Linia kolejowa nr 291

Linia kolejowa nr 291^[1]

Boguszów-Gorce Wschód – Mieroszów[1]
Dane podstawowe
Zarządca	PKP PLK
Numer linii	291[1]
Długość	15,130[1] km
Rozstaw szyn	1435[1] mm
Sieć trakcyjna	1914-1945: 15 kV 16 ⅔ Hz AC po 1945 r. zdemontowana[2]
Prędkość maksymalna	70[3] km/h
Widok na przebieg linii ze zbocza góry Dzikowiec Wielki
Przebieg Legenda eksploatowana / istniejąca   zlikwidowana / rozebrana lub planowana kolej metro lub kolej lekka stacja kolejowa/stacja metra przystanek stacja bez ruchu pasażerskiego ładownia, posterunek ruchu itp przystanek częściowo używany koniec linii odcinek odcinek w tunelu odcinek na estakadzie wiadukt most tunel pod wodą zmiana kilometrażu granica państwowa / inna mijanka przejazd kolejowo-drogowy przeprawa promowa     odcinek zelektryfikowany   274 ↑ Wrocław Świebodzki 0,569 Wałbrzych Szczawienko 274 → Wałbrzych Główny 4,985 Szczawno Zdrój 10,495 Biały Kamień 274 → Wrocław Świeb. 17,706 Boguszów Gorce Wschód 274 ← Görlitz 18,389 Boguszów Gorce Towarowy Tunel Podlesie (262 m) 22,664 Unisław Śląski Ścinawka 28,033 Mieroszów 31,3 Golińsk 32,563 Granica / 34,497 Meziměstí 026 (CZ) ← Týniště nad Orlicí 026 (CZ) ↓ Otovice zastávka i Ścinawka Średnia
Portal Transport szynowy

Linia kolejowa nr 291 Boguszów-Gorce Wschód – Mieroszów – czynny w ruchu towarowym i technologicznym odcinek dawnej linii Wałbrzych Szczawienko – Meziměstí, mierzącej pierwotnie 34,501 km^[2].

Odcinek linii kolejowej Wałbrzych – Boguszów rozebrano w 1994 roku i formalnie zlikwidowano 23 stycznia 2002 roku^[2][4]. Aktualnie (2017 rok) linia kolejowa nr 291 to jednotorowa, drugorzędna, niezelektryfikowana linia kolejowa w południowo-zachodniej Polsce o długości 15,130 kilometrów^[1][5].

Linia położona jest w województwie dolnośląskim^[5]. Według stanu na rok 2016, linią administrował zakład linii kolejowych spółki PKP Polskie Linie Kolejowe z siedzibą w Wałbrzychu^[5]. Od 30 kwietnia 2019 r. linia stała się własnością samorządu województwa^[6].

Wybudowana w latach 1871–1875 przez prywatne Towarzystwo Kolei Wrocławsko–Świdnicko–Świebodzickiej^[2]. Fragment komercyjnego szlaku handlowego, łączącego port bałtycki w Szczecinie z portem adriatyckim w Trieście^[7].

Trasa połączyła przemysł w północnych Czechach z kopalniami Dolnośląskiego Zagłębia Węglowego^[2].

Charakterystyka

Przebieg geograficzny

Mapa schematyczna przebiegu linii

Odcinek zlikwidowany

Linia rozpoczynała się na stacji Wałbrzych Szczawienko usytuowanej na trasie Kolei Wrocławsko-Świdnicko-Świebodzickiej^[8]. Po odbiciu o 90° w prawo (na zachód) tor linii przebiegał dwoma wiaduktami nad szosami: Wałbrzych – Świdnica oraz Szczawno Zdrój – Szczawienko^[8]. Drugim z wiaduktów przebiega granica pomiędzy Wałbrzychem a Szczawnem-Zdrój^[8]. Następnie, za nieco łagodniejszym skrętem, także o 90° w lewo (na południe), szlak docierał do stacji Szczawno Zdrój, zlokalizowanej przy skrzyżowaniu czterech lokalnych dróg^[8]. W dalszym przebiegu linia wykorzystywała częściowo dolinę Czyżynki, a następnie, zataczając szerokie serpentyny, oplatała północno-wschodnie zbocza Chełmca^[8]. Na tym odcinku istniał przystanek osobowy Biały Kamień^[8]. Dalej, linia prowadziła w niewielkiej odległości na zachód od Sobięcina przez liczne mosty i wiadukty przerzucone nad drogami i ciekami wodnymi^[8]. Następnie głębokim, sztucznie utworzonym wąwozem linia dochodziła do stacji Boguszów-Gorce Wschód^[8].

Odcinek istniejący

Linia odchodzi od stacji Boguszów-Gorce Wschód w kierunku południowym^[9]. Szlak trawersuje przełęcz między Dzikowcem Wielkim a wzniesieniem Kamienna rozległymi serpentynami^[9]. Następnie, tor przekracza wzgórze odchodzące od Masywu Dzikowca i Lesistej Wielkiej, oddzielające Wyżynę Unisławską od Kotliny Kuźnickiej, jednotorowym tunelem (o długości 262 m, w obudowie murowej) – jedynym na całej linii^[9]. Od Unisławia Śląskiego przez Kowalową, Mieroszów i Golińsk tor poprowadzono doliną Ścinawki, równolegle do dzisiejszej drogi krajowej nr 35, której kontynuacja po stronie czeskiej ma status szosy lokalnej^[9].

Topografia linii

• Wałbrzych Szczawienko – 377 m n.p.m.^[10]
• Szczawno Zdrój – 425 m n.p.m.^[10]
• Biały Kamień – 490 m n.p.m.^[10]
• Boguszów-Gorce Wschód – 546 m n.p.m.^[10]
• Unisław Śląski – 565 m n.p.m.^[10]
• Mieroszów – 496 m n.p.m.^[10]
• Meziměstí – 437 m n.p.m.^[10]

Charakterystyka techniczna

• Kategoria linii: trzeciorzędna
• Klasa linii:
  • C3 na całej długości
• Liczba torów^[11]:
  • jednotorowa na całej długości
• Sposób wykorzystania: zawieszony ruch pasażerski
• Elektryfikacja: do roku 1945, obecnie brak
• Przeznaczenie linii: towarowa

Stan techniczny

W połowie 2017 roku przedstawiciele organizatora połączeń regionalnych (Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego) określali stan linii między Boguszowem-Gorce a Meziměstí jako „niezadowalający dla prowadzenia codziennej komunikacji pasażerskiej”^[13]. Na większości trasy (12 z 15 km) obowiązywało ograniczenie prędkości pociągów do 30 kilometrów na godzinę^[13]. Jedynie na niewielkim fragmencie dopuszczalna było kursowanie pociągów z prędkością 70 kilometrów na godzinę^[13].

Historia

Trasy Towarzystwa Kolei Wrocławsko-Świdnicko-Świebodzickiej w 1886 r.

Geneza

Pierwsze koleje na ziemiach niemieckich były prywatne^[7]. Działalność spółek kolejowych regulowało państwo poprzez obowiązek uzyskiwania koncesji na budowę i eksploatację powstających linii^[7].

W 1835 roku w Prusach stała się popularna idea połączenia koleją, możliwie najkrótszą drogą, portów nad Bałtykiem z portami nad Morzem Adriatyckim dla stymulacji handlu^[14]. Budowa linii wiodącej ze Szczecina do granicy z Austrią stała się jednym z celów Towarzystwa Kolei Wrocławsko–Świdnicko–Świebodzickiej^[14]. Spółkę powołano we Wrocławiu w marcu 1837 r. pod przewodnictwem fabrykanta śląskiego Gustava Heinricha von Ruffera^[14].

Od roku 1858 Towarzystwo, prócz tytularnej linii, posiadało już zalążek przyszłej magistrali, wiodący z pierwszego na terytorium dzisiejszej Polski węzła kolejowego w Jaworzynie Śląskiej do Ząbkowic Śląskich^[15]. Dążąc do rozbudowy tej trasy, Towarzystwo rywalizowało o pierwszeństwo w uzyskaniu połączenia do granicy w Międzylesiu koło Kłodzka z faworyzowaną przez władze państwa Koleją Górnośląską^[16].

Przez lata możliwość budowy kolei transgranicznej była zablokowana jednakowo dla państwowych i prywatnych przedsiębiorstw^[17]. Austria konsekwentnie odrzucała wnioski o budowę przejść granicznych z Prusami^[17]. Problem rozwiązało zwycięstwo Prus w wojnie i pokój w Pradze (1866), eliminujący rząd w Wiedniu ze współdecydowania o państwach niemieckich, zapewniający Prusom uprzywilejowaną pozycję^[18]. Wówczas koncesję na linię Wrocław – Ústí nad Orlicí z przejściem granicznym w Międzylesiu, otrzymała ciesząca się protekcją państwa Kolej Górnośląska, która zbudowała trasę w latach 1871 – 1876^[17].

Wobec tego, Towarzystwo wystąpiło o koncesję na alternatywną trasę do austriackiej granicy, będącą przedłużeniem doprowadzonej wcześniej do Wałbrzycha linii świebodzickiej^[17].

Budowa

17 września 1873 roku Towarzystwo Kolei Wrocławsko–Świdnicko–Świebodzickiej uzyskało koncesję na wybudowanie nowej trasy kolejowej, wiodącej ze Szczawienka, przez Biały Kamień, Kuźnice Świdnickie i Mieroszów do Meziměstí^[19]. Tam, linia miała połączyć się z siecią „Uprzywilejowanego Austro–Węgierskiego Towarzystwa Kolei Państwowej”^[19].

Od stacji Wałbrzych Szczawienko do Boguszowa-Gorc wybudowano nową trasę, by uniezależnić Towarzystwo od potrzeby korzystania z torów państwowej Śląskiej Kolei Górskiej^[19].

Szlak wytyczono śmiało trudnym w terenie górskim^[2]. Linię poprowadzono możliwie blisko majątku rodu Hochbergów, posiadającej największe udziały w Towarzystwie Kolei Wrocławsko-Świdnicko-Świebodzickiej^[2]. W jego skład wchodziły lasy, kopalnie (m.in. Konradów, Sobięcin, Kuźnice) oraz uzdrowisko Szczawno-Zdrój^[2]. Istotne było również ominięcie przeciążonego ruchem lokalnym centrum zagłębia wałbrzyskiego^[19].

Budowa jednotorowej linii trwała cztery lata^[19]. Otwarcia trasy i kolejowego przejścia granicznego w Starostínie dokonano 15 maja 1878 roku^[2].

Lata 1878-1945

Infrastruktura na szlaku Wałbrzych – Meziměstí została znacjonalizowana na rzecz pruskich kolei państwowych („KPEV”) w roku 1884^[2].

W latach 1912–14 cała linia została próbnie zelektryfikowana, jako jedna z pierwszych w Prusach i wraz z pobliskimi trasami służyła kolei za poligon badawczy trakcji elektrycznej^[2]. Między Wałbrzychem a Meziměstí kursowały, między innymi, pierwsze na świecie elektryczne zespoły trakcyjne przeznaczone na trasy pozamiejskie^[20]. Kursowanie pociągów elektrycznych zainaugurowano 1 czerwca 1914 roku^[21]. Przy elektryfikacji zastosowano typowy niemiecki system prądu przemiennego (15 kV 16⅔ Hz)^[21].

Lata 1945-2004

Po II wojnie światowej i zmianie granic państwowych, linię włączono do majątku Polskich Kolei Państwowych^[2][21]. Sieć elektryczna została zdemontowana i wywieziona w głąb Związku Radzieckiego jako sowiecka zdobycz wojenna^[2][21].

Odcinek z Boguszowa do Mieroszowa służył po wojnie połączeniom lokalnym Wałbrzych – Mieroszów, a w latach 1990-2004 także pociągom transgranicznym do przygranicznego Meziměstí^[2][13]. W latach 1997-2001 trasę wykorzystywały okresowo pociągi pospieszne z Wrocławia do Pragi^[2].

Trasa między Wałbrzychem a Boguszowem służyła za objazd dla linii kolejowej nr 274^[2]. Po ponownym zelektryfikowaniu linii głównej w 1965 roku, torowisko linii straciło na znaczeniu i zostało rozebrane latem 1994 roku ^[2]. Pozostawiono 13,5 km podtorza, pozbawionego wszelkiej infrastruktury kolejowej, oraz 13 wiaduktów będących wówczas w złym stanie technicznym^[4].

W „Dodatku do służbowych rozkładów jazdy” z 2001 roku linię wykazywano pod nazwą „291. [Wałbrzych Szczawienko -] Boguszów Gorce Wschód – Mieroszów – Granica Państwa”^[22].

Realizując postanowienia ustawy o restrukturyzacji przedsiębiorstwa państwowego Polskie Koleje Państwowe 1 października 2001 roku założono spółkę PKP Polskie Linie Kolejowe, której powierzono zarządzanie liniami kolejowymi Skarbu Państwa^[23]. Rozebrany uprzednio odcinek linii kolejowej nr 291 nie został, inaczej niż wiele innych linii, wniesiony w formie wkładu do spółki i został przez to uznany za zbędny dla działalności^[4].

Linię na odcinku Wałbrzych Szczawienko – Boguszów-Gorce Wschód formalnie zlikwidowano 23 stycznia 2002 roku^[4]. Część działek sąsiadujących bezpośrednio do dawnego torowiska została sprzedana^[4].

Podczas konferencji prasowej w Dolnośląskim Zakładzie Przewozów Regionalnych we Wrocławiu, dotyczącej wdrożenia w województwie rozkładu jazdy 2003/2004 w połowie grudnia 2003 roku, kierownictwo zakładu zapowiedziało likwidację w przyszłym roku połączenia pasażerskiego Wałbrzych – Meziměstí^[24]. Decyzję uzasadniono: „znikomą frekwencją” w pociągach oraz „fatalnym stanem toru”^[24]. Regularne pociągi osobowe ostatni raz wyjechały na linię 31 marca 2004 roku^[2].

W roku 2004 organizację i finansowanie lokalnego transportu kolejowego przekazano w całej Polsce samorządom województw^[25].

Po roku 2004

W pierwszym kwartale 2007 r. lokalne samorządy (powiat wałbrzyski i miasta: Wałbrzych, Szczawno-Zdrój i Boguszów-Gorce) wystąpiły z inicjatywą wspólnej realizacji inwestycji pod nazwą „Budowa trasy rekreacyjnej po nasypie kolejowym wraz z infrastrukturą towarzyszącą na odcinku: Wałbrzych – Szczawno-Zdrój – Boguszów-Gorce”^[4]. 26 czerwca 2007 roku strony podpisały list intencyjny dotyczący współpracy przy realizacji trasy i wystąpiły do PKP o nieodpłatne przekazanie dawnego podtorza^[4]. Polskie Koleje Państwowe, dostrzegając możliwość odpłatnego zagospodarowania działek pozostałych po linii, odmówiły bezpłatnego oddania gruntów^[26]. W zamian zaoferowano sprzedaż działek na rzecz powiatu bądź zawarcie umowy dzierżawy po zakończeniu regulowania stanu prawnego działek^[26]. Zastrzeżono, że w związku z pojawiającym się zainteresowaniem odbudowaniem linii przez firmy zajmujące się eksploatacją kruszyw na terenie powiatu propozycja może zostać anulowana^[26].

Trasa od Wałbrzycha do Boguszowa-Gorc ma zostać odbudowana staraniem władz miasta jako część kolei aglomeracyjnej (Wałbrzyska Kolej Aglomeracyjna)^[27].

W 2019 województwo dolnośląskie zadeklarowało zamiar przejęcia odcinka Szczawno Zdrój — Sobięcin^[28]. 28 listopada 2019 r. podpisano umowę, na mocy której samorząd dolnośląski przejął linię^[29].

Ruch pociągów

Pociąg specjalny Kolei Dolnośląskich na linii w okolicach Mieroszowa

Linia została zakwalifikowana przez Biuro Eksploatacji spółki PKP Polskie Linie Kolejowe jako „linia technologiczna”^[30].

Na linii od 31 marca 2004 roku nie jest prowadzony ruch regularnych pociągów pasażerskich^[2]. Według stanu na rok 2017, z uwagi na zły stan techniczny linii organizator przewozów regionalnych wyklucza możliwość wprowadzenia codziennego ruchu pociągów^[13].

Perspektywy

Od roku 2016 Urząd Marszałkowski we Wrocławiu rozważa uruchomienie po linii sezonowych szynobusów z Wrocławia przez Boguszów-Gorce w kierunku czeskiego Adršpach i popularnego rezerwatu przyrody Adršpašskoteplické skály^[13]

29 kwietnia 2019 r. podpisano protokół przejęcia linii przez samorząd województwa dolnośląskiego^[6].

Zobacz też

• Transport kolejowy w Wałbrzychu
• Tunel w Unisławiu Śląskim

Przypisy

Bibliografia

Instrukcje i przepisy kolejowe

• PKP SA Zakład Infrastruktury Kolejowej we Wrocławiu: Dodatek 1 do służbowego rozkładu jazdy pociągów zawierający warunki techniczno-ruchowe linii [teren IZ Wrocław, Wałbrzych, Opole] ważny od dnia 1 lutego 2001. Wrocław: IZIR we Wrocławiu, 2001.

Zapytania poselskie i odpowiedzi

• Anna Zalewska: Zapytanie nr 1502 do ministra infrastruktury w sprawie nieodpłatnego przekazania przez PKP SA odcinka podtorza zlikwidowanej linii kolejowej nr 291 relacji Wałbrzych-Szczawienko – granica państwa, z przeznaczeniem na inwestycję pod nazwą ˝Budowa trasy rekreacyjnej po nasypie kolejowym wraz z infrastrukturą towarzyszącą na odcinku Wałbrzych-Szczawno-Zdrój-Boguszów-Gorce˝. 2008-04-15. [dostęp 2017-09-25].
• Juliusz Engelhardt: Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Infrastruktury – z upoważnienia ministra – na zapytanie nr 1502 w sprawie nieodpłatnego przekazania przez PKP SA odcinka podtorza zlikwidowanej linii kolejowej nr 291 relacji Wałbrzych-Szczawienko-granica państwa, z przeznaczeniem na inwestycję pod nazwą ˝Budowa trasy rekreacyjnej po nasypie kolejowym wraz z infrastrukturą towarzyszącą na odcinku Wałbrzych-Szczawno-Zdrój-Boguszów-Gorce˝. 2008-05-15. [dostęp 2017-09-25].

Literatura i pozostałe źródła wtórne

• Michał Jerczyński, Stanisław Koziarski: 150 lat kolei na Śląsku. Opole: Wydawnictwo Instytutu Śląskiego, 1992.
• Rafał Wiernicki. Linia kolejowa nr 291 Wałbrzych Szczawienko – Mieroszów (- Meziměstí /CZ/). „Turysta Dolnośląski”, 2005. [dostęp 2017-09-21]. [zarchiwizowane z adresu 2017-09-21].