Lipniki (powiat ostrołęcki)

Ten artykuł od 2010-10 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do wiarygodnych źródeł. (Dodanie listy źródeł bibliograficznych lub linków zewnętrznych nie jest wystarczające). Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Lipniki

wieś
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	ostrołęcki
Gmina	Łyse
Liczba ludności (2018–09–05)	1115[1]
Strefa numeracyjna	29
Kod pocztowy	07-436[2]
Tablice rejestracyjne	WOS
SIMC	0513538[3]
Położenie na mapie gminy Łyse Lipniki
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Lipniki
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Lipniki
Położenie na mapie powiatu ostrołęckiego Lipniki
53°19′24″N 21°31′25″E/53,323333 21,523611

Kościół pw. Najświętszego Serca Jezusowego

Wnętrze kościoła

Otoczenie kościoła

Wiatrak z XIX w.

(c) Albertus z polskiej Wikipedii, CC-BY-SA-3.0

Zespół Szkół (Szkoła Podstawowa i Publiczne Gimnazjum) w Lipnikach

(c) Albertus at pl.wikipedia, CC-BY-SA-3.0

Remiza OSP

Lipniki (kurp. Lypńϊky^[4]) – wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie ostrołęckim, w gminie Łyse^[5][3].

W latach 1975–1998 wieś należała administracyjnie do województwa ostrołęckiego.

Siedziba parafii Najświętszego Serca Jezusowego należącej do dekanatu Kadzidło, w diecezji łomżyńskiej. Dziś znajduje się tu kościół parafialny, zespół szkół podstawowych, urząd pocztowy i ochotnicza straż pożarna.

Położenie

Miejscowość położona jest wśród krajobrazów Puszczy Kurpiowskiej w obszarze centralnym zwanym Puszczą Zieloną, w środkowej części Równiny Kurpiowskiej. Rośnie tu dużo drzew. Przeważają lasy iglaste. Jest dużo lip, od ich zapachu wzięła się nazwa Lipniki. Wioska leży nad Szkwą. W Lipnikach wypływa strumyk zdrojowy „Ryk”. Przez Lipniki płynie kanał „Kaczor”. Występują żeremia bobrowe i rosną jałowce. Jest czyste powietrze, w okolicach nie ma fabryk. Wszystkie dzielnice otoczone są moreną polodowcową II okresu porośniętą lasami.

Integralne części wsi

Nazwa

Większość osób uważa, że nazwa pochodzi od licznych lip i ich zapachu. To miało zauroczyć Wiśniewskiego, który postanowił zarejestrować osadę jako wieś Lipniki. Jednak niektórzy mówią, że nazwa pochodzi od butów z lipowego drzewa zwanych „lipniokami”.

Na różnych stemplach parafialnych, zachowanych do dziś, widnieje łacińska nazwa Lipnik – „Ecclesia Parochialis Lipnicensis” („Kościół Parafialny Lipniki”)

Często dopełniacz nazwy miejscowości jest mylony. Niektórzy ludzie mówią „Lipników” zamiast „Lipnik”.

Zasoby naturalne

Znajdują tu się duże zasoby gliny, kamienia, żwiru, piasków silikatowych, torfu i bursztynu, a także białe glinki. Rośnie tu dużo drzew. Są to głównie sosna w uzupełnieniu z brzozą, świerkiem, olchą oraz dębem. Podszycie głównie stanowi jałowiec. Występuje również woda źródlana. Przykładem może być strumień „Ryk” na Zdroju.

Zabytki

Status zabytku uzyskały:

• w rejestrze zabytków: zespół kościoła parafialnego pw. Najświętszego Serca Jezusowego (kościół murowany 1837–1843 w stylu neobarokowym i dzwonnica murowana z I poł. XIX w.), cmentarz grzebalny (kaplica murowana z II poł. XIX w., brama murowana z XIX w.^[6] i krzyże nagrobne żelazne^[7]),
• w gminnej ewidencji zabytków: domy drewniane i murowane, cmentarz epidemiczny, cmentarze wojenne, wiatrak drewniany typu kozłowego^[8].

Historia

Legenda

Według miejscowych podań założycielem wsi był Wiśniewski, uciekinier z Piotrkowa Trybunalskiego, podobno szlachcic. Uciekł przed wyrokiem sądu lub plotkami. Do Lipnik przybył w 1663 roku i wraz z kompanami założył tu osadę. 10 lat później udał się do starosty ostrołęckiego i towarzystwa bartnego, by zarejestrować osadę jako wieś Lipniki. Przyjął prawo bartne i włączył wieś do parafii rzymskokatolickiej w Nowogrodzie. Wkrótce nawet z odległych terenów Rzeczypospolitej zaczęła napływać fala osadników. Już w 1690 roku w Lipnikach działał piec ceramiczny, istniała też kuźnia. Powstał zajazd i dworek bartno-myśliwski na Zielonym Wzgórzu. Panem dworku był Grabski – uciekinier z Kujaw^[9].

W źródłach historycznych

Pierwsza wzmianka dotycząca Lipnik w zachowanych źródłach historycznych pochodzi z Metryki Koronnej – 16 grudnia 1646 na sejmie walnym w Warszawie król Władysław IV zezwolił Stanisławowi Duczymińskiemu na objęcie dożywocia na starostwie ostrołęckim należącym do jego żony Zofii z Szujskich. W skład starostwa wchodziły m.in. Lipniki oraz sąsiadujący z nią młyn Tartak^[10]. W grudniu 1646 za pozwoleniem króla małżonkowie Duczymińscy scedowali wieś na starostę łomżyńskiego Hieronima Radziejowskiego^[11]. Kolejnym dokumentem wspominającym Lipniki jest przywilej wydany przez królową Ludwikę Marię w 1661^[12]. Lustracja starostwa łomżyńskiego przeprowadzona w listopadzie 1673 podaje, że Lipniki to wieś nowo zasadzona między Borami, zadney powinności ani Robocizny nie odprawuie, dla tego iż zarosli y Chrostow nie ma dobytych, gdyż Poddani tey wsi więcey bawią się Barciami aniżeli Rol uprawowaniem y Zasiewaniem. W lustracji tej wspominany został również przywilej nadany w Warszawie 28 lipca 1672 przez króla Michała, według którego z zapisanych dóbr we wsi Lipniki szlachetny Wojciech i Marcjanna małżonkowie Jurscy należytą Rzpltey usługę oddawać powinien^[13]. Lustracje ziemi łomżyńskiej z lat 1736 i 1758 wśród dóbr łomżyńskich podają Lipniki zapisane jako wójtostwo^[14][15]. W 1738 roku, w trakcie powstania Kurpiów, wójt lipnicki Wawrzyniec Jurski na zlecenie Józefa Mniszcha podejmował próby negocjacji z powstańcami, co doprowadziło do jego wypędzenia. W procesie przywódców powstania występował później w roli oskarżyciela^[16]. W 1740 wieś została włączona do parafii w Kadzidle. W 1755 roku wizytował ją biskup Józef Eustachy Szembek, który poświęcił miejscowy cmentarz i zezwolił na budowę kościoła, jednak dopiero po 1775 wybudowana została drewniana kaplica^[17].

W 1800 wójtostwo lipnickie należało do rodziny Kierznowskich^[18]. W 1808 podjęte zostały kolejne starania o utworzenie w Lipnikach odrębnej parafii, co doszło do skutku dopiero w maju 1838. Do nowej parafii pw. Najświętszego Serca Jezusowego włączono Lipniki i 8 okolicznych wiosek^[19]. Budowę murowanej świątyni pw. Najświętszego Serca Jezusowego rozpoczęto w 1841 roku, a zakończono trzy lata później. Ww 1845 roku przystąpiono do powiększenia budowli. Ostateczne zakończenie budowy nastąpiło w 1889 roku^[17].

W tym czasie w Lipnikach istniała szkoła elementarna. Dowodów na jej istnienie jest kilka. Jednym z nich jest zapis w księdze parafialnej, który mówi, że 27 lutego 1844 roku w wieku 23 lat zmarł nauczyciel lipnickiej szkoły – Antoni Madrakowski. Późniejsze zapisy o innych nauczycielach to: Andrzej Dąbrowski zm. 1852 r., Kazimierz Kurpiewski zm. 1865 r. Analiza ksiąg parafialnych wskazuje, że większość mieszkańców Lipnik potrafiła się podpisać.

Wiadomo też, że przed 1865 rokiem utworzono szkoły rządowe w Myszyńcu, Kadzidle i Lipnikach. Lipniczanie w tych czasach byli dość aktywni. Powodem do tego twierdzenia jest, że właśnie tutaj powstała jedna z trzech pierwszych szkół na Kurpiowszczyźnie.

15 maja 1905 roku w Warszawie podpisano statut Polskiej Macierzy Szkolnej. W okręgu ostrołęckim PMS zawiązała się w dniu 1 maja 1907 r. i obejmowała powiat ostrołęcki oraz część makowskiego i kolneńskiego. Z 12 kół w tym okręgu trzy były zorganizowane w regionie kurpiowskim: w Myszyńcu, Czarni i Lipnikach.

Kolejne informacje o istnieniu szkoły pochodzą z lat 1925–1931, czyli już w odrodzonej Polsce. Kierownikiem szkoły był Jan Lech. W czasie II wojny światowej nie chodzono do szkoły. Po II wojnie światowej kierownikiem szkoły został Antoni Maruszko. Przyczynił się on do budowy Pomnika Tysiąclecia. Pierwszym dyrektorem został Józef Puławski (1961-1966), po nim Andrzej Krzyżewski (1966-1998). Następnie Danuta Kiernozek (1998-?). Obecnie dyrektorem jest Joanna Kurowska z Ostrołęki.

W 1708 roku w okolicach Ostrołęki Kurpie stoczyli walki ze Szwedami (bitwa pod Kopańskim Mostem), broniąc im wejścia na tereny puszczańskie. W 1795 roku nastąpił III rozbiór Rzeczypospolitej. W tej sytuacji Lipniki znalazły się w zaborze pruskim, a potem w granicach Carstwa Rosyjskiego. Później znalazły się w granicach Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego (Kongresowego). Jednak prawdopodobnie mieszkańcy Kurpi nie byli prześladowani i poddawani rusyfikacji, jedynie były to germanizacje, które nie trwały długo. Kurpiaki walczyli w powstaniach – listopadowym i styczniowym. Wielu ludzi wyemigrowało z Lipnik i dziś można znaleźć, np. w USA i Niemczech wielu ludzi o kurpiowskich korzeniach, a także ludzi, którzy wiedzą, że ich przodkowie mieszkali właśnie w Lipnikach.

W tamtych czasach na terenie Lipnik oprócz Polaków mieszkała znaczna liczba Żydów, Niemców, a także Litwinów, Rusinów i Rosjan.

W 1914 roku wybuchła I wojna światowa. Przez Lipniki przez krótki okres przebiegał front i toczyły się działania wojenne. W 1918 roku zakończyła się wojna. 11 listopada Polska odzyskała niepodległość. Lipniki zaraz po odzyskaniu niepodległości znalazły się w granicach II Rzeczypospolitej.

Od okresu międzywojennego do dziś (nie licząc wojny) Lipniki rozwijają się. W II RP właśnie nastąpił dynamiczny rozwój, kontynuowany w PRL. W Lipnikach powstały dwa sklepy spożywcze i piekarnia.

W wyniku agresji Niemiec we wrześniu 1939, miejscowość została przyłączona do III Rzeszy i znalazła się w strukturach Landkreis Scharfenwiese (ostrołęcki) w rejencji ciechanowskiej (Regierungsbezirk Zichenau) Prus Wschodnich^[20].

Po wybuchu II wojny światowej w 1939 ludność zaczęła opuszczać Lipniki. Wszyscy Żydzi lipniccy porzucali swoje posiadłości i uciekali przed wojskami niemieckimi. Praktycznie wszyscy „cudzoziemcy lipniccy” opuścili Lipniki, z wyjątkiem niektórych Niemców i Rosjan. Spora liczba Polaków wstąpiła do Armii Krajowej. Pomagali ludności cywilnej, szykowali pułapki i zasadzki. W 1945 r. zakończyła się wojna, lecz w Lipnikach i niektórych regionach Polski działania wojenne trwały dalej. Były to walki o objęcie władzy w kraju. Ostatecznie przejęli ją komuniści.

Po wojnie powstał sklep monopolowy i wielobranżowy, restauracja, dwie rzeźnio-masarnie, ubojnia, bank spółdzielczy „Kasa Stefczyka”. W 1954 powstała gromada Lipniki. W latach 60. założono kółko rolnicze, wybudowano Spółdzielcze Pawilony Handlowe i remizę strażacką (straż pożarna istniała od 1949 roku). W tym czasie istniał też Klub Książki i Prasy oraz Gromadzka Rada Narodowa. Rozwijała się kultura i sztuka – tkactwo, rzeźbiarstwo, robiono wycinanki. Sprzedawano po całej Polsce firanki i maty. Wielu ludzi w okresie PRL wyjeżdżało do USA. Była to wieś głównie rolnicza. Uprawiano konopie i hodowano bydło. Lipniki zaczęły zmieniać swój wygląd. Budowano domy murowane zamiast drewnianych.

Dziś mieszkańcy Lipnik utrzymują się z gospodarki rolnej, jednak rolników jest coraz mniej. Coraz więcej ludzi porzuca gospodarstwa i zajmuje się pracą np. w masarni JBB w Łysych lub pracuje na budowie. W Lipnikach obecnie są dwa sklepy, w tym „Zielony Market”.

Demografia

Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku zamieszkiwało tu 1.170 osób, 1.144 było wyznania rzymskokatolickiego, 2 greckokatolickiego a 24 mojżeszowego. Jednocześnie 1166 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową, 2 żydowską a 2 rusińską. Było tu 209 budynków mieszkalnych^[21].

Zobacz też

• Tartak (powiat ostrołęcki)
• Dekanat Kadzidło

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Lipniki 1(8), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 276 .
• Strona Klubu Sportowego Huragan Lipniki