Limes

Ten artykuł od 2022-06 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do wiarygodnych źródeł. (Dodanie listy źródeł bibliograficznych lub linków zewnętrznych nie jest wystarczające). Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

(c) DerHexer, Wikimedia Commons, CC-by-sa 4.0

Rekonstrukcja wieży obserwacyjnej w okolicach tzw. castra Hainhaus

Limes (łac. droga, droga graniczna, później także granica) – systemy rzymskich umocnień granicznych wznoszonych na krańcach imperium szczególnie narażonych na najazdy.

Termin pochodzi od nazwy drogi rozdzielającej działki ziemi, winnice, pola wyznaczane przez miedzę lub inne oddzielające struktury; oznaczał także drogę w znaczeniu abstrakcyjnym, np. Drogę Mleczną (łac. limes candidus)^[1]

System tych umocnień spełniał swą rolę głównie w I-IV wieku, miejscowo jeszcze w V stuleciu Oparty o naturalne przeszkody: wielkie rzeki jak Ren czy Dunaj – broniony był przez umocnione castra obsadzone załogami przez żołnierzy stacjonujących w pobliżu legionów w sile od kilkunastu do kilkudziesięciu tysięcy ludzi.

Duże obozy (castra) uzupełniane były fortecami castella oraz wznoszonymi w regularnych odległościach wieżami (burgi). Na terenach pozbawionych naturalnych przeszkód wznoszono kamienne mury, wały ziemne, fosy i częstokoły, łącząc punkty strażnicze w ciąg umocnień.

Szczególne formy instalacji wojskowych na granicach cesarstwa rzymskiego to m.in. tak zwane fossatum w Afryce Północnej (Fossatum Africae). W prowincji Mauretania Tingitana podstawowym elementem umocnień granicznych był głęboki rów (fossa).

Za wyjątkowe można również uznać przypadki budowy systemów służących obronie i wczesnemu ostrzeganiu daleko poza rzeczywistymi granicami Imperium Romanum, np. w południowo-zachodniej części Krymu (starożytna Tauryda). Oddziały rzymskie pochodzące z prowincji Mezja Dolna (Moesia Inferior) wzniosły tam forty (castella) oraz wieże obserwacyjne otoczone murem i fosą (burgi). Taki system złożony z kilku wież i najprawdopodobniej jednego fortu rzymskie wojsko wybudowało na granicach Chersonezu Taurydzkiego. Było to wówczas niezależne miasto-państwo (polis) sprzymierzone z Rzymem. W latach 2000-2007 ekspedycja Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego odsłoniła na peryferiach współczesnego Sewastopola pozostałości dwóch wież datowanych na II-III wiek n.e. Trwają poszukiwania kolejnych elementów tego systemu umocnień.

Najważniejsze rzymskie limites to:

• limes Germaniae i limes Raetiae tworzące razem Limes Górnogermańsko-Retycki
• Wał Hadriana
• Wał Antonina

Poza nimi umocniono także:

• pogranicze wschodnie od Zatoki Akaba po rzekę Tygrys, dla obrony przed napaściami ze strony Partów, a później Persów;
• bagienne tereny zamykające od południa obszar senackiej prowincji Afryki Prokonsularnej (na obszarze dzisiejszej Tunezji), zwanej „spichlerzem Rzymu”, wobec zagrożenia jej najazdami koczowników pustynnych.

Zobacz też

• Agri Decumates
• limitanei
• comitatenses
• Limes Górnogermańsko-Retycki
• Limes Sarmatiae
• Limes Saxoniae
• Limes Sorabicus
• Gerulata

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Zakład Archeologii Prowincji Rzymskich, Instytut Archeologii, Uniwersytet Warszawski