-83-7334-863-9.
  19. LLV, www.llv.li [dostęp 2020-07-09] (ang.).
  20. a b Verkehr – Historisches Lexikon, historisches-lexikon.li [dostęp 2020-07-09] (niem.).
  21. Rządowy raport dot. infrastruktury transportowej.
  22. Rocznik statystyczny 2019 https://www.llv.li/files/as/jb_2019-kapitel-05.pdf.
  23. a b Europe :: Liechtenstein – The World Factbook – Central Intelligence Agency, www.cia.gov [dostęp 2020-07-09] [zarchiwizowane z adresu 2020-05-01] (ang.).
  24. a b 13 Fascinating Little Facts About Liechtenstein | Mental Floss, www.mentalfloss.com [dostęp 2020-03-15] (ang.).
  25. https://www.llv.li/files/as/pdf-llv-as-vz_2010_bd1.
  26. Why did all of Liechtenstein’s Romansh speakers leave between 2000 and 2010?. Liechtenstein, www.reddit.com [dostęp 2020-03-15] (ang.).

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Flag of Liechtenstein.svg
Flag of Liechtenstein
Flag of Portugal.svg
Flag of Portugal, created by Columbano Bordalo Pinheiro (1857-1929), officially adopted by Portuguese government in June 30th 1911 (in use since about November 1910). Color shades matching the RGB values officially reccomended here. (PMS values should be used for direct ink or textile; CMYK for 4-color offset printing on paper; this is an image for screen display, RGB should be used.)
Europe orthographic Caucasus Urals boundary.svg
Map of Europe. The continental boundary to Asia as indicated is the standard convention following the Caucasus crest, the Ural River and the Urals Mountains to the Sea of Kara
Rheinbund 1812, political map.png
Autor: ziegelbrenner, Licencja: CC BY 2.5
Map of Confederation of the Rhine 1812
Council of Europe.png
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0
OSCE logo.svg
To jest logo: Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie – organizacja międzynarodowa
OSCE members and partners.svg
Autor:
This file was made by User:Sven
Nuvola apps locale.svg
Translation

If this image contains text, it can be translated easily into your language. If you need help, contact me

SemiPD-icon.svg
Flexible licenses

If you want to use this picture with another license than stated below, contact me

Nuvola apps email.png
Contact the author

If you need a really fast answer, mail me. If you need only a fast answer, write me here.

, Licencja: CC BY-SA 4.0
Organization for Security and Co-operation in Europe members and partners
 
OSCE participating States
 
Partners for Co-operation
WTO members and observers.svg
Map of World Trade Organization members and observers.
 
Members
 
Members, dually represented by the European Union
 
Observers
 
Non-members
Crown of Saint Edward.svg
Crown of St Edward
Struktura-plci-i-wieku-liechtenstein-2019.png
Autor: Nikosiowe, Licencja: CC BY-SA 4.0
Struktura płci i wieku w Liechtensteinie. Stan na rok 2019.
Schloss Vaduz (2009).jpg
Autor: Presse- und Informationsamt, Vaduz, Licencja: CC BY-SA 3.0
Castle Vaduz; Principality of Liechtenstein
Pfarrkirche St. Nikolaus und Burg Gutenberg in Balzers, Liechtenstein.jpg
Autor: JoachimKohlerBremen, Licencja: CC BY-SA 4.0
Church St. Nikolaus and Gutenberg castle in Balzers, Liechtenstein
Schaan Kirchstrasse – WAF 300 J FL.jpg
Autor: albinfo, Licencja: CC0
Kirchstrasse in Schaan
Ruggell Noflerstrasse.jpg
Autor: Plutowiki, Licencja: CC0
Ruggell Schellenbergstrasse, im Hintergrund Kreuzberge
Schaan-Vaduz station.jpg
Autor: NAC, Licencja: CC BY-SA 3.0
Schaan-Vaduz train station.
Vaduz2005.JPG
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Landtag Liechtenstein 1.jpg
Autor: böhringer friedrich, Licencja: CC BY-SA 2.5
Regierungsgebäude (Government Building), Vaduz, Liechtenstein - Seat of Government and Parliament.
Europe alp map.png
Autor: Oryginalnym przesyłającym był Marshal z polskiej Wikipedii, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Mapa krajów alpejskich. Autor: Jacek Marszałek
Populacja-i-przyrost-naturalny-w-liechtensteinie.png
Autor: Nikosiowe, Licencja: CC BY-SA 4.0
Populacja i przyrost naturalny w Liechtensteinie w latach 1901-2019.
Pfarrkirche St. MartinEschen.jpg
Autor: Presse- und Informationsamt, Vaduz, Licencja: CC BY-SA 3.0
Parish church of Eschen, principality of Liechtenstein
Monument 300 Jahre in Vaduz (2019) Liechtenstein.jpg
Autor: Naturpuur, Licencja: CC BY 4.0
Monument 300 years in Vaduz, Liechtenstein, Europe
Liechtenstein-admin.png
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to Aotearoa (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC BY 2.5
Administrative divisions of Liechtenstein. By Aotearoa
Hubschrauberlandeplatz Balzers Liechtenstein.jpg
Autor: St9191, Licencja: CC BY-SA 3.0
Heliport in Balzers, Liechtenstein. In the background the castle Gutenberg and Liechtenstein Alps
Oben am jungen Rhein, by the U.S. Navy Band.ogg
Liechtenstein's national anthem "Oben am jungen Rhein" performed instrumentally by the United States Navy Band circa 2003.
Struktura-wyznaniowa-w-liechtensteinie.png
Autor: Nikosiowe, Licencja: CC BY-SA 4.0
Struktura wyznaniowa w Liechtensteinie.
Kastell schaan.png
Autor: Veleius, Licencja: Copyrighted free use
Rekonstruktionsversuch des spätantiken Kastells von Schaan/Liechtenstein, letzte Ausbaustufe in der Mitte des 4. Jahrhunderts n.Chr.
Verteilerzentrum der Liechtensteinischen Post in Schaan.jpg
Autor: JoachimKohlerBremen, Licencja: CC BY-SA 4.0
Verteilerzentrum der Liechtensteinischen Post AG in Schaan
Schulzentrum Mühleholz II in Schaan.jpg
Autor: JoachimKohlerBremen, Licencja: CC BY-SA 4.0
Schulzentrum Mühleholz II in Schaan
Triesen - St. Mamerten.jpg
Autor: Presse- und Informationsamt, Vaduz, Licencja: CC BY-SA 3.0
Chapel Saint Mamerten in Triesen, principality of Liechtenstein
Coat of arms of Liechtenstein.svg
Coat of arms of Liechtenstein
Pfarrkirche St. Gallus - Triesen.jpg
Autor: Presse- und Informationsamt, Vaduz, Licencja: CC BY-SA 3.0
Parish Church Saint Gallus in Triesen, principality of Liechtenstein
Liechtenstein Bus2.jpg
Autor:

spong129

Original uploader was Spong129 at de.wikipedia, Licencja: CC BY-SA 3.0
Ein Mercedes-Benz Citaro G in Vaduz
Schaan church.png
Autor: kyselak, Licencja: CC BY-SA 3.0
Liechtenstein: Kirche von Schaan
Staatswappen-Liechtensteins.svg
Autor: SVG Added Ramos, Licencja: CC BY-SA 3.0
Staatswappen Liechtensteins
KapelleDux.jpg
Kapelle Dux at Schaan/Liechtenstein
Schellenberg Pfarrkirche.jpg
Autor: Plutowiki, Licencja: CC0
Schellenberg Pfarrkirche Unbeflecktes Herz Mariä
Pl-Lichtenstein.ogg
Pronunciation of the word Li(e)chtenstein (państwo, gmina w Niemczech, w Badenii-Wirtembergii, miasto w Niemczech, w Saksonia) in Polish. Male voice.
Europe-Liechtenstein.svg
Autor: Elevatorrailfan, Licencja: CC BY-SA 4.0
Ta ^specifik^ z W3C grafika wektorowa została stworzona za pomocą Inkscape .
Braeuche Ruassla.jpg
Autor: Emanuel Vogt, Balzers, Licencja: CC BY-SA 4.0
Braeuche Ruassla Liechtenstein
Struktura-narodowosciowa-liechtensteinu.png
Autor: Nikosiowe, Licencja: CC BY-SA 4.0
Wykres kołowy struktury narodowościowej Liechtensteinu
Liechtenstein-road-network.png
Autor: Nikosiowe, Licencja: CC BY-SA 4.0
Map of Liechtenstein road network (2020)
Schellenberg Biedermann-Haus.jpg
Autor: Plutowiki, Licencja: CC0
Biedermann-Haus Schellenberg: Hauptfassade