Lipowiec (obwód winnicki)

Lipowiec

Липовець

Herb
Państwo	Ukraina
Obwód	winnicki
Rejon	lipowiecki
Populacja (2019) • liczba ludności	8 303[1]
Nr kierunkowy	+380 4358
Kod pocztowy	22500-22505
Położenie na mapie obwodu winnickiego Lipowiec
Położenie na mapie Ukrainy (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Lipowiec
49°12′58″N 29°03′22″E/49,216111 29,056111
Strona internetowa
Portal Ukraina

Lipowiec (ukr. Липовець) – miasto w obwodzie winnickim na Ukrainie, siedziba władz rejonu lipowieckiego.

Historia

W I Rzeczypospolitej

Mapa województwa bracławskiego z 1648 r. z zaznaczonym Lipowcem

Według zapisu z roku 1545 Lipowiec istniał już w XIV wieku. Na mocy postanowień unii lubelskiej z 1569 roku wraz ze wschodnim Podolem został włączony do Korony Królestwa Polskiego (pierwsze przekazania podolskich zamków, miasteczek i wsi od Litwinów Polakom rozpoczęły się jeszcze na pocz. XV w.) i wchodził w skład dóbr książąt Ostrogskich. Na początku XVII w. Janusz Ostrogski zbudował tu zamek. W tym też czasie Lipowiec otrzymał prawa miejskie. W 1606 Lipowiec był lokowany na prawie magdeburskim przez króla Polski Zygmunta III Wazę. W roku 1629, jak wynika ze spisów podymnego województwa bracławskiego, w obręb miasta wchodził Stary i Nowy Lipowiec, poprzednio oddzielne osady. Po śmierci Janusza Ostrogskiego jego dobra przeszły w ręce książąt Zasławskich.

Stosunki z kozakami często układały się pomyślnie. Rusińscy żołnierze, utrzymujący się z królewskiego żołdu, w 1626 roku zdołali odbić pod wodzą Stefana Czetwertyńskiego harem krymskiego chana. Właściciel wioski Żorniszcze pod Lipowcem Lawrin Piasoczyński był posłem na Sejm.

Kozacki hetman Iwan Kułaga-Petrażycki wybrał Pryłukę pod Lipowcem na swoją stolicę, skąd efektywnie wpływał na politykę króla Władysława IV Wazy. Ten sam Petrażycki na cze–le wojsk kozackich pod dowództwem Chodkiewicza razem z wojskiem zwyciężył w bitwie z ponad 200-tysięczną armią turecką.

W 1645 roku Wilga Godzimirski założył nad brzegiem Sobu klasztor dominikanów, o którym pozostała wzmianka w generalnym kapitule Walencji z 1647 roku.

Sąd rejonowy

Dom kultury

W czasach powstania Chmielnickiego mieszczanie lipowieccy utworzyli sotnię kozacką, która wchodziła w skład kalnickiego (a od końca lat sześćdziesiątych XVII wieku bracławskiego) pułku. Wokół miasta wzniesiono umocnienia obronne. W marcu 1651 roku pod murami lipowieckiego zamku pułki kozackie Chmielnickiego rozgromiły awangardę polskich wojsk hetmana Marcina Kalinowskiego, zapobiegając w ten sposób oskrzydleniu Winnicy, gdzie bronił się Iwan Bohun. W odpowiedzi Stefan Czarniecki spalił miasto, które na długo opustoszało.

W latach 1737 i 1768 w okolicach miasta grasowali hajdamacy, a w samym Lipowcu stacjonowały polskie oddziały ekspedycyjne. W lipowieckim zamku znajdował się słynny na całą Rzeczpospolitą „Diamentowy kamień” (ukraiński dramaturg Iwan Koczerga opisał to wydarzenie w dramie o takiej samej nazwie).

W roku 1775 miasto kupili Głowiński i Strusiński, a na początku XIX wieku należało ono do Rogozińskich i Zdziechowskich. Dzięki hrabiemu Strusińskiemu niewielkie miasteczko zostało podniesione do rangi powiatowego i otrzymało własny herb w kolorach polskiej flagi (biały byk na czerwonym polu).

Po II rozbiorze Polski w roku 1793 wraz ze wschodnim Podolem Lipowiec zajęła Rosja.

Czas zaborów

W 1796 roku Lipowiec otrzymał herb i został stolicą powiatu guberni kijowskiej. Rola Polaków na tych ziemiach była tak wielka, że nawet po zaborach rosyjskie okupacyjne władze wybrały miejscowego Tadeusza Kozłowskiego na gubernialnego przewodniczącego dworzan, a Przyłuskiego z Napadówki – na powiatowego.

Na początku XX wieku Lipowiec był w zasadzie miasteczkiem żydowskim; w roku 1900 mieszkało tu 4135 Żydów.

Po rozpadzie Cesarstwa Rosyjskiego przez Lipowiec przebiegała linia podziału 2. i 6. Armii WP (w tej ostatniej walczyły także oddziału URL Omelianowicza-Pawłenki). Kilka kilometrów na północ od Lipowca I Konarmia Budionnego przerwała linię Ukraińskiego frontu i od czerwca 1920 roku do 1991 w Lipowcu rządzili bolszewicy i komuniści.

Rządy Sowietów

Dom Targowy

Ale po okupacji Podola przez Czerwoną Armię Polacy wciąż stanowili liczną grupę mieszkańców Lipowca i okolicznych wiosek. Tutaj w latach 20. działało kilka polskich szkół. Wierni uczęszczali do dziesiątków kościołów, pozamykanych w latach 30. w okresie walki ze „szpiegami faszystowskiej Polski”.

Od roku 1923 Lipowiec był stolicą rejonu, ale po 1925 występuje już tylko osada typu miejskiego obwodu winnickiego. W 1941 roku w okolicach osady miało miejsce jedno z pierwszych kontruderzeń Armii Czerwonej, w wyniku którego poniosła ciężkie straty słowacka brygada zmotoryzowana, której ale udało się w końcu Lipowiec zdobyć. Walki o wyzwolenie Lipowca w roku 1944 trwały dwa miesiące. W marcu 38. Armia zdołała przełamać niemieckie linie obronne i wkrótce wyzwoliła cały rejon.

Ostateczną depolonizację rejonu zakończono w roku 1946, zmieniając polskie nazwy wiosek na ukraińskie. Wincentówka została Wikentijowką, Rotmistrzówka – Werbiwką. Pięknówka stała się Swerdłowką.

Historia kościoła

Kościół pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny

Rada miejska

Po uzyskaniu przez Ukrainę niepodległości w Lipowcu i Wachnówce na nowo zarejestrowano parafie katolickie. W centrum miasta rejonowego wybudowano śnieżno-biały kościół. Wskutek asymilacji msze święte odbywają się rzadko, a liczba Polaków przyznających się do korzeni polskich to około 10-15 osób.

Pierwszy drewniany kościół został wybudowany w Lipowcu w pierwszej połowie XVIII w. Ówczesny właściciel miasta książę Dominik Zasławski pozwolił klerowi na branie dziesięciny od swoich poddanych, potrzebnej na utrzymanie parafii i kościoła.

W 1645 roku Wilga Godzimirski założył nad brzegiem Sobu klasztor dominikanów, o którym pozostała wzmianka w generalnym kapitule Walencji z 1647 roku.

Pierwsze świątynie katolickie w Lipowcu zostały spalone przez Kozaków w czasach Chmielnicczyzny.

Normalne życie wróciło na Podole i ziemię lipowiecką na początku XVIII wieku. Wtedy Lipowiec z okolicznymi wioskami należał do diecezji kijowskiej. Po zaborach w powiecie lipowieckim Guberni Kijowskiej działało tylko 18 parafii katolickich z powodu udziału miejscowych Polaków w powstaniach w latach 1831 i 1863. Po powstaniu styczniowym carska policja zniszczyła także polską szkołę w miasteczku, jako „ognisko polskości, wrogie do cara”.

Kościoły, gdzie gromadzili się Polacy, znajdowały się także w Zozowie, Pryłuce i Wachówce. W samym Lipowcu do początku XIX w. funkcjonowała jedynie kaplica - przez brak funduszy na odbudowę spalonego drewnianego kościoła. Nowy kościół zaczął budować w 1803 r. hrabia Strytuński. Budowę zakończyła prawie 20 lat później, w 1822 r., wdowa po nim, z domu Zamojska. Pierwszym proboszczem nowej świątyni został syn szwedzkiego Karola Gustawa – baron Truchzes. W połowie XIX wieku parafia lipowiecka naliczała około 440 katolików, którzy mieszkali przeważnie na osiedlach „Zamczysko” i „Polska”.

Drugi kościół też był drewniany i po 30 latach od konsekrowania potrzebował remontu. Biskup diecezji łucko-żytomierskiej podjął decyzję o wybudowaniu nowego, murowanego kościoła w Lipowcu. budowa trwała długie lata.

Podczas II wojny światowej świątynia została zniszczona, prawdopodobnie przez uciekające oddziały czerwonoarmistów i tylko fundament tego kościoła, znajdujący się obok szkoły nr 2 w Lipowcu przypominał o historii miasteczka.

W 2001 roku komisja na czele z ówczesnym burmistrzem Marusyczem uchwaliła decyzję o nadaniu pozwolenia na budowę nowego kościoła, który wybudowano w rok. Znajduje się przy centralnym placu miasta. Przy kościele ma stanąć krzyż upamiętniający walkę Polaków i Ukraińców z bolszewikami w 1920 roku.

Demografia

W 1989 liczyło 9764 mieszkańców^[2], a w 2013 – 8727 mieszkańców^[3].

Urodzeni w Lipowcu

• Józef Gałęzowski – polski pedagog i polityk

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Lipowiec, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 285 .
• Lipowiec na stronie Rady Najwyższej Ukrainy