List Brunona z Kwerfurtu do króla Henryka II

Odpis fragmentu listu opublikowany przez Augusta Bielowskiego w 1864
Henryk II, miniatura z sakramentariusza króla Henryka, ok. 1002–1014

List Brunona z Kwerfurtu do króla Henryka II (łac. Epistola Brunonis ad Henricum regem) – średniowieczny list w języku łacińskim z początku XI wieku autorstwa Brunona z Kwerfurtu, skierowany do Henryka II, dotyczący w dużej części ówczesnych stosunków polsko-niemieckich i popierający politykę Bolesława Chrobrego[1].

Rękopis i wydania

Tekst listu zachował się w rękopiśmiennym zbiorku reguł gramatycznych przechowywanym obecnie w Landes- und Murhardsche Bibliothek w Kassel (sygn Philol. 4, f. 151v–153v)[2][3]. Zbiór powstał w XI w. w Opactwie benedyktyńskim w Fuldzie[4]. Tekst listu podpisany jest tylko inicjałem „B.”[4]. W rękopisie tekst nie ma tytułu[5]. Rozpoczyna się od incipitu Viro Aecclesie, pio Henrico regi…[3].

Historia skopiowania listu do zbiorku nie jest znana[6]. Nie wiadomo, czy kopia listu została wykonana na podstawie oryginału czy innej kopii oraz czy nie zawiera błędów i opuszczeń[6]. Można podejrzewać, że list nie spotkał się z uznaniem adresata ze względu na krytyczny ton i został odłożony do materiałów nieaktualnych, zaś do zachowanego zbioru materiałów ćwiczebnych został skopiowany jedynie jako przykład wartościowy stylistycznie[6].

List wzbudził zainteresowanie badaczy dopiero w stuleciach XVIII i XIX, kiedy to ukazał się najpierw w odpisie, a następnie kilkukrotnie w druku, opatrzony komentarzami[6]. Tekst łaciński wraz ze swoim tłumaczeniem opublikował w 1856 Jan Papłoński w „Gazecie Warszawskiej[7], przedrukowany następnie w tym samym roku w „Bibliotece Warszawskiej[8] (tekst łaciński opierał się jednak na dawniejszym odpisie zawierającym błędy i opuszczenia[5]). Łaciński oryginał został opublikowany w Polsce przez Augusta Bielowskiego w 1864[9] i Jadwigę Karwasińską w 1973[10]. Tłumaczenie listu na język polski autorstwa Kazimierza Abgarowicza ukazało się w 1966[11].

Okoliczności powstania

Z treści utworu wynika, że list został napisany krótko przed wyprawą misyjną do Prus, podczas której Bruno poniósł męczeńską śmierć (prawdopodobnie w marcu 1009)[12]. Tekst mógł więc powstać podczas hipotetycznego pobytu Brunona w Polsce, pod koniec roku 1008 lub na początku 1009[3]. Możliwe jednak, że wyprawa Brunona do Prus wyruszyła z Rusi, nie zaś z Polski[13]. W takim wypadku list mógł być napisany przez Brunona na Rusi po powrocie od Pieczyngów, a przed wyprawą do Prus[14].

Brunon znał króla Henryka osobiście[15]. Treść listu sprawia wrażenie, jakby był on odpowiedzią na jakiś wcześniejszy krytyczny list Henryka do Brunona, żądający wyjaśnień na temat dotychczasowej działalności[4]. Bruno tłumaczy się w liście ze swojego stosunku do Chrobrego, nie dokonując wprowadzenia tej postaci, jakby było oczywiste, o kogo chodzi[4].

Możliwe jest, że pewien udział w redagowaniu listu miał sam Chrobry, a przynajmniej podzielał wymowę polityczną listu i traktował Brunona jako pośrednika w negocjacjach z Henrykiem[16]. Wskazują na to fragmenty przywołujące stanowisko Chrobrego (np. „Ten Bolesław inaczej, niż myślisz nasz królu, zapewnia Cię, że na wieki Ciebie nie opuści, lecz w zwalczaniu pogan zawsze wspierać będzie.”)[16]. List mógł więc być częścią zabiegów o wypracowanie kompromisowego porozumienia między toczącymi wojnę Bolesławem Chrobrym i Henrykiem II[16]. Nie oznacza to jednak, że list był pisany wprost na zamówienie Chrobrego lub przez niego inspirowany[17]. List zawiera przede wszystkim poglądy samego Brunona, które były natomiast w wielu punktach zbieżne z perspektywą państwa piastowskiego[17].

Treść

List składa się z dwóch części[3]. W pierwszej autor opisuje swoje wyprawy misyjne na Węgry (1006–1007) oraz do Pieczyngów (1007–1008, wyprawa ta rozpoczęła się i zakończyła na Rusi Kijowskiej przy wsparciu Włodzimierza Wielkiego)[3]. Bruno wspomina też o swojej planowanej wyprawie misyjnej do Prus[3]. Druga część listu zawiera zarzuty pod adresem króla Henryka II oraz emocjonalne omówienie ówczesnych stosunków polsko-niemieckich[3].

Utwór zawiera fragmenty dotyczące Bolesława Chrobrego i prezentujące przesłanki jego polityki, rozbieżnej z polityką niemieckiego władcy[12]. Bruno opowiada się po stronie Bolesława i apeluje, by Henryk zaprzestał walk z polskim władcą, który jest przykładnym chrześcijaninem oraz protektorem misji wśród pogan[12]. Zwraca Henrykowi uwagę, że Bolesław, najechany przez Henryka, nie może wspierać działalności misyjnej, w tym planowanej misji Brunona[18]. Krytykuje przy tym korzystanie przez Henryka z pomocy pogańskich Luciców podczas najazdów na chrześcijańską Polskę[18][19]. Apeluje wreszcie do Henryka o pojednanie z Bolesławem i zwrócenie się przeciw poganom[18].

List ułożony jest zgodnie z zasadami ars dictandi[18]. Autor wykorzystuje wiele zabiegów retorycznych[12]. Z jednej strony zapewnia adresata o swojej sympatii i obdarza go komplementami[12], zaś z drugiej – wygłasza emocjonalne i patetyczne oskarżenia oraz wezwania do poprawy stosunków z Chrobrym[12]. List rozpoczyna się konwencjonalną formułą powitalną, pełną uniżoności, pokory, wyrazów troski o zbawienie adresata i deklaracji o wierności[18]. Końcowa formuła zawiera pozdrowienia i życzenia, by król żył zgodnie z nakazami wiary i zmarł w wieku sędziwym, pełen cnót[18].

Przypisy

Bibliografia

Wydania w Polsce

  • Jan Papłoński (tłum.). Nowe świadectwo współczesne O Bolesławie Chrobrym. „Gazeta Warszawska”. 155, 158, 162, 1856.  [oryginał i tłumaczenie]
  • Jan Papłoński (tłum.). O Bolesławie Chrobrym nowe świadectwo współczesne. „Biblioteka Warszawska”. 4, s. 213–230, 1856.  [oryginał i tłumaczenie]
  • List ś. Brunona do Henryka II cesarza. W: Monumenta Poloniae Historica / Pomniki dziejowe Polski. August Bielowski (wyd.). T. 1. Lwów: 1864, s. 223–228. [oryginał]
  • Bruno z Kwerfurtu: List do króla Henryka II. W: Piśmiennictwo czasów Bolesława Chrobrego. Kazimierz Abgarowicz (tłum.), Jadwiga Karwasińska (wstęp i koment.). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1966, s. 247–261. [tłumaczenie]
  • Bruno z Kwerfurtu: Epistola Brunonis ad Henricum regem. W: Monumenta Poloniae Historica nova series. Jadwiga Karwasińska (oprac.). T. 4 fasc. 3. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973, s. 97–106. [oryginał]

Opracowania

  • August Bielowski: List ś. Brunona do Henryka II cesarza. W: Monumenta Poloniae Historica / Pomniki dziejowe Polski. T. 1. Lwów: 1864, s. 223.
  • Tomasz Gackowski: Skażcie mnie na zapomnienie, czyli recepcja „Listu św. Brunona z Kwerfurtu do Henryka II” wśród ówczesnej elity politycznej Niemiec. W: Pamiętać czy zapomnieć… Miejsca pamięci we współczesnym dyskursie naukowym. II Międzynarodowa Sesja Humanistyczna, Kraków, 24–26 czerwca 2010 r.. Anna Zglińska, Piotr Pranke (red.). Toruń; Warszawa: In Tempore; Teka Historyka, 2011, s. 41–50.
  • Jadwiga Karwasińska: Wstęp. W: Piśmiennictwo czasów Bolesława Chrobrego. Kazimierz Abgarowicz (tłum.), Jadwiga Karwasińska (wstęp i koment.). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1966, s. 5–22.
  • Jadwiga Karwasińska: Świadek czasów Chrobrego – Bruno z Kwerfurtu. W: Polska w świecie. Szkice z dziejów kultury polskiej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1972, s. 91–105.
  • Teresa Michałowska: Średniowiecze. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1995. ISBN 83-01-11452-5.
  • Teresa Michałowska: Literatura polskiego średniowiecza. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011. ISBN 978-83-01-16675-5.
  • Maksymilian Sas. Działalność św. Brunona z Kwerfurtu. „Teka Historyka”. 38, s. 32–95, 2009. 
  • Jarosław Sochacki. Wizja stosunków prawnych polsko-niemieckich Brunona z Kwerfurtu. „Słupskie Studia Historyczne”. 7, s. 9–25, 1999. 
  • Miłosz Sosnowski. Kilka uwag o chronologii życia i twórczości Brunona z Kwerfurtu. „Roczniki Historyczne”. LXXXII, s. 63–78, 2016. 

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Kronung Heinrich II.jpg
Sakramentariusz króla Henryka II [1002-14]: Henryk II Święty. Chrystus nakłada koronę. Po prawej stronie Emmeram z Ratyzbony i cesarski miecz, a po lewej i Ulryk z Augsburga i włócznia Świętego Maurycego
Epistola Brunonis ad Henricum regem 01.jpg
Odpis fragmentu "Listu do króla Henryka II" autorstwa Brunona z Kwerfurtu, opublikowany przez Augusta Bielowskiego.