Lista laureatów Nagrody Nobla związanych z Polską

Lista prezentuje laureatów Nagrody Nobla związanych z Polską. Ich związki z Polską definiowane są poprzez narodowość polską, urodzenie się na terytorium Polski, posiadanie obywatelstwa Polski lub posługiwanie się językiem polskim jako ojczystym (lub jednym z ojczystych).

Polscy laureaci Nagrody Nobla^[a]

Lp.	Rok	Wyróżniony	Dziedzina	Zdjęcie	Wyjaśnienie kwestii polskości
1	1903, 1911	Maria Skłodowska-Curie (1867–1934)	fizyka (1903) chemia (1911)		Urodziła się kilka miesięcy po likwidacji autonomii Królestwa Polskiego od Rosji. Żyła na ziemiach polskich 23 lata, w 1891 r. wyjechała do Francji, gdzie spędziła resztę życia. W 1932 r. z jej inicjatywy założono Instytut Radowy w Warszawie. Odkryty przez siebie i męża pierwiastek nazwała na cześć Polski – polonem.
2	1905	Henryk Sienkiewicz (1846–1916)	literatura		Niemal całe życie spędził na ziemiach polskich, głównie na terenie Królestwa Polskiego (1846–1867), a następnie Kraju Nadwiślańskiego (Imperium Rosyjskie), tworzył w języku polskim.
3	1924	Władysław Reymont (1867–1925)	literatura		Urodził się kilka miesięcy po likwidacji autonomii Królestwa Polskiego od Rosji na terenie Królestwa. Żył na ziemiach polskich (w Kraju Nadwiślańskim), od 1918 r. w Polsce. Tworzył w języku polskim.
4	1980	Czesław Miłosz (1911–2004)	literatura		Urodził się na ziemiach polsko-litewskich w rosyjskiej guberni kowieńskiej. Mieszkał w Polsce 40 lat, następnie żył we Francji i w USA. Do Polski wrócił w 1993 r. i pozostał do śmierci. Tworzył w języku polskim i angielskim.
5	1983	Lech Wałęsa (ur. 1943)	pokojowa		Urodził się w okupowanej przez Niemców Polsce. Mieszka w Polsce całe życie, był prezydentem Rzeczypospolitej.
6	1995	Józef Rotblat (1908–2005)	pokojowa		Urodził się w Kraju Nadwiślańskim (Imperium Rosyjskie) w rodzinie żydowskiej. Absolwent fizyki na Wolnej Wszechnicy Polskiej (1932) i na Uniwersytecie Warszawskim (1938[1]). Mieszkał w Polsce prawie 31 lat, od 1939 r.[2] do śmierci żył w Wielkiej Brytanii. W 1946 przeszedł na obywatelstwo brytyjskie. Całe życie płynnie posługiwał się językiem polskim i określał się Polakiem z brytyjskim paszportem. Od 1966 r. członek Polskiej Akademii Nauk.
7	1996	Wisława Szymborska (1923–2012)	literatura		Urodziła się i całe życie mieszkała w Polsce. Tworzyła w języku polskim.
8	2018 (nagrodę przyznano w 2019 roku[3])	Olga Tokarczuk (ur. 1962)	literatura		Urodziła się i mieszka w Polsce, tworzy w języku polskim.

Pozostali laureaci mający znaczące związki z Polską

Lp.	Rok	Wyróżniony	Dziedzina	Zdjęcie	Wyjaśnienie związków z Polską
1	1907	Albert Michelson (1852–1931)	fizyka		Urodzony w 1852 r. na ziemiach polskich w Prowincji Poznańskiej w powiecie Strelno (wówczas Królestwo Prus), w zdecydowanej większości zamieszkiwanej przez Polaków, jako syn Żyda Samuela Michelsona i Polki Rozalii z domu Przyłubskiej, brat Pauliny i Joanny Michelsonów. W 1855 r. cała rodzina wyjechała do USA, gdzie Michelson spędził resztę życia. Pamiętał o swoim polskim pochodzeniu, swoje poświęcenie ciężkiej pracy tłumaczył tym, że pracowitość to cecha wszystkich Polaków[4]. Mimo że nie urodził się na terenie państwa polskiego, przez całe życie konsekwentnie wpisywał w dokumentach Polskę jako miejsce urodzenia[5].
2	1944	Isidor Isaac Rabi (1898–1988)	fizyka		Urodził się w 1898 r. w Rymanowie w Galicji, prowincji Austro-Węgier, zamieszkałej w zdecydowanej większości przez Polaków, Rusinów i Żydów, w rodzinie żydowskiej. Rozpoczął naukę w szkole, lecz w wieku czterech lat wraz z matką wyjechał do USA, gdzie spędził resztę życia[6]. Rodzinną miejscowość odwiedził w 1971[7].
3	1950	Tadeusz Reichstein (1897–1996)	fizjologia lub medycyna		Urodził się w Kraju Nadwiślańskim (Imperium Rosyjskie) w zasymilowanej rodzinie żydowskiej (ojciec był inżynierem chemikiem), kultywującej polskie tradycje. Imię otrzymał na cześć Tadeusza Kościuszki (jego brat Adam swoje dostał dla upamiętnienia Adama Mickiewicza[8][9]). Dzieciństwo spędził też w Kijowie i w Jenie. Od ósmego roku życia aż do śmierci mieszkał w Szwajcarii, dokąd jego rodzice, którzy zdobyli później polskie obywatelstwo i posiadali je do końca życia, uciekli z Rosji z powodu pogromów Żydów. W okresie międzywojennym kilkukrotnie odwiedził ojczysty kraj i mieszkającą w nim rodzinę. Wszyscy jego polscy krewni zginęli podczas II wojny światowej w obozach zagłady[10]. Do końca życia dobrze rozumiał po polsku, gorzej mówił. Wspierał rozwój Polaków studiujących i pracujących na uczelniach szwajcarskich, fundując im stypendia[11]. Utrzymywał kontakty z polskimi uczelniami: w 1978 otrzymał doktorat honoris causa na Uniwersytecie Polskim w Londynie, a w 1995 w Akademii Medycznej w Gdańsku. Od 1988 był członkiem honorowym Włocławskiego Towarzystwa Naukowego, otrzymał Medal „Zasłużony dla Włocławka”, a w 1994 honorowe obywatelstwo tego miasta. Od 1994 członek Polskiej Akademii Nauk[12].
4	1977	Andrew Schally (ur. 1926)	fizjologia lub medycyna		Urodził się w Polsce jako Andrzej Wiktor Schally, syn generała Wojska Polskiego Kazimierza Schally’ego. Żył w Polsce prawie 13 lat, do września 1939 r., posługując się językiem polskim. W kolejnych latach mieszkał w Rumunii, Wielkiej Brytanii, Kanadzie. Od 1957 r. mieszka w USA. Na przestrzeni lat zanikła jego umiejętność posługiwania się językiem polskim.
5	1978	Menachem Begin (1913–1992)	pokojowa		Urodził się na ziemiach polskich w rosyjskiej guberni grodzieńskiej w rodzinie żydowskiej jako Mieczysław Biegun. W Polsce mieszkał 27 lat, do 1940 r. Absolwent prawa na Uniwersytecie Warszawskim (1935). Od 1938 r. był przywódcą polskiego Betaru, żydowskiego ruchu młodzieżowego[13]. Więzień NKWD, kapral podchorąży Armii Polskiej na Wschodzie. Po przybyciu wojska do Palestyny uzyskał zwolnienie z przysięgi wojskowej[14] i rozpoczął walkę o stworzenie państwa żydowskiego. Pozostał w Izraelu do końca życia.
6		Isaac Bashevis Singer (1902–1991)	literatura		Urodził się w Kraju Nadwiślańskim (Imperium Rosyjskie) w rodzinie żydowskiej jako Icek-Hersz Zynger. Mieszkał w Polsce 33 lata, od 1935 r. do śmierci żył w USA. Większość jego twórczości związana jest ze wspomnieniami z życia w Polsce. Jako dziennikarz używał m.in. pseudonimu Warszawski. Choć nigdy nie wrócił do ojczystego kraju, tłumacząc to niemożnością podróży na „cmentarz żydowskiego narodu”[15], do końca życia uważał się za warszawiaka i podkreślał swoje przywiązanie do Polski[16].
7	1981	Roald Hoffmann (ur. 1937)	chemia		Urodził się w Polsce w rodzinie żydowskiej. Mieszkał w Polsce 12 lat, w 1949 r. wyjechał do USA, gdzie żyje do dziś.
8	1992	Georges Charpak (1924–2010)	fizyka		Urodził się w Polsce w rodzinie żydowskiej jako Jerzy Charpak. W dzieciństwie posługiwał się językiem polskim[17]. Sześć lat mieszkał w Polsce, dwa w Palestynie, od 1932 r. do śmierci żył we Francji.
9	1994	Szimon Peres (1923–2016)	pokojowa		Urodził się w Polsce w rodzinie żydowskiej jako Szymon Perski[18]. Języka polskiego uczył się w szkole[19], czasem używano go w jego domu[20]. W Polsce mieszkał 11 lat, w 1934 r. wyjechał do Palestyny (późniejszy Izrael), gdzie żył do śmierci. Często wspominał swoją polską przeszłość, jako izraelski polityk wielokrotnie odwiedzał Polskę. Był orędownikiem porozumienia między obu państwami, zależało mu na tym, żeby współcześni Izraelczycy zrozumieli znaczenie Polski dla swojej tożsamości. Swoje wystąpienie na ten temat w Senacie nazwał „przemówieniem życia”[21]. Do końca życia mówił z głębokim polskim akcentem[22].
10	2007	Leonid Hurwicz (1917–2008)	ekonomia		Urodził się w Rosji w rodzinie żydowskiej. Przez 19 lat (1919–1938) mieszkał w Polsce. Absolwent prawa na Uniwersytecie Warszawskim (1938). Żył w wielu krajach, od 1940 r. do śmierci przede wszystkim w USA.

Nominowani do Nagrody Nobla (lista niepełna)

Lista obejmuje związane z Polską osoby nominowane do Nagrody Nobla wraz z rokiem nominacji w oparciu o oficjalne dane publikowane przez Komitet Noblowski. Na liście wyróżniono także nominacje dla osób, które w innych latach zostały zdobywcami nagrody Nobla (lista nagród w tabeli powyżej).

Komitet Noblowski może ujawnić nazwiska nominowanych po 50 latach od ich zgłoszenia. W 2022 r. udostępniono informacje o nominacjach w dziedzinie chemii i fizyki do 1970 r., w dziedzinie medycyny/fizjologii do 1953 r., w dziedzinie literatury do 1971 r., a w przypadku nagrody pokojowej do 1967 r.^[23]

Ponadto, 26 stycznia 2006 Sejm RP V kadencji przez aklamację przyjął uchwałę popierającą kandydaturę ks. Zdzisława Peszkowskiego do pokojowej Nagrody Nobla^[54].

Uwagi

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Ilu Polska ma noblistów? – Histmag.org, histmag.org [dostęp 2019-11-06] .
• Rękopisy polskich laureatów Nagrody Nobla – kolekcja w bibliotece Polona