Linia demarkacyjna III Rzesza – ZSRR

Granica międzypaństwowa
Państwa graniczące	III Rzesza  ZSRR
Okres istnienia	1939–1941
W obecnym przebiegu	nie istnieje
Długość	ok. 1500 km

Linia demarkacyjna III Rzesza – ZSRR – granica stref wpływów pomiędzy III Rzeszą a ZSRR na okupowanym przez Wehrmacht i Armię Czerwoną terytorium II Rzeczypospolitej, ustalona 28 września 1939 roku w Moskwie w traktacie o granicach i przyjaźni III Rzesza – ZSRR, delimitowana w terenie, istniejąca do ataku Niemiec na ZSRR 22 czerwca 1941 roku.

Zgodnie z protokołem dodatkowym do podpisanego w dniu 23 sierpnia 1939 roku paktu Ribbentrop-Mołotow, na wypadek przekształcenia terytorialno-politycznego na terenach państw bałtyckich oraz Polski, granicę sfery interesów III Rzeszy i ZSRR miały stanowić: północna granica Litwy (do której miano dołączyć Wileńszczyznę) oraz – na terenie Polski – linia: Narew–Wisła–San.

W wykonaniu ustaleń paktu Ribbentrop-Mołotow III Rzesza i ZSRR dokonały we wrześniu 1939 agresji na Polskę.

28 września 1939 roku – bezpośrednio po kapitulacji Warszawy – w zawartym w Moskwie pakcie o granicach i przyjaźni III Rzesza i ZSRR dokonały wbrew prawu międzynarodowemu ( konwencja haska IV z 1907 r.)^[1] wytyczenia granicy niemiecko-sowieckiej na okupowanym wojskowo terytorium Polski.

4 października 1939 utworzono radziecko-niemiecką centralną komisję graniczną dla wyznaczenia granic między państwowymi interesami ZSRR i Niemiec^[2]. Na jej czele stanęli: ze strony niemieckiej radca Henke, a ze strony sowieckiej szef wydziału środkowoeuropejskiego Komisariatu Ludowego Spraw Zagranicznych (ros. Narkomindieł) Aleksandrow^[3].

Wojska Pograniczne NKWD otrzymały rozkaz wzięcia pod ochronę granicy państwowej (linii demarkacyjnej) 8 października 1939^[2].

Na ok. 1500 km linii granicznej postawiono 2820 słupów granicznych. Oficjalny komunikat sowiecki o zakończeniu delimitacji granicy ogłoszono w Moskwie 5 marca 1940 roku – w tym samym dniu, kiedy zapadła decyzja o wymordowaniu polskich jeńców wojennych^[3].

W końcu czerwca 1940 r. po ultimatum ZSRR nastąpiła okupacja krajów bałtyckich przez Armię Czerwoną, której konsekwencją była w początku sierpnia 1940 aneksja Litwy, Łotwy i Estonii przez ZSRR w formie republik radzieckich. Granica Litwy z III Rzeszą stała się w ten sposób granicą sowiecko-niemiecką.

17 sierpnia 1940 w Berlinie przedstawiciele III Rzeszy i ZSRR podpisali w konsekwencji porozumienie o stosunkach prawnych obowiązujących przy granicy oraz zmianie nazwy linia graniczna na granica państwowa^[4].

Linia demarkacyjna pomiędzy III Rzeszą a ZSRR na terytorium państwa polskiego była uznawana za linię graniczną wyłącznie przez obu sygnatariuszy-agresorów: III Rzeszę i ZSRR.

Linia ta zaczynała się w okolicach wsi Kalety, gdzie stykała się z przedwojenną granicą polsko-litewską. Stamtąd biegła przeważnie w kierunku zach przez tereny Puszczy Augustowskiej, na północ od Augustowa, do okolic wsi Chomontowo, gdzie stykała się z przedwojenną granicą polsko-niemiecką. Dalej biegła w kierunku południowo-zachodnim wzdłuż starej granicy aż do rzeki Pisy. Następnie w dół Pisy, aż do jej ujścia do Narwi w okolicach Nowogrodu. Dalej w dół Narwi aż do miejsca położonego ok. 5 km na północny wschód od Ostrołęki. Stąd granica biegła w kierunku południowo-wschodnim, mijając od wschodu Ostrów Mazowiecką, aż do rzeki Bug, którą osiągała ok. 5 km na wschód od Małkini. Dalej w górę Bugu aż do ujścia rzeki Sołokija koło Krystynopola. Stamtąd w górę Sołokiji aż do Uhnowa. Dalej biegła w kierunku przeważnie zachodnim i południowo-zachodnim, przecinając Roztocze i mijając od południa Bełżec i Cieszanów, zaś od północy Lubaczów, aż do rzeki San ok. 5 km na północny zachód od Sieniawy. Dalej w górę Sanu aż do okolic jego źródeł w Bieszczadach, gdzie stykała się z przedwojenną granicą polsko-węgierską (do marca 1939 roku będącą granicą polsko-czechosłowacką).

Zobacz też

• Generalne Gubernatorstwo
• Terytorium Rzeczypospolitej Polskiej anektowane przez III Rzeszę
• Okupacja sowiecka ziem polskich (1939–1941)
• Okupacja niemiecka ziem polskich (1939–1945)
• Komisariat Rzeszy Ukraina
• Komisariat Rzeszy Wschód
• Linia Mołotowa

Przypisy

Bibliografia

• Sławomir Dębski Między Berlinem a Moskwą. Stosunki niemiecko-sowieckie 1939–1941, Warszawa 2007, wyd. II poprawione, Polski Instytut Spraw Międzynarodowych ​ISBN 978-83-89607-08-9​.
• Marek Kornat, Polska 1939 roku wobec paktu Ribbentrop_Mołotow. Problem zbliżenia niemiecko-sowieckiego w polityce zagranicznej II Rzeczypospolitej. Warszawa 2002, Wyd. Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, ​ISBN 83-915767-2-8​.