Lirogon wspaniały

Lirogon wspaniały
	Menura novaehollandiae
	Latham, 1802 (1801)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	wróblowe
Podrząd	śpiewające
Rodzina	lirogony
Rodzaj	Menura
Gatunek	lirogon wspaniały
Synonimy
	Menura superba;
	Menura superba;
Podgatunki
	M. n. edwardi Chisholm, 1921; M. n. novaehollandiae Latham, 1801; M. n. victoriae Gould, 1865;
	M. n. edwardi Chisholm, 1921; M. n. novaehollandiae Latham, 1801; M. n. victoriae Gould, 1865;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski

Lirogon wspaniały^[4] (Menura novaehollandiae) – gatunek ptaka z rodziny lirogonów (Menuridae). Jest jednym z największych przedstawicieli rzędu wróblowych^[5]. Jeden z dwóch gatunków lirogonów. Wyglądem i zachowaniem przypomina ptaki grzebiące, zwłaszcza bażanty. Słabo lata, za to świetnie biega. Występuje we wschodniej Australii, zamieszkując górzyste lasy tego regionu. Spotykany także na Tasmanii, gdzie został introdukowany w latach 30. XX wieku^[6]. Znany jest ze swoich zdolności naśladowania praktycznie każdego zasłyszanego odgłosu. Jeden osobnik może nauczyć się śpiewu innych, nawet 20 różnych gatunków ptaków, a także wielu odgłosów mechanicznych^[7] od sygnału alarmu samochodowego po dźwięk piły łańcuchowej.

Podgatunki

Wyróżnia się trzy podgatunki M. novaehollandiae^[8]:

M. n. edwardi Chisholm, 1921 – południowo-wschodni Queensland i północno-wschodnia Nowa Południowa Walia (wschodnia Australia)
M. n. novaehollandiae Latham, 1801 – wschodnio-środkowa do południowo-wschodniej Nowa Południowa Walia (południowo-wschodnia Australia)
M. n. victoriae Gould, 1865 – skrajnie południowo-wschodnia Nowa Południowa Walia do południowej Wiktorii (południowo-wschodnia Australia)

Podgatunek victoriae bywał uznawany za synonim podgatunku nominatywnego^[2].

Morfologia

Ogon jest niezwykłą ozdobą samców lirogona wspaniałego

Wygląd

Upierzenie obydwu płci jest szarobrązowe. Cechą charakterystyczną ptaka jest długi, ozdobny ogon występujący u samców. Składa się on z 16 przekształconych sterówek: dwie zewnętrzne, pręgowane wygięte są w kształcie liry (stąd nazwa gatunkowa), 12 wewnętrznych nie posiada zwartych chorągiewek tylko srebrzyste promienie, natomiast dwie środkowe tworzą dwa długie taśmy^[7]. Ogon samicy posiada tylko 12 pozbawionych ozdób sterówek. Ważną cechą lirogona są również silne i dość długie nogi oraz pazury, dzięki którym wygrzebuje pożywienie z leśnej ściółki. Skrzydła są krótkie i zaokrąglone.

Średnie wymiary

Długość ciała – samiec: według różnych źródeł od 80^[9] lub 95 cm^[10] do 130 cm^[5], w tym ogon nawet 60–70 cm; samica mniejsza od samca: 74–84 cm^[9].
Masa ciała – 0,975^[9] – 1,2 kg

Biotop

Górzyste lasy eukaliptusowe, podzwrotnikowe i strefy umiarkowanej.

Tryb życia

Dzienny i naziemny tryb życia. Noce spędza na gałęzi drzew, na które wspina się, skacząc z gałęzi na gałąź^[10].

Pożywienie

Żywi się bezkręgowcami, które wygrzebuje z ziemi.

Rozmnażanie

Lęgi odbywają się tylko raz w roku między majem a lipcem^[5]. Samiec wybiera terytorium ok. 1 km², gdzie nie toleruje konkurentów i odbywa w przygotowanych miejscach popisowe toki. Podczas zalotów samiec tańczy na kopcu, zbudowanym przez niego ze ściółki. Wydaje przy tym głośne dźwięki przypominające odgłosy otoczenia (np. śpiew innych ptaków, ale też klakson lub szczekanie psa), rozkłada ogon nad grzbietem i potrząsając nim ukrywa się pod srebrzącymi się piórami^[7]. Po tokach samica samotnie buduje duże gniazdo w kształcie kuli na ziemi lub w rozwidleniu konarów tuż nad nią. Wyścieła je własnym puchem, sierścią, trawą i włóknami i składa w nim jedno brunatnej barwy jajo. Pisklę wykluwa się po 40 dniach ślepe, nagie i niedołężne. Dopiero po kolejnych 47 dniach opuszcza gniazdo. Młode po wypierzeniu się pozostają przy matce nawet do 8 miesięcy^[10]. Samce uzyskują pełne, ozdobne upierzenie po dwóch latach^[5].

Status

IUCN uznaje lirogona wspaniałego za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 (stan w 2020). Trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy^[3].

Uwagi

↑ Data publikacji nazwy naukowej w Supplementum indicis ornithologici nie została jednoznacznie potwierdzona

Przypisy

↑ Menura novaehollandiae, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
↑ ^a ^b Superb Lyrebird (Menura novaehollandiae). IBC: The Internet Bird Collection. [dostęp 2021-01-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-10)]. (ang.).
↑ ^a ^b Menura novaehollandiae, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).
↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Menuridae Lesson, 1828 - lirogony - Lyrebirds (wersja: 2019-04-15). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-01-24].
↑ ^a ^b ^c ^d Albin Łącki: Wśród zwierząt – ptaki. Poznań: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1988, s. 166. ISBN 83-09-01320-5.
↑ Menura (Menura) novaehollandiae Latham, 1801. [w:] Atlas of Living Australia [on-line]. [dostęp 2020-11-21]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c Mały słownik zoologiczny. Ptaki T.I. Pod red. Przemysława Busse. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 321–322. ISBN 83-214-0043-4.
↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Lyrebirds, scrubbirds, bowerbirds, Australasian wrens. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-01-24]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c N. Bouglouan: Superb Lyrebird. [w:] oiseaux-birds.com [on-line]. [dostęp 2021-01-24]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c Lirogony i krzakówki. W: G.T. Smith: Encyklopedia. Zwierzęta. Warszawa: Elipsa, 1999, s. 389–390. ISBN 83-85152-34-2.

Linki zewnętrzne

Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).

[2] Data publikacji nazwy naukowej w Supplementum indicis ornithologici nie została jednoznacznie potwierdzona

[itis-1] Menura novaehollandiae, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).

[ibc-3] Superb Lyrebird (Menura novaehollandiae). IBC: The Internet Bird Collection. [dostęp 2021-01-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-10)]. (ang.).

[iucn-4] Menura novaehollandiae, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).

[mk-5] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Menuridae Lesson, 1828 - lirogony - Lyrebirds (wersja: 2019-04-15). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-01-24].

[albin-6] Albin Łącki: Wśród zwierząt – ptaki. Poznań: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1988, s. 166. ISBN 83-09-01320-5.

[atlas-7] Menura (Menura) novaehollandiae Latham, 1801. [w:] Atlas of Living Australia [on-line]. [dostęp 2020-11-21]. (ang.).

[Busse-8] Mały słownik zoologiczny. Ptaki T.I. Pod red. Przemysława Busse. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 321–322. ISBN 83-214-0043-4.

[ioc-9] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Lyrebirds, scrubbirds, bowerbirds, Australasian wrens. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-01-24]. (ang.).

[oiseaux-10] N. Bouglouan: Superb Lyrebird. [w:] oiseaux-birds.com [on-line]. [dostęp 2021-01-24]. (ang.).

[smith-11] Lirogony i krzakówki. W: G.T. Smith: Encyklopedia. Zwierzęta. Warszawa: Elipsa, 1999, s. 389–390. ISBN 83-85152-34-2.

[1]

[a]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne