Lipienica (województwo dolnośląskie)

Lipienica

wieś
Lipienica widziana z Góry Świętej Anny (sierpień 2016)
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Powiat	kamiennogórski
Gmina	Kamienna Góra
Sołectwo	Lipienica
Wysokość	470–540 m n.p.m.
Liczba ludności (2017)	158[1]
Strefa numeracyjna	75
Kod pocztowy	58-405
Tablice rejestracyjne	DKA
SIMC	0189948
Położenie na mapie gminy wiejskiej Kamienna Góra Lipienica
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Lipienica
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Lipienica
Położenie na mapie powiatu kamiennogórskiego Lipienica
50°43′06,6″N 16°02′35,2″E/50,718500 16,043100

Lipienica (niem. Lindenau, łac. Lindinowe) – wieś w Polsce, w województwie dolnośląskim, w powiecie kamiennogórskim, w gminie Kamienna Góra. Leży częściowo u podnóża Gór Kruczych (zachodnia część), częściowo w Kotlinie Krzeszowskiej (wschodnia część). Jest to wieś łańcuchowa o charakterze rolniczym. Leży nieopodal turystycznego Krzeszowa. Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1292 roku. Do 1810 roku należała do cystersów z Krzeszowa. Najwięcej mieszkańców, ponad pół tysiąca, liczyła w drugiej połowie XIX wieku. Na początku XXI wieku zamieszkała przez sto kilkadziesiąt osób.

Podział administracyjny

Wieś jest położona w województwie dolnośląskim, w powiecie kamiennogórskim, w gminie Kamienna Góra^[2].

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa jeleniogórskiego.

Toponimia

Etymologia nazwy

Niemiecka nazwa wsi to połączenie Linden (lipa), oraz Aue (podmokła łąka, zagłębienie, teren nisko położony nad wodą) – Lindenau(e)^[3].

Polska nazwa to tłumaczenie nazwy niemieckiej.

Wcześniejsze nazwy

Historyczne nazwy Lipienicy:

• 1292 – Lindinowe (łac.)^[4];
• 1402 – Lindenau (niem.)^[5][6];
• 1945 – Lipowo (pol.)^[7];
• 1947 – Lipienica (pol.)^[8].

Geografia

Położenie

Lipienica leży częściowo u podnóża Gór Kruczych (zachodnia część), częściowo w Kotlinie Krzeszowskiej (wschodnia część)^[9]. Jest to wieś łańcuchowa. Ciągnie się ok. 2,5 km luźno rozrzuconymi zabudowaniami, na wysokości około 470–540 m n.p.m. W stronę Krzeszowa dochodzi do dawnej linii kolejowej, a od południowego zachodu wciska się w dolinę pomiędzy Lipowcem na północny zachód a Drążoną na południowy zachód. Przebiega tędy droga lokalna łącząca Krzeszów z Lubawką^[5][6].

Struktura użytkowania gruntów

Struktura użytkowania gruntów w obrębie miejscowości^[5][6]:

Budowa geologiczna

Grzbiet Gór Kruczych jest zbudowany z trachitów, zaś Kotlina Krzeszowska ze zlepieńców i piaskowców czerwonego spągowca, oraz górnokredowych piaskowców i mułowców, w większości nakrytych grubą warstwą osadów czwartorzędowych. Lekko falisty teren rozcinają płytkie dolinki małych potoków należących do dorzecza Zadrny^[5][6].

Ochrona środowiska

Natura 2000

W granicach Lipienicy znajdują się obszary Natura 2000^[10]:

Inne obszary

Pozostałe obszary ochrony środowiska w granicach Lipienicy^[10]:

Historia

Kapliczka słupowa w Lipienicy (marzec 2015)

W posiadaniu cystersów

Jest to jedna z najstarszych wsi w rejonie Krzeszowa. Została po raz pierwszy wzmiankowana w 1292 roku, w dokumencie w którym książę Bolko I Surowy nadaje cystersom przybyłym z Henrykowa ziemie wcześniej należące do benedyktynów, w tym Lipienicę, wspomnianą jako Lindinowe^[4]. W XIV wieku wieś objął przywilej górniczy, lecz nie wiadomo, czy były prowadzone tu jakiekolwiek roboty górnicze. Była to niewielka osada, która się nie rozwijała^[5][6]. Prawdopodobnie w 1427 roku Lipienica została doszczętnie zniszczona przez husytów, którzy pustoszyli dobra klasztorne^[5][6]. Lepiej zaczęła się dopiero rozwijać w 1 połowie XVII wieku. Istniały tu wówczas stawy rybne^[5][6]. W 1747 roku na wsi istniała cegielnia, a mieszkało w niej 10 kmieci, 9 zagrodników oraz 45 chałupników, wśród nich 6 rzemieślników^[5][6]. W 1765 roku wartość Lipienicy wynosiła 2832 talary^[5][6]. Wzmianka z 1785 roku wspominała 1 folwark, 10 kmieci, 9 zagrodników oraz 45 chałupników^[11]. W 1810 roku sekularyzowano dobra klasztorne i Lipienica (wraz z całymi włościami opactwa), stała się własnością królestwa^[5][6].

Okres od sekularyzacji do końca II wojny światowej

Ze wzmianki z 1830 roku wynika, że była to spora wieś, licząca 66 domów, folwark, oraz sołectwo z gorzelnią i cegielnią. Pracowały 43 krosna tkające płótno^[11]. Było to w okresie rozkwitu tego rzemiosła na ziemi kamiennogórskiej^[5][6]. W 1845 roku istniały szkoła z nauczycielem i 2 gospody, liczba krosien wzrosła do 66. Było też 8 innych rzemieślników. Wynika z tego, że większość mieszkańców utrzymywała się z tkactwa^[11]. Upadek tego rzemiosła w 2 połowie XIX wieku wpłynął na wyraźny odpływ ludności, a wieś egzystowała już tylko jako osada rolnicza^[5][6]. W 1911 roku we wsi po raz kolejny wzmiankowano cegielnię oraz szkołę (jako katolicką). Ponadto działały tu Stowarzyszenie Rolników oraz Klub Rowerzystów^[12]. W 1939 roku została wspomniana placówka pocztowa, wymieniona szkoła podstawowa, oraz fakt o tym, że wieś była zelektryfikowana^[13]. Pod koniec II wojny światowej w Lipienicy budowane było przez więźniarki filii obozu Gross-Rosen w Lubawce lotnisko polowe^[14].

Po II wojnie światowej

Po 1945 r. Lipienica pozostawała wyludniającą się wsią rolniczą. Położenie poza głównymi trasami komunikacyjnymi, brak przemysłu w pobliżu i trudne warunki glebowo-klimatyczne nie sprzyjają jej rozwojowi. W 1994 r. zmodernizowano drogę z Lipienicy do Lubawki, tworząc asfaltową szosę^[5][6]. W roku 2016 został przeprowadzony remont drogi^[15].

Najważniejsze daty

• 1292 – pierwsza wzmianka, początek przynależności do cystersów z Krzeszowa.
• 1810 – kasata dóbr klasztornych, odtąd Lipienica przestała należeć do cystersów.
• 1945 – Lipienica jest polska, zmiana nazwy na Lipowo, a później na Lipienica^[7][8].

Pomnik pamięci poległych niemieckich żołnierzy pochodzących z Lindenau (Lipienicy) w trakcie I wojny światowej. (kwiecień 2017)

Architektura i zabytki

Kapliczka domkowa w Lipienicy (marzec 2015)

Krzyż przydrożny w Lipienicy (marzec 2015)

We wsi zachowało się wiele domów stanowiących interesujące przykłady budynków ludowych regionu, szczególnie w górze wsi parterowe chaty drewniane lub drewniano-murowane, niektóre o konstrukcji zrębowej. Niektóre pod jednym dachem łączą część mieszkalną i gospodarczą. Posiadają dwuspadowe dachy ze szczytami oszalowanymi deskami. Pochodzą w większości z XIX wieku.

Zabytki w Lipienicy według Narodowego Instytutu Dziedzictwa^[10][16]:

• kaplice kalwarii, nr rej.: A/5488/589 z 26.08.1959 (na terenie miejscowości znajduje się jedna kaplica), jest częścią pomnika historii Opactwo Cystersów w Krzeszowie^[17].

Obszary w Lipienicy w rejestrze Dolnośląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków^[18]:

• Lipienica, historyczny układ ruralistyczny wsi, strefa obserwacji archeologicznej miejscowości o wczesnej metryce.

Do cenniejszych obiektów zabytkowych ujętych w Gminnej Ewidencji Zabytków należą m.in.^{[5][6][19][20]}:

• kapliczka murowana, z 3 ćwierci XIX wieku,
• nr 13 – dom mieszkalny, murowany, z 3. ćw. XIX w.,
• nr 22 – dom mieszkalno-gospodarczy, murowany, z 4. ćw. XIX w.,
• nr 24 – dom mieszkalny, murowany, z około 1920 r.,
• nr 26 – dom mieszkalny, z około 1920 r.,
• nr 39 – dom mieszkalno-gospodarczy, murowany, z 3. ćw. XIX w.,
• nr 55 – dom mieszkalny, murowany, z końca XIX w.,
• nr 59 – dom mieszkalny, murowany, z końca XIX w.,
• nr 61 – dom mieszkalny, drewniany, z 3. ćw. XIX w.

Ponadto wyróżniają się nieobjęte Gminną Ewidencją Zabytków^[5][6]:

• nr 57 – dom mieszkalny, murowany, z 3. ćw. XIX w.,
• nr 60 – dom mieszkalny, murowany, z końca XIX w.

We wsi znajduje się wiele kapliczek, co jest świadectwem wielowiekowej przynależności wsi do cystersów.

Demografia

Liczba ludności Lipienicy w latach 1785–2016^{[1][5][6][21][2][22][23][24][25][13][26]}:

Budynek byłej szkoły podstawowej (sierpień 2016)

Edukacja

We wsi znajdowała się szkoła podstawowa. Wzmiankowana jest ona w 1840 roku jako „szkoła z nauczycielem”^[5][6]. Na dzień 1 grudnia 1945 w szkole uczyło się 36 dzieci, a nauczali w niej Maria Musiał i J. Złobikowska^[27].

Po zlikwidowaniu szkoły w Lipienicy wieś leży w obrębie obwodu szkoły podstawowej w Krzeszowie^[28].

Religia

Katolicy z Lipienicy należą do parafii Wniebowzięcia NMP w Krzeszowie.

Wcześniej zachodnia część wsi należała do parafii w Lubawce^[29][30]. W latach powojennych odstąpiono od dzielenia miejscowości i cała Lipienica została oddana do parafii w Krzeszowie^[30].

Liczba ewangelików oraz katolików w Lipienicy w latach 1830–1925 ^{[11][22][31][26]}:

Infrastruktura

Gospodarka wodno-ściekowa

Wieś jest wyposażona w sieć wodociągową, która prowadzi z ujęcia wody w Krzeszówku. Lipienica nie posiada sieci kanalizacyjnej^[32].

Transport

Rozmieszczenie przystanków autobusowych w Lipienicy

Komunikacja autobusowa

We wsi znajdują się trzy przystanki autobusowe:

• Lipienica^[33],
• Lipienica szkoła nż^[a][34],
• Lipienica nż^[a][35].

Jedynym przewoźnikiem obsługującym regularne połączenia autobusowe w Lipienicy jest Przedsiębiorstwo PKS w Kamiennej Górze^[36].

Trasa drogi w Lipienicy

Transport drogowy

Przez wieś przechodzi droga powiatowa nr 3463D^[15], prowadząca z Krzeszowa do Kamiennej Góry^[5][6].

Byłe rozmieszczenie linii kolejowych w Lipienicy czerwony − Linia kolejowa nr 330 niebieski − bocznica do kopalni w Krzeszówku

Transport kolejowy

Przez Lipienicę przebiegały krótkie odcinki linii kolejowych^[10]:

• 330 – z Kamiennej Góry do Okrzeszyna (o długości ok. 600 m), Zaczęto jej budowę pod koniec 1897 roku, otwarto ją w 1899 roku, ruch pasażerski zawieszono w 1954 roku, a towarowy w 1987 roku. Odcinek z Krzeszowa do Chełmska Śląskiego rozebrano w 1998 roku.
• bocznica linii kolejowej nr 330 – z Krzeszowa do kopalni kwarcu w Krzeszówku (o długości ok. 100 m). Wybudowany w 1973 roku, pociągi przestały przejeżdżać po zakończeniu eksploatacji kopalni w 1990 roku. Została rozebrana w 1999 roku.

Poza przejazdem kolejowym na terenie wsi nie znajdowały się żadne obiekty infrastruktury kolejowej (stacje, przystanki)^[37].

Planowane jest utworzenie na miejscu linii kolejowej od strony Kamiennej Góry ścieżki rowerowej. W Lipienicy ścieżka prowadziłaby do skrzyżowania z ulicą^[38]. Istnieje również alternatywa, by ścieżka wiodła do Chełmska Śląskiego^[39].

Górnictwo

Wieś w XIV wieku została objęta przywilejem górniczym nadanym klasztorowi przez księcia świdnickiego Bolka II, lecz nie ma żadnych wzmianek o prowadzeniu robót górniczych w tamtym czasie^[5][6]. W późniejszych latach we wsi działała cegielnia. Pierwsza wzmianka o niej pochodziła z 1830 roku^[11]. W 1911 roku była ona już zelektryfikowana^[12]. Obecnie wyrobiska byłej cegielni zalane są wodą^[32].

Turystyka

Krzyż w Lipienicy (marzec 2015)

Lipienica jest położona w miejscu korzystnym dla rozwoju turystyki. Przez wieś przechodzą szlaki turystyczne:

• – Rozdroże pod Sulicą – Rozdroże Kowarskie – Papczyn – Paprotki – Dziurawa Skała – Lubawka – Krucza Skała – Rozdroże Trzech Buków – Przełęcz Ulanowicka – Przełęcz Pośrodka – Kujawa Platz – Leszczynowy Wąwóz – Lipienica – Krzeszów – Krzeszówek – Gorzeszów – Przełęcz Żłób – Kochanów – Różana – Mieroszowskie Ściany – Kamionka – Nowe Siodło – Średniak – Przełęcz Sokołowska – Kozina – Kopica – Przełęcz pod Szpiczakiem – Ruprechitický Špičak – Široký vrch – Płoniec – Kościelec – Słodna – Trzy Koguty – Bukowa Góra – Koniniec – Przełęcz pod Czarnochem – Czarnoch – Trójpański Kamień – Leszczyniec – Głowy – Wysoka – Włodarz – Ptasi Szczyt – Tłumaczówek – Otovicky vrch – Tłumaczów;
• (Główny Szlak Sudecki) Świeradów-Zdrój – … – Lubawka – Leszczynowy Wąwóz – Lipienica – Betlejem – Krzeszów – Lesista Wielka – Sokołowsko – Bukowiec – Schronisko „Andrzejówka” – Rogowiec – Nad Doliną Rybnej – Jedlina-Zdrój – … – Prudnik;
• (Rowerowa Trasa Transgraniczna Wschodnia) – Okrzeszyn – Uniemyśl – Chełmsko Śląskie – Przełęcz Ulanowicka – Lubawka – Drążona – Lipienica – Krzeszów – Krzeszówek – Gorzeszów – Dobromyśl – Kochanów – Różana – Mieroszów;
• – Schronisko Młodzieżowe „Lubavia” – Przełęcz Ulanowicka – Przełęcz Pośrodka – Kujawa Platz – Drążona – Lipienica – Czarnogóra – Pustelnia – Kierz – Leszczynowy Wąwóz – Lipowiec – Święta Góra – Schronisko Młodzieżowe „Lubavia”;
• (Trasa rowerowa „Szlak Cystersów”) – Krzeszów – Krzeszówek – Gorzeszów – Kochanów – Różana – Łączna – Przełęcz Strażnicze Naroże – Przełęcz Chełmska – Chełmsko Śląskie – Przełęcz Ulanowicka – Schronisko Młodzieżowe „Lubavia” – Lubawka – Drążona – Lipienica – Krzeszów – Betlejem – Przedwojów – Kamienna Góra – Czadrówek – Łąkta – Czadrów – Krzeszów^[40].

Boisko w Lipienicy (kwiecień 2017)

Sport

We wsi znajduje się klub sportowy piłki nożnej Orły Lipienica^[41].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Marek Staffa: Słownik geografii turystycznej Sudetów, tom 9, Góry Kamienne. Wrocław: Wydawnictwo I-BiS, 1996, s. 133–135. ISBN 83-85773-20-7.
• Marek Staffa: Słownik geografii turystycznej Sudetów, tom 8, Kotlina Kamiennogórska, Wzgórza Bramy Lubawskiej, Zawory. Wrocław: Wydawnictwo I-BiS, 1997, s. 200–203. ISBN 83-85773-23-1.
• Sudety Środkowe. Skala 1:40 000. Jelenia Góra: Wydawnictwo Turystyczne Plan, 2005. ISBN 83-60044-44-9.
• MarianM. Gabrowski MarianM., Śladami zapomnianego lotniska w Lipienicy, Polkowice 2018, ISBN 978-83-950215-0-3  (pol.).

Linki zewnętrzne

• Informacje o sołectwie na stronie Biuletynu Informacji Publicznej gminy wiejskiej Kamienna Góra.

• Lipienica na stronie Mariana Gabrowskiego o Krzeszowie i okolicach.
  • Informacje o Lipienicy ze starych książek.
  • Przedwojenni mieszkańcy wioski z książek adresowych.
  • Zawody występujące w przedwojennej Lipienicy.
  • Przedwojenna numeracja w Lipienicy.
  • Pocztówki z przedwojennej Lipienicy.
• Lipienica na stronie ak.landschut.de (niem.)
• Lipienica na stronie landeshut.de (niem.)
• Lipienica na stronie landeshut.info (niem.)
  • Drzewo genealogiczne rodziny Reiß'ów z Lipienicy. (niem.)