Lirnik

Lirnik ukraiński

Lirnik – muzykant grający na lirze. Od XV w. określenie to stosowane jest przede wszystkim jako nazwa ukraińskich wędrownych śpiewaków ludowych i z XVII w. białoruskich (nazywanych też niekiedy dziadami), grających na lirze korbowej lub bandurze.

Historia

Ukraińscy i białoruscy lirnicy tworzyli dobrze zorganizowaną społeczność, mieli własne organizacje cechowe, systemy szkoleń młodych adeptów wraz z obrzędami wyzwalania ich na samodzielnych muzyków. Bardzo często byli oni niewidomi, dlatego wędrowali w towarzystwie chłopców-przewodników. Wykonywali głównie pieśni religijne, moralizatorskie oraz pieśni epickie (dumy), niekiedy grali jednak także pieśni żartobliwe i melodie taneczne[1].

Dyskusyjną kwestią jest, na ile lirnictwo było tradycją obecną również w kulturze polskiej. Co prawda w piśmiennictwie staropolskim spotykamy wzmianki o lirze[2], a postać lirnika pojawia się często w XVII- i XVIII-wiecznych pastorałkach, jednak w XIX-wiecznych materiałach etnograficznych znajdujemy stosunkowo niewiele informacji na ten temat. Wydaje się więc, że w tym okresie lira korbowa nie była w Polsce zbyt popularnym instrumentem. Wiadomo za to, że ukraińscy i białoruscy lirnicy docierali niekiedy w swych wędrówkach aż na tereny centralnej Polski[3].

W kulturze polskiej postać lirnika została spopularyzowana i zmitologizowana w epoce romantyzmu, kiedy to miłośnicy „starożytności ludowych” poszukiwali w folklorze szczątków słowiańskiego eposu, a wędrownych śpiewaków postrzegali jako natchnionych poetów-wieszczy i spadkobierców „słowiańskiego Homera”[4]. Najbardziej popularną postacią tego rodzaju był legendarny ukraiński lirnik – Wernyhora, który stał się bohaterem wielu utworów literackich (m.in. Sen srebrny Salomei Juliusza Słowackiego, Wesele Stanisława Wyspiańskiego). Lirnik Denys Szczerbina był jednym z ważniejszych bohaterów Wity Tadeusza Micińskiego.

W okresie romantyzmu słowa „lirnik” zaczęto też używać jako pseudonimu poetyckiego dla twórców nawiązujących do tradycji pieśni ludowych. Teofila Lenartowicza nazywano „lirnikiem mazowieckim”, a Władysława Syrokomlę „lirnikiem wioskowym”. Poza tym termin „lirnik” oznaczał również zbiór wierszy i pojawiał się często w XIX-wiecznych antologiach poetyckich.

Niewidomy lirnik wraz z przewodnikiem, Wołyń (Ukraina), przełom XIX i XX w.

Zobacz też

Przypisy

  1. N. Kononenko, Ukrainian Minstrels, Armonk-New York-London, 1998; K. Michajłowa, Dziad wędrowny w kulturze ludowej Słowian, przeł. H. Karpińska, Warszawa 2010.
  2. Z. Przerembski, Z dziejów praktyki lirniczej na ziemiach polskich, „Muzyka” 1996, nr 3.
  3. W. Budziszewska, Żargon ochweśnicki, Łódź 1957, s. 15.
  4. P. Grochowski, Dziady. Rzecz o wędrownych żebrakach i ich pieśniach, Toruń 2009, s. 150–161.

Bibliografia

  • Natalie Kononenko, Ukrainian Minstrels, Armonk-New York-London, 1998.
  • Piotr Grochowski, Dziady. Rzecz o wędrownych żebrakach i ich pieśniach, Toruń 2009.
  • Katia Michajłowa, Dziad wędrowny w kulturze ludowej Słowian, przeł. H. Karpińska, Warszawa 2010.
  • Zbigniew Jerzy Przerembski, Z dziejów praktyki lirniczej na ziemiach polskich, „Muzyka” 1996, nr 3.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Lirnik z Wołynia.jpg
Niewidomy lirnik wraz z przewodnikiem, Wołyń (Ukraina), przełom XIX i XX w.
Lirnik wioskowy.jpg
Lirnik wioskowy (do utworu Syrokomli) / wycinał Jan Styfi ; rysował Andriolli
Lirnik ukraiński.jpg
Lirnik ukraiński