Lisi Ogon

Lisi Ogon

wieś
Zabudowa wsi
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Powiat	bydgoski
Gmina	Białe Błota
Sołectwo	Lisi Ogon
Wysokość	67 m n.p.m.
Liczba ludności (III 2011)	747[1]
Strefa numeracyjna	52
Kod pocztowy	86-065[2]
Tablice rejestracyjne	CBY
SIMC	0079540
Położenie na mapie gminy Białe Błota Lisi Ogon
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Lisi Ogon
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego (c) SANtosito, CC BY-SA 4.0 Lisi Ogon
Położenie na mapie powiatu bydgoskiego Lisi Ogon
53°07′38″N 17°52′51″E/53,127222 17,880833

Wjazd do Lisiego Ogona ulicą Łochowską z Bydgoszczy

Łowisko specjalne Lisi Ogon w Dolinie Kanału Bydgoskiego

Domy nad stawami

Centrum sortowania Poczty Polskiej w Lisim Ogonie

Jaz koło śluzy Lisi Ogon na Kanale Górnonoteckim

Lisi Ogon (niem. Fuchsschwanz) – wieś w Polsce, położona w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie bydgoskim, w gminie Białe Błota.

Podział administracyjny

W latach 1950-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa bydgoskiego.

Położenie

Lisi Ogon jest wsią sołecką usytuowaną na zachód od Bydgoszczy, w gminie Białe Błota. Od zachodu poprzez Kanał Górnonotecki graniczy z Łochowem, od wschodu z Bydgoszczą (osiedle Prądy), od południa z Puszczą Bydgoską, zaś od północy z Kanałem Bydgoskim.

Pod względem fizycznogeograficznym Lisi Ogon leży w obrębie Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej w mezoregionie Kotlina Toruńska i mikroregionie Terasa Łochowska (IX terasa: 66–69 m n.p.m.)^[3].

Charakterystyka

Lisi Ogon ma charakter wsi podmiejskiej, przylegającej do zachodniej granicy Bydgoszczy. Północna granica wsi przebiega w Dolinie Kanału Bydgoskiego. Od południa i częściowo wschodu miejscowość przylega do Puszczy Bydgoskiej. Przez zachodnie obrzeża wsi przepływa Kanał Górnonotecki. Został on zbudowany w 1774 r. początkowo zasilając jedynie w wodę Kanał Bydgoski. Od 1882 r. jest również fragmentem kanału żeglownego łączącego jezioro Gopło z drogą wodną Wisła-Odra. W pobliżu Lisiego Ogona znajdują się dwie śluzy na kanale: VII Łochowo i VIII Lisi Ogon, o wysokości podnoszenia 3,1 m każda. We wsi swój początek bierze także potok Prądy, który płynie w kierunku północno-wschodnim na bydgoskie osiedle Prądy, gdzie kończy swój bieg w Kanale Bydgoskim. Wzdłuż potoku ciągnie się pas lasu łęgowego (ols), a na bydgoskich Prądach utworzony jest staw zaporowy.

We wsi znajdują się relikty dwóch dawnych osad, lokowanych w XVIII wieku przez wójtów bydgoskich: Nowej Erekcji oraz Chwałabogu (1744 rok). Obie zlokalizowane są przy potoku Prądy, Chwałabogu w południowej części sołectwa, a Nowa Erekcja na zachodnich rubieżach wsi.

W miejscowości znajduje się zabytkowy, parterowy dworek z XIX w. w stylu późnoklasycystycznym (folwark Czersko)^[4].

Wieś przecina z północy na południe droga krajowa nr 10, zaś ze zachodu na wschód droga powiatowa łączącą Nakło nad Notecią z Bydgoszczą. Wzdłuż dróg dominują tereny o funkcji składowo-przemysłowej i handlowo-usługowej, natomiast zabudowa mieszkaniowa znajduje się głównie we wschodniej części sołectwa^[4].

Działalność rolnicza posiada znaczenie drugorzędne. Na terenie wsi funkcjonują tylko 2 gospodarstwa rolne powyżej 1 ha^[4]. W Lisim Ogonie nie brakuje natomiast przedsiębiorstw handlowo-usługowych, z których największe to: Centrum sortowania Poczty Polskiej, magazyny firm logistycznych (Grupa Raben, General Logistics Systems), salony samochodowe, składy materiałów budowlanych i firmy rzemieślnicze. Poniżej zbocza, będącego krawędzią Terasy Łochowskiej, w Dolinie Kanału Bydgoskiego znajdują się największy w okolicy Bydgoszczy kompleks stawów hodowlanych^[a]. Udokumentowano tu również złoże torfu, które nie jest jednak eksploatowane na skalę przemysłową^[4].

Wieś jest siedzibą klubu sportowego Pogoń Lisi Ogon.

We Lisim Ogonie zlokalizowane są dwa zamknięte cmentarze ewangelickie^[5][6].

Szlaki turystyczne

Przez Lisi Ogon przebiega szlak turystyczny „Nadnotecki” wiodący od bydgoskich Prądów przez Tur, Nakło nad Notecią i dalej na zachód wzdłuż Noteci^[7].

Historia

Prehistoria

Ślady osadnictwa na terenie Lisiego Ogona pochodzą z okresu środkowej epoki kamiennej (6 tys. lat p.n.e.), wkrótce po ustąpieniu lodowca^[8]. Głównym zajęciem tutejszej ludności było rybołówstwo oraz kopieniactwo. O rybołówstwie świadczą narzędzia kultury maglemoskiej z wykopalisk, które znajdują się w zbiorach Muzeum Okręgowego w Bydgoszczy. Obozowiska zakładano nad brzegami rzek, na terenach podmokłych, co odpowiada warunkom topograficznym Lisiego Ogona, w tej epoce położonego nad zalaną wodami Pra-Wisły Doliną Kanału Bydgoskiego. Obfitość ryb uzasadniała dominującą rolę rybołówstwa w zaopatrzeniu w żywność ówczesnej ludności, z przewagą nad rolnictwem i myślistwem. Łowiono na ogół z dłubanych czółen za pomocą ości i innych ostrych narzędzi. Najbardziej pospolitą rybą poławianą w wodach śródlądowych był szczupak^[8]. W późniejszym okresie o wyżywieniu zaczęło decydować myślistwo, pasterstwo i rolnictwo.

Okres staropolski

Teren obecnej wsi Lisi Ogon w okresie staropolskim należał w większości do starostwa bydgoskiego (od XVIII w. wójtostwa). Po wojnie północnej (1700-1721), która przyniosła ogromne zniszczenia i wyludnienie okolicy, wójtowie bydgoscy podjęli starania w celu lokacji nowych osad, wsi i folwarków oraz osadzania na nich osadników tzw. olędrów. Miało to sprzyjać rozwojowi gospodarczemu, zagospodarowaniu nieużytków oraz wzrostowi dochodów z czynszów. W okresie 1717-1744 powstało kilkanaście nowych wsi, w tym Chwała Bogu i Nowa Erekcja (Żal się Boże), położonych przy potoku Prądy na terenie dzisiejszego Lisiego Ogona.

W inwentarzu wójtostwa bydgoskiego z 1744 r. podano, że we wsi Nowa Errekcyja mieszka dwóch gospodarzy (Józef i Jan Błazewski) według kontraktu nadanego przez komisarza Rywockiego. Wedle inwentarzu wójtostwa i starostwa bydgoskiego z 1753 roku wieś posiadała 4 włók piaszczystego gruntu i 3 gospodarzy, którzy obowiązani byli płacić podatki (czynsz, pogłówne, hiberna, gajowe, dziesięcina), a także „piwo i gorzałkę na swoje potrzeby z zamku lub karczmy zamkowej brać powinni, drzewo do budowy wozić i do młynów bydgoskich mleć jeździć są obowiązani”^[9]. W tym samym roku odnotowano wieś Chwała Bogu, w której osiadł Piotr Blum wedle przywileju nadanego w 1750 roku przez wójta bydgoskiego Maurycego Brühla^[9]. W inwentarzu starostwa bydgoskiego z 1766 r. podano, że terytorium wsi Nowaerekcyia rozciągało się „aż do gruntu wsi Prąndy nazwanej wzdłuż, a wszerz od Wielkiego Błota aż do wsi Chwała Bogu”^[9]. Mieszkało tam wówczas trzech gospodarzy (Stefan Szmidt, Michał Jagoda, Christian Karow), którzy obowiązani byli płacić 190 zł podatku rocznie. Natomiast wieś Chwała Bogu posiadała 1 włókę powierzchni, na której osiadło dwóch gospodarzy (Michał Teska, Wojciech Rens)^[9].

Przejście miejscowości w 1772 roku pod władzę pruską z chwilą I rozbioru Polski, w sposób drastyczny ograniczyło przedłużenie kontraktów osadniczych^[10].

Okres zaborów

W latach 1773–1774 na północ od wsi wybudowano Kanał Bydgoski, zaś na wschód od niej kanał zasilający. Materiały do budowy (np. kamienie) pozyskiwano m.in. z pól i lasów przylegających do Lisiego Ogona.

Na mapie z 1774 roku w miejscu Lisiegoogona widnieje miejscowość o nazwie Töflerd^[11]. Na pierwszej mapie topograficznej okolic Bydgoszczy (Fridericha von Schröttera) z lat 1796–1802 nie oznaczono Lisiego Ogona^[12]. Miejscowość o zniemczonej nazwie Fuchsschwanz (pol. lisi ogon) występuje jednak na mapie z 1857 roku^[13]. Znajdowała się nad zboczem doliny bydgosko-nakielskiej, w pobliżu Kanału Górnonoteckiego. Wzdłuż potoku Prądy rozmieszczone były wówczas: osada Chwałabogu, folwark Grünau oraz Nova Erectia, natomiast przy drodze do Łochowa – osada Karolewo^[13].

Spis miejscowości rejencji bydgoskiej z 1833 r. podaje, że we wsi Lisiogon (niem. Fuchsschwanz) mieszkało 34 osób (wszyscy ewangelicy) w 5 domach^[14]. W sąsiednim folwarku Chwałabogu mieszkało 25 osób (wszyscy ewangelicy) w 3 domach, a w Nowej Erekcji – 50 ewangelików w 6 domach^[14]. Według opisu Jana Nepomucena Bobrowicza z 1846 r. zarówno Lisi Ogon, jak i Chwałabogu i Nowa Erectia należały do rządowej domeny bydgoskiej^[15]. Kolejny spis z 1860 r. podaje, że osada Lisiogon liczyła 40 ewangelików w 5 domach. Dzieci uczęszczały do szkoły w Łochowie^[16]. Osada Chwałaboga liczyła 15 ewangelików w 2 domach, zaś Nowa Erectia – 48 osób (wszyscy wyznania ewangelickiego) w 8 domach. Dzieci z tych osad należały do szkoły w Prądach. Miejscowości należały do parafii katolickiej i ewangelickiej w Bydgoszczy^[16].

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego dla roku 1884 podaje, że w Lisim Ogonie mieszkało 29 mieszkańców w trzech domostwach, wszyscy wyznania ewangelickiego^[17]. W 2. ćwierci XIX w. w Lisim Ogonie wzniesiono dwór, którego właścicielem byli m.in.: Gottfried Schmidt (1854), Emil Schmidt (1873) i żona Renata Schmidt (1929–1939). Po II wojnie światowej majątek został przejęty przez Skarb Państwa Polskiego^[18].

W 1892 roku powstała wieś z połączenia Lisiegoogona, Lubawy (d. Chwałabogu), Karolewa, folwarków Czersko i Nowej Erekcji w jedną miejscowość o nazwie Fuchsschwanz^[19]. Od 23 października 1911 wieś nosiła nazwę Steinholz^[19].

Nad Kanałem Bydgoskim Waldemar Jenisch, projektant Pałacyku Lloyda, zbudował w 1877 fabrykę cementu wapniowego Bromberger Cementkalkfabrik Waldemar Jenisch KG^[20].

Dwudziestolecie międzywojenne

W okresie międzywojennym wieś zwana Lisiogon była gromadą wchodzącą w skład gminy Bydgoszcz-Wieś w powiecie bydgoskim^[21]. W 1919 miejscowy majątek od dotychczasowego właściciela (Willi Strempel) nabył Henryk Sienkiewicz, 68-letni kuzyn polskiego noblisty^[22].

Okupacja niemiecka

W przededniu II wojny światowej w sąsiednich Białych Błotach stacjonował sztab 15 Dywizji Piechoty (dowódca gen. bryg. Zdzisław Wincenty Przyjałkowski) oraz formacje 16 Pułku Ułanów Wielkopolskich im. gen. Orlicz-Dreszera^[21].

3 i 4 września 1939 r. w trakcie wycofywania się wojsk polskich doszło w okolicy (Łochowo, Murowaniec, Prądki) do dywersji niemieckiej i ostrzeliwania żołnierzy^[21]. Zajęcie miejscowości przez wojska hitlerowskie i grupy specjalne, składające się z szowinistów niemieckich, zapoczątkowało represje miejscowej ludności polskiej^[21]. Lisi Ogon był jednym z najsilniejszych ośrodków Selbstschutzu w powiecie^[21].

W okresie okupacji niemieckiej 1939–1945 miejscowość wchodziła w skład rejencji bydgoskiej, powiatu bydgoskiego (niem. Landkreis Bromberg), obwodu urzędowego Bydgoszcz-Wieś (niem. Amtsbezirk Bromberg-Land), który składał się z 15 gmin: Białe Błota, Brzoza, Ciele Jachcice, Kruszyn, Lisi Ogon, Łochowice, Łochowo, Murowaniec, Opławiec, Osowa Góra, Prądki, Prądy, Przyłęki i Zielonka^[21].

31 października 1943 roku gmina wiejska Lisi Ogon (niem. Steinholz) liczyła 429 ha. Mieszkało tu 114 osób w 28 domach^[21].

Po II wojnie światowej

Tuż po wyzwoleniu zaczęto już w styczniu 1945 r. organizować władze administracyjne. Na terenie powiatu bydgoskiego utworzono 10 urzędów gminnych, w tym gminę Bydgoszcz-Wieś, docelowo z siedzibą w Białych Błotach^[21]. Do gminy tej należało 14 gromad (sołectw): Białe Błota, Brzoza, Ciele, Kruszyn Krajeński, Lisi Ogon, Łochowice, Łochowo, Murowaniec, Opławiec, Osowa Góra, Prądki, Prądy, Przyłęki i Zielonka^[21].

Niemcy byli internowani i zatrudniani w polskich gospodarstwach rolnych. Gospodarstwa poniemieckie zajęli Polacy, którzy przybyli m.in. z kresów wschodnich. W Lisim Ogonie utworzono również Państwowe Gospodarstwo Rolne^[23]. W 1972 roku zmieniono nazwę miejscowości na Lisi Ogon.

Okres powojenny był pomyślny dla rozwoju miejscowości. Ludność wsi w okresie 1970-1997 wzrosła z 384 do 452 osób^[21]. W latach 60. zbudowano drogową obwodnicę Bydgoszczy, wraz z mostem nad Kanałem Bydgoskim.

W latach 90. XX w. rozpoczął się gwałtowny proces suburbanizacji okolic Bydgoszczy, których Lisi Ogon były jednym z beneficjentów. W ciągu 20-lecia po 1990 r. liczba mieszkańców wzrosła o około 50%^[4]. Atrakcyjności osiedleńczej sprzyjały: bliskość komunikacyjna z Bydgoszczą oraz niższe ceny działek budowlanych.

Ochrona przyrody

We wsi znajdują się następujące pomniki przyrody^[24]:

Nr	Nazwa	Lokalizacja	Sztuk	Obwód	Zdjęcie
1.	2 Dęby szypułkowe	posesja nr 54	2	250 i 360 cm
2.	3 Wiązy szypułkowe	park dworski	3	b.d.

Statystyka

Poniżej podano wybrane informacje statystyczne dotyczące wsi Lisi Ogon na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS^[25].

Narodowy Spis Powszechny 2002 wykazał, że we wsi Lisi Ogon mieszkało 501 osób w 173 gospodarstwach domowych. Co czwarta osoba posiadała wykształcenie wyższe lub średnie. We wsi znajdowało się 99 budynków ze 134 mieszkaniami. Prawie połowa mieszkań pochodziła sprzed 1945 roku, zaś 24% wzniesiono w latach 1989–2002.

Narodowy Spis Powszechny 2011 odnotował 747 mieszkańców wsi. W 2013 r. działalność gospodarczą prowadziło 141 podmiotów, w tym 96 osób fizycznych, 48 osób prawnych, 27 spółek handlowych (w tym 1 z udziałem kapitału zagranicznego). Dominowały mikroprzedsiębiorstwa (0-9 osób). Jedno przedsiębiorstwo zatrudniało powyżej 50 osób, a 16 – w granicach 10-49 osób.

W latach 2008–2013 oddano do użytku 69 mieszkań – wszystkie w budownictwie indywidualnym. Stanowiło to 4,5% nowych mieszkań wzniesionych w tym czasie w całej gminie. W miejscowości funkcjonowała szkoła policealna dla dorosłych (33 uczniów).

Uwagi

Przypisy