Lira korbowa

Lira korbowa
Zespół muzyków wyposażonych m.in. w liry korbowe (Kijów, 1926)
Joachim Mencel grający na lirze korbowej

Lira korbowa – instrument smyczkowy mający najczęściej od 3 do 8 strun.

Budowa i sposób gry

Podczas gry w pozycji siedzącej trzymana jest na kolanach, prawa dłoń kręci korbą, lewa naciska od dołu klawisze melodyczne. Korba jest połączona z kołem, które obracając się pociera struny tak, jak w innych instrumentach smyczek.

Co najmniej jedna struna pełni funkcje melodyczne. Skracana jest za pośrednictwem klawiszy z drewnianymi kołeczkami w instrumentach historycznych i ludowych oraz metalowymi słupkami otoczonymi gumową warstwą (tzw. tangentami) w lirach współczesnych i nowszych modelach. Pozostałe struny wydają dźwięk o stałej wysokości (burdon), w lirach zachodnioeuropejskich oraz węgierskich jedna ze strun burdonowych (tzw. struna trompetowa, tramapetowa) wydaje dodatkowo brzęczący dźwięk, który spełnia funkcję rytmiczną. Efekt brzęczenia jest uzyskiwany dzięki specjalnej budowie mostka struny trompetowej (mostek wibrujący, buzzing bridge, pies, chen), zamontowanego luźno i brzęczącego przy szybszych ruchach nadgarstka obracającego korbą. Można wyznaczyć dwa rodzaje trampetów: francuski - mały, wykonany zwykle z drewna bukszpanu, o kształcie przypominającym mały samolot, a także trampet węgierski, działający na zasadzie przesuwanej dźwigni. Trampet francuski jest znacznie bardziej popularny i daje możliwości techniczne i brzmieniowe.

Niektóre liry korbowe posiadają struny rezonansowe, które dają efekt wybrzmienia. W zależności od modelu liry może być ich od 6 do 12, choć zdarzają się też inne konfiguracje, np. 8 strun. Struny montowane są na brzegach płyty wierzchniej i strojone są zwykle do klawiszy diatonicznych.

Historia

Lira korbowa była instrumentem popularnym w muzyce średniowiecza i renesansu. Pierwsza jej forma, zwana organistrum, ze względu na swoje duże rozmiary obsługiwana była przez dwie osoby. Pierwsze przedstawienie liry (jako organistrum) pochodzi z II poł. XII w. i znajduje się w portyku katedry w Santiago de Compostella w Galicji (Hiszpania) Była instrumentem popularnym szczególnie wśród wędrownych pieśniarzy. W XVII-XVIII wieku modna wśród arystokratów, zwłaszcza we Francji; ich egzemplarze były bogato zdobione. W różnych krajach budowana była w odmiennych formach, na ziemiach Polski i Ukrainy typowy był wariant przypominający kształtem futerał skrzypiec. W "Weselu" Wyspiańskiego pojawia się Wernyhora z lirą korbową.

Leopold Mozart użył liry korbowej w symfonii D-dur Die Bauernhochzeit (Wesele chłopskie).

W muzyce współczesnej instrument ten wykorzystują między innymi zespoły folkowe, folkmetalowe i folkrockowe: szwajcarski Eluveitie, niemieckie Faun i Subway to Sally, polski Żywiołak, szwedzki Hedningarna, białoruski Stary Olsa, polska Vidlunnia i inne. Z polskich muzyków występujących na scenie, w grze na lirze korbowej specjalizują się: Maciej Cierliński (Maćko Korba, Tołhaje, Stara lipa, Yerba Mater), Sebastian Wielądek (Yerba Mater, Wielbłądy, Duet Apokryfy Basia Derlak/Sebastian Wielądek), Malwina Paszek (Vidlunnia, Royber Buda), Robert Jaworski (Żywiołak, Roberto deLira &Kompany, Loopus Duo), Michalina Malisz (Eluveitie), Jacek Hałas, Janusz Prusinowski, Barbara WIlińska, Wojciech Czemplik (ex-Stare Dobre Małżeństwo, obecnie U Studni), Maciej Harna (Orkiestra Jednej Góry Matragona, KSU) i Paweł Płoskoń, Karolina Skrzyńska a w jazzie, Joachim Mencel.

Na lirze korbowej grał Brendan Perry (Dead Can Dance) m.in. w utworze "Severance". Instrument gra główną linię w utworze "Low Man's Lyric" Metalliki.

Zobacz też

Bibliografia

  • Encyklopedia muzyki. Andrzej Chodkowski (red.). Warszawa: PWN, 1995, s. 500–501. ISBN 83-01-11390-1. (pol.).
  • Jerzy Habela: Słowniczek muzyczny. Warszawa: PWM, 1968, s. 104. ISBN 83-01-11390-1. (pol.).
  • Dziad wędrowny w kulturze ludowej Słowian: Katia Michajłowa, Warszawa, Oficyna Naukowa, 2010, Wyd. pierwsze ISBN 978-83-7459-111-9 (pol.)

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

A-Lira korbowa.jpg
Autor: Stiopa, Licencja: CC BY-SA 4.0
Joachim Mencel grający na lirze korbowej.
Lira.jpg
Hurdy Gurdy