Lilia bulwkowata
| ||
Systematyka[1][2] | ||
Domena | eukarionty | |
Królestwo | rośliny | |
Podkrólestwo | rośliny zielone | |
Nadgromada | rośliny telomowe | |
Gromada | rośliny naczyniowe | |
Podgromada | rośliny nasienne | |
Nadklasa | okrytonasienne | |
Klasa | Magnoliopsida | |
Nadrząd | liliopodobne (≡ jednoliścienne) | |
Rząd | liliowce | |
Rodzina | liliowate | |
Rodzaj | lilia | |
Gatunek | lilia bulwkowata | |
Nazwa systematyczna | ||
Lilium bulbiferum L. Sp. pl. 1:302. 1753[3] |
Lilia bulwkowata[4] (Lilium bulbiferum L.) – gatunek rośliny z rodziny liliowatych[3]. Status gatunku w polskiej florze: kenofit[4]. Łacińska i polska nazwa gatunkowa pochodzi od bulwek wytwarzanych w kątach liści[5].
Rozmieszczenie geograficzne
Występuje wyłącznie w górach Europy: w Alpach, Karpatach Zachodnich, Sudetach i Rudawach[6]. W Polsce w stanie naturalnym jest bardzo rzadki, za naturalne jego stanowiska uznawane są tylko te znajdujące się w Karpatach i w Kotlinie Kłodzkiej. Pozostałe stanowiska w Pieninach, Gorcach, Beskidzie Wyspowym, Beskidzie Makowskim oraz rozproszone w zachodniej i północnej części Polski są pochodzenia antropogenicznego. Znane stanowiska w Karpatach[7]:
- na Pogórzu Spisko-Gubałowskim: Witów (810 m), Płazówka (860 m), Pitoniówka (1040 m), Tominów Wierch (1000 m), Gruszków Wierch (1020 m), Dzianisz (790 m), przełęcz między Ostryszem i Cyrhlicą (830 m)
- Kotlina Nowotarska: Podczerwone (740 m)
Morfologia
- Łodyga
- Pojedyncza, gruba i sztywna łodyga wyrasta z cebuli. W dobrych warunkach osiąga nawet do 100 cm wysokości, w stanie naturalnym zwykle nie przekracza 50 cm. Jest gęsto obrośnięta liśćmi, nakrapiana i owłosiona dołem[5].
- Liście
- Wyrastają skrętolegle na łodydze. Mają lancetowaty kształt, są całobrzegie, bezogonkowe, 3-7 nerwowe. Bardzo charakterystyczną cechą jest wyrastanie w kątach tych liści bulwek – rozmnóżek[5].
- Kwiaty
- Są to największe kwiaty wśród wszystkich dziko rosnących w Polsce roślin. Pomarańczowe kwiaty wyrastają na wierzchołku łodygi i mogą osiągać średnicę 10 cm. Na jednej roślinie może być jeden lub kilka kwiatów tworzących baldach. Każdy kwiat składa się z 6 działek, wewnątrz posiadających ciemniejsze cętki, 6 pręcików i 1 słupek. Zdarzają się łodygi bezkwiatowe[5].
- Owoc
- Torebka[5].
Biologia i ekologia
- Rozwój
- Bylina, geofit cebulkowy. Kwitnie od czerwca do lipca, zapylana jest przez owady. Kwiaty nie pachną, ale zwabiają owady swoim dużym, barwnym okwiatem. Mimo dużych rozmiarów odwiedzane są tylko przez nieliczne motyle: pawiki, perłowce, niepylaka apollo, i to dość rzadko. W Polsce nasiona nie zawiązują się, roślina rozmnaża się głównie wegetatywnie za pomocą bulwkowatych rozmnóżek. Bulwki te dojrzewają we wrześniu, odpadają od rośliny i zimują w ziemi. Na wiosnę wyrastają z nich nowe rośliny. Jesienią część nadziemna obumiera, ale pod ziemią przetrwają jej cebulki, z których na wiosnę wyrastają nowe pędy[5].
- Siedlisko
- Rośnie na brzegach łąk i pastwisk, miedzach śródpolnych, ugorach, przy drogach i na polanach śródleśnych[5].
- Genetyka
- Liczba chromosomów 2n= 24[7].
- Cechy fitochemiczne
- Roślina trująca[8].
Zagrożenia i ochrona
Roślina umieszczona na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski (2006)[9] w grupie gatunków rzadkich (kategoria zagrożenia R). W wydaniu z 2016 roku otrzymała kategorię EN (zagrożony)[10]. Znajduje się także w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin w kategorii EN (zagrożony)[11].
Roślina objęta w Polsce od 2004 r. ścisłą ochroną gatunkową[12]. Największym zagrożeniem dla tego gatunku jest jej zbieranie przez amatorów pięknych roślin. Posiada bowiem jedne z największych kwiatów wśród naszych krajowych, dziko rosnących roślin. Zagrożona jest także zmianą tradycyjnych sposobów użytkowania łąk kośnych, na których występuje. Jest uprawiana w Górskim Ogrodzie Botanicznym PAN w Zakopanem[7].
Zastosowanie
Jest uprawiana, jako roślina ozdobna w licznych odmianach. W uprawie, gdzie zapewnione ma optymalne warunki rozwoju osiąga większe rozmiary i piękniejsze kwiaty, niż w warunkach naturalnych[5]. Lubi stanowiska słoneczne i żyzne, głębokie gleby. Bardzo ważne jest wykonanie drenażu, by podłoże było przepuszczalne. Rozmnaża się przez cebule lub bulwki. Cebule sadzi się na głębokość około 10 cm[13].
Obecność w kulturze
- Lilia jest jednym z ulubionych motywów sztuki ludowej na Podhalu i Orawie[14].
- Lilia jest również częstym motywem w heraldyce i harcerstwie.
Przypisy
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens , Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-07-28] (ang.).
- ↑ a b The Plant List. [dostęp 2017-03-18].
- ↑ a b Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
- ↑ a b c d e f g h Zofia Radwańska-Paryska: Rośliny tatrzańskie. Warszawa: WSiP, 1988. ISBN 83-02-00872-9.
- ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2017-03-18].
- ↑ a b c Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
- ↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
- ↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
- ↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
- ↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.
- ↑ Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
- ↑ Geoffrey Burnie i inni, Botanica : ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
- ↑ Zofia Radwańska-Paryska, Witold Henryk Paryski: Wielka encyklopedia tatrzańska. Poronin: Wyd. Górskie, 2004. ISBN 83-7104-009-1.
Media użyte na tej stronie
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Autor: Uoaei1, Licencja: CC BY-SA 3.0
Fire lily (Lilium bulbiferum var. bulbiferum) found near Hagengut, Mitterbach am Erlaufsee, Lower Austria
Autor: Michał Smoczyk (Michau Sm), Licencja: CC BY 2.5
Kwitnąca lilia bulwkowata (Lilium bulbiferum subsp. bulbiferum, Liliaceae) w murawie koło Dusznik-Zdroju, Pogórze Orlickie, Sudety Środkowe, Polska.