Lipowiec (Ustroń)

Lipowiec
	Osiedle Ustronia
	; Zabytkowy Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Powiat	cieszyński
Miasto	Ustroń
W granicach Ustronia	1 stycznia 1973
SIMC	0926803
Strefa numeracyjna	33
Kod pocztowy	43-450
Tablice rejestracyjne	SCI
	Położenie na mapie Ustronia Lipowiec
	Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Lipowiec
	Położenie na mapie województwa śląskiego Lipowiec
	Położenie na mapie powiatu cieszyńskiego Lipowiec
	49°44′56″N 18°49′59″E/49,748806 18,833028
	Portal Polska

Lipowiec – osiedle (jednostka pomocnicza) miasta Ustroń (nr 8)^[2] dawniej wieś w ówczesnym powiecie cieszyńskim sprzed reformy administracyjnej 1975 r.; W granicach Ustronia od 1 stycznia 1973 r.

Lipowiec jest typową ulicówką; ciągnie się od doliny Wisły na zachodzie po grzbiet będący wododziałem Wisły i Brennicy – na wschodzie. Położony jest na Pogórzu Cieszyńskim w widłach rzek Wisły i Brennicy, u północnych podnóży Lipowskiego Gronia.

Historia

Miejscowość po raz pierwszy wzmiankowana została w łacińskim dokumencie Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego), spisanym za czasów biskupa Henryka z Wierzbna ok. 1305 r. w szeregu wsi zobowiązanych do płacenia dziesięciny biskupstwu we Wrocławiu, w postaci item in Lypowetz^[3]^[4]^[5]. Zapis ten (brak określenia liczby łanów, z których będzie płacony podatek) wskazuje, że wieś była w początkowej fazie powstawania (na tzw. surowym korzeniu, co znaczy, że wcześniej na jej gruncie nie istniała żadna inna osada^[6]), co wiąże się z przeprowadzaną pod koniec XIII w. na terytorium późniejszego Górnego Śląska wielką akcją osadniczą (tzw. łanowo-czynszową). Wieś politycznie znajdowała się wówczas w granicach utworzonego w 1290 r. piastowskiego (polskiego) księstwa cieszyńskiego, będącego od 1327 r. lennem Królestwa Czech, a od 1526 r. w wyniku objęcia tronu czeskiego przez Habsburgów wraz z regionem aż do 1918 r. w monarchii Habsburgów (potocznie Austrii).

W sprawozdaniu z poboru świętopietrza z 1335 r. w diecezji wrocławskiej na rzecz Watykanu sporządzonego przez nuncjusza papieskiego Galharda z Cahors wśród 10 parafii archiprezbiteratu w Cieszynie wymieniona jest parafia w miejscowości Lipovecz^[7], czyli Lipowiec^[8]. Pierwszy kościół był zapewne drewniany. Jeszcze w XIV w. rozwój wsi uległ zahamowaniu i przestała być ona siedzibą parafii^[9], gdyż taka nie została już wymieniona w podobnym spisie sporządzonym przez archidiakona opolskiego Mikołaja Wolffa w 1447 r.^[10]

W latach 1573/1577-1594 Lipowiec znajdował się w granicach wydzielonego z księstwa cieszyńskiego skoczowsko-strumieńskiego państwa stanowego. W 1621 r. wieś, należąca do książąt cieszyńskich, była już w pełni zorganizowana i liczyła 16 siedlaków, 8 zagrodników i 4 chałupników. Istniał wtedy w Lipowcu folwark książęcy „od starodawna wystawiony”, a także drugi folwark, szlachecki, zwany Bernadką.

Lipowiec był osadą czysto rolniczą, a lipowczanie nie mieli ani „bydła wałaskiego” (tj. owiec i kóz), ani szałasów w górach. Pieczęć gminna ma w swym znaku pług. Mieszkańcy wsi nie mieli też prawa poboru drewna z lasu na Lipowskim Groniu, dlatego też wcześnie zaczęli stawiać domy murowane, nie spotykane z reguły w innych wsiach beskidzkich. Na przełomie XVII i XVIII w. z podzielonego pastwiska gminnego utworzono 24 grunty chałupnicze. W 1713 r. rozparcelowano folwark Bernadkę, zaś w 1714 r. podzielono grunty folwarku książęcego między kolejnych 33 chłopów. Rozwój wsi związany był później z budową ustrońskiej huty, dla której na terenie Lipowca kopano rudę żelaza.

W połowie XVIII w. przybyli do Lipowca jezuici, którzy założyli tu w 1749 r. „sierociniec” dla wychowywania dzieci ewangelików w wierze katolickiej (sierociniec ten został przeniesiony w 1753 r. do Ustronia). W 1810 r., na miejscu drewnianego kościoła z 1690 r., postawiono nowy, murowany kościół, wzniesiony z tzw. funduszu religijnego.

Według austriackiego spisu ludności z 1900 r. w 120 budynkach w Lipowcu na obszarze 909 hektarów (9,09 km²) mieszkało 958 osób, co dawało gęstość zaludnienia równą 105,4 os./km², z czego 836 (87,3%) mieszkańców było katolikami, 120 (12,5%) ewangelikami, a 2 (0,2%) wyznawcami judaizmu; 949 (99,1%) było polsko- a 9 (0,9%) niemieckojęzycznymi^[11]. Do 1910 r. liczba budynków wzrosła do 129, a mieszkańców do 961, z czego 960 (99,9%) było polskojęzycznymi, a 1 niemieckojęzyczna, 847 (88,1%) było katolikami, 112 (11,7%) ewangelikami, a 2 (0,2%) żydami^[12].

Po zakończeniu I wojny światowej tereny, na których leży miejscowość – Śląsk Cieszyński stał się punktem sporu pomiędzy Polską i Czechosłowacją. W 1918 roku na bazie Straży Obywatelskiej miejscowi Polacy utworzyli lokalny oddział Milicji Polskiej Śląska Cieszyńskiego, który podlegał organizacyjnie 15 kompanii w Ustroniu^[13].

Od połowy lat 60. XX w. działa w Lipowcu zespół folklorystyczny, założony przez kierownika miejscowej szkoły, Józefa Balcara.

Zabytki

Kościół parafialny Podwyższenia Krzyża Świętego z 1810 r. Murowany, bez wyraźnych cech stylowych, jednonawowy, z węższym prezbiterium i czworoboczną wieżą z kruchtą w przyziemiu. Wzniesiony przez majstra murarskiego Józefa Drachnego z Cieszyna. Obecnie we wnętrzu wyposażenie barokowe i późnobarokowe.
Plebania z 1793 r., obok kościoła. Murowana, parterowa, kryta łamanym dachem.
Budynek dawnej szkoły w sąsiedztwie kościoła. Wzniesiony z kamienia z końcem XVIII w., obecnie nieco już przekształcony.
Kilka ostatnich, drewnianych chałup konstrukcji zrębowej, pierwotnie kurnych (?), zwróconych ścianami szczytowymi do głównej drogi, pochodzących z XIX w.

Przez wschodnią część wsi biegnie żółto znakowany szlak turystyczny ze Skoczowa do schroniska na Równicy.

Galeria

Pomnik żołnierzy Armii Czerwonej
OSP Lipowiec
(c) Photo: Hons084 / Wikimedia Commons, CC BY-SA 3.0 pl
Dawna szkoła, obecnie Przedszkole nr 5 (obiekt zabytkowy)
Dawna plebania
Widok na Lipowski Groń

Zobacz też

Przypisy

↑ Dz.U. z 1972 r. nr 50, poz. 327.
↑ Urząd Miasta Ustroń: Wykaz Osiedli Miasta Ustroń. [w:] www.ustron.bip.info.pl [on-line]. 2004. [dostęp 2010-12-28].
↑ Śląsk Cieszyński w średniowieczu (do 1528). Idzi Panic (redakcja). Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie, 2010, s. 296. ISBN 978-83-926929-3-5.
↑ Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (online). [w:] www.dokumentyslaska.pl [on-line]. [dostęp 2013-07-22].
↑ H. Markgraf, J. W. Schulte: Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis. Breslau: Josef Max & Comp., 1889.
↑ I. Panic, 2010, s. 290.
↑ Jan Ptaśnik: Monumenta Poloniae Vaticana T.1 Acta Camerae Apostolicae. Vol. 1, 1207-1344. Cracoviae: Sumpt. Academiae Litterarum Cracoviensis, 1913, s. 366.
↑ Śląsk Cieszyński w średniowieczu (do 1528). Idzi Panic (redakcja). Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie, 2010, s. 396. ISBN 978-83-926929-3-5.
↑ I. Panic, 2010, s. 404.
↑ Registrum denarii sancti Petri in archidiaconatu Opoliensi sub anno domini MCCCCXLVII per dominum Nicolaum Wolff decretorum doctorem, archidiaconum Opoliensem, ex commisione reverendi in Christo patris ac domini Conradi episcopi Wratislaviensis, sedis apostolice collectoris, collecti. „Zeitschrift des Vereins für Geschichte und Alterthum Schlesiens”. 27, s. 369–372, 1893. Breslau: H. Markgraf. (niem.).
↑ Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder, bearbeitet auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1900, XI. Schlesien. Wien: 1906. (niem.).
↑ Ludwig Patryn (ed): Die Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1910 in Schlesien. Troppau: 1912. (niem.).
↑ Jerzy Szczurek 1933 ↓, s. 32–37.

Bibliografia

Jerzy Szczurek: Z wielkich dni Śląska Cieszyńskiego. O milicjach ludowych w latach 1918–1920. Cieszyn: Nakładem Grupy Związku Powstańców Śląskich w Cieszynie, 1933.

[1] Dz.U. z 1972 r. nr 50, poz. 327.

[2] Urząd Miasta Ustroń: Wykaz Osiedli Miasta Ustroń. [w:] www.ustron.bip.info.pl [on-line]. 2004. [dostęp 2010-12-28].

[3] Śląsk Cieszyński w średniowieczu (do 1528). Idzi Panic (redakcja). Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie, 2010, s. 296. ISBN 978-83-926929-3-5.

[4] Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (online). [w:] www.dokumentyslaska.pl [on-line]. [dostęp 2013-07-22].

[5] H. Markgraf, J. W. Schulte: Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis. Breslau: Josef Max & Comp., 1889.

[6] I. Panic, 2010, s. 290.

[7] Jan Ptaśnik: Monumenta Poloniae Vaticana T.1 Acta Camerae Apostolicae. Vol. 1, 1207-1344. Cracoviae: Sumpt. Academiae Litterarum Cracoviensis, 1913, s. 366.

[8] Śląsk Cieszyński w średniowieczu (do 1528). Idzi Panic (redakcja). Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie, 2010, s. 396. ISBN 978-83-926929-3-5.

[9] I. Panic, 2010, s. 404.

[10] Registrum denarii sancti Petri in archidiaconatu Opoliensi sub anno domini MCCCCXLVII per dominum Nicolaum Wolff decretorum doctorem, archidiaconum Opoliensem, ex commisione reverendi in Christo patris ac domini Conradi episcopi Wratislaviensis, sedis apostolice collectoris, collecti. „Zeitschrift des Vereins für Geschichte und Alterthum Schlesiens”. 27, s. 369–372, 1893. Breslau: H. Markgraf. (niem.).

[spiss-11] Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder, bearbeitet auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1900, XI. Schlesien. Wien: 1906. (niem.).

[12] Ludwig Patryn (ed): Die Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1910 in Schlesien. Troppau: 1912. (niem.).

[CITEREFJerzy_Szczurek193332–37-13] Jerzy Szczurek 1933 ↓, s. 32–37.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne