Liposom

Schemat liposomu zbudowanego z fosfolipidów w roztworze wodnym.

Liposomy, pęcherzyki fosfolipidowestruktury powstające samoistnie z fosfolipidów. Mają postać pęcherzyków (o wielkości 0,01–1 μm) wypełnionych wodą (lub wodnym roztworem), a otoczonych podwójną warstwą lipidową o grubości ok. 5 nm. Otoczka liposomów jest zbudowana analogicznie do błon biologicznych. Liposomy występują w organizmach żywych, np. we krwi oraz są produkowane przemysłowo.

Liposomy wytwarzane sztucznie znajdują zastosowanie głównie w przemyśle farmaceutycznym oraz kosmetycznym, a także w badaniach naukowych, jako model błony biologicznej. Wewnątrz liposomów można umieszczać roztwory lub zawiesiny wodne różnych substancji, w tym także leków lub kwasów nukleinowych. Cecha ta umożliwia stosowanie liposomów jako nośników leków.

Modyfikowane liposomy, zawierające w otoczce białka, antygeny lub inne substancje biologiczne mogą służyć do projektowania leków działających wybiórczo na konkretną tkankę. Jeśli w błonie liposomów znajdują się określone białka, np. apolipoproteiny, dla których receptory znajdują się tylko na niektórych komórkach, wtedy liposomy wiążą się z tymi komórkami, błony fuzują (łączą się), a zawartość liposomów przedostaje się bezpośrednio do komórek, w ten sposób można leczyć wybiórczo, np. różnego rodzaju nowotwory (badania prowadzono na raku okrężnicy myszy[1]). Natomiast jeśli w liposomach znajdują się fragmenty DNA zawierające określony gen, wówczas za pomocą takiej samej metody można przenieść taki gen bezpośrednio do komórek w celach leczniczych.

Podział

Liposomy można podzielić na sztuczne i naturalne.

Liposomy sztuczne

Liposomy sztuczne można podzielić pod względem rozmiaru, ilości warstw otoczki i sposobu wykonania. Wyróżnia się następujące grupy:

  • Liposomy z więcej niż jedną warstwą lipidową
    • Liposomy wielowarstwowe (ang.multilamellar vesicles) – MLV – rozmiar 0,4–10 µm
    • Pęcherzyki oligolamelarne (ang.oligolamellar vesicles) – OLV – rozmiar 0,1–1 µm
  • Liposomy jednowarstwowe (ang.unilamellar vesicles) – UV – rozmiar 0,01–1 µm
    • Małe liposomy jednowarstwowe (ang.small (or sonicated) unilameller vesicles) – SUV – rozmiar 0,02–0,03 µm
    • Duże liposomy jednowarstwowe (ang.large unilamellar vesicles) – LUV – rozmiar 0,05–1 µm
    • Olbrzymie jednowarstwowe liposomy (ang.giant unilamellar vesicles) – GUV – rozmiar >1 µm
    • Wielopęcherzykowe liposomy (ang.multivesicular vesicles) – MVV – rozmiar >1 µm

Liposomy naturalne

W warunkach naturalnych, lipidy (cholesterol, triglicerydy i in.) transportowane są w środowisku wodnym organizmu, z krwią i płynem tkankowym w postaci lipoprotein. Mają one postać pęcherzyków lub dysków otoczonych podwójną lub pojedynczą warstwą lipidową błony, zbudowaną z fosfolipidów, w których znajdują się białkaapolipoproteiny.

Wyróżnia się różne rodzaje lipoprotein:

  • VLDL (ang. very low density lipoprotein tj. lipoproteina o bardzo małej gęstości; do 1,006 g/ml)
  • LDL (ang. low density lipoprotein tj. lipoproteina o małej gęstości; do 1,063 g/ml), która powstaje z VLDL i której obecność w surowicy wiązana jest z podwyższonym ryzykiem miażdżycy
  • HDL (ang. high density lipoprotein tj. lipoproteina o wysokiej gęstości; do 1,21 g/ml)

oraz

  • IDL (ang. intermediate density lipoprotein tj. lipoproteina o pośredniej gęstości; do 1,019 g/ml)

Wytwarzanie

Do technik formowania liposomów należą:

  • Wstrząsanie – powoduje powstawanie wielowarstwowych liposomów (MLV), które można następnie rozbijać na mniejsze, różnymi metodami.
  • Sonikacja – jest to metoda prowadząca do powstania liposomów jednowarstwowych (jedna warstwa podwójnej błony lipidowej)

Zastosowanie

W biologii i medycynie liposomy są stosowane do:

  • badania właściwości białek błonowych
  • modulowania procesów zachodzących w naturalnych błonach
  • wbudowywania nowych składników do błony komórkowej
  • wprowadzania do komórek substancji trudno rozpuszczalnych i łatwo utleniających się w wodzie

Zobacz też

Przypisy

  1. "Fizjologia Molekularna Komórki", Tom I, pod redakcją S. Moskalewskiego i W. Sawickiego

Bibliografia

  • "Fizjologia Molekularna Komórki", Tom I, pod redakcją S. Moskalewskiego i W. Sawickiego
  • Stanisław Janicki, Adolf Fiebig, Małgorzata Sznitowska, Teresa Achmatowicz: Farmacja stosowana : podręcznik dla studentów farmacji. Warszawa: Wydaw. Lekarskie PZWL, 2003. ISBN 83-200-2847-7.


Media użyte na tej stronie

Liposome scheme-en.svg
Autor: SuperManu, Licencja: CC BY-SA 3.0
Schema of a liposome showing phospholipid bilayer surrounding an aqueous interior and excluding an aqueous exterior environment