Lista patriarchów Kościoła Wschodu

Patriarcha Kościoła Wschodu, zwany też Patriarchą Wschodu^[1] lub Katolikosem-Patriarchą Wschodu – tytuł, którym posługują się zwierzchnicy Kościoła Wschodu. Historycznie był używany we wczesnych wiekach naszej ery przez chrześcijan w Persji, których wspólnotę nazywano Kościołem nestoriańskim, perskim, sasanidzkim lub wschodnisyryjskim^[2]. W XVI, XVII oraz XX wieku Kościół Wschodu przeszedł szereg rozłamów, które zaowocowały pojawieniem się licznych, współzawodniczących patriarchów. Obecnie dwa główne kościoły, które wyłoniły się z owych rozłamów to Asyryjski Kościół Wschodu, wiedziony przez patriarchów z Irbilu oraz Kościół chaldejski, którego głową są patriarchowie Babilonu. Poza tymi dwoma istnieje także Starożytny Kościół Wschodu, który wyłamał się w 1964 roku. Zwierzchnicy powyższych Kościołów oficjalnie używają tytułu Patriarchy Wschodu.

Siedziba

Siedzibą patriarchatu była początkowo perska stolica Seleucja–Ktezyfon. W IX wieku patriarcha przeniósł się do Bagdadu po czym osiadał w innych miastach na terenie współczesnego Iraku, takich jak Tebriz czy Mosul. W wyniku podziałów w XVI i XVII wieku doszło do powstania Chaldejskiego Kościoła Katolickiego z własną hierarchią. Obydwaj patriarchowie często zmieniali siedziby, podróżując po Bliskim Wschodzie. Współcześnie siedzibą Chaldejskiego Patriarchy Babilonu jest Bagdad. W XIX wieku patriarcha nie unickiego odłamu, zwanego już Asyryjskim Kościołem Wschodu osiadł we wsi Konak na terenie obecnej Turcji. W XX wieku w wyniku licznych prześladowań i częstej migracji Asyryjczyków do krajów Zachodnich, zwłaszcza do Stanów Zjednoczoncyh, Patriarcha przeniósł się do Chicago. We wspólnotach pozostających na Bliskim Wschodzie doszło do kolejnego rozłamu i w 1968 roku obrali oni własnego patriarchę, nazywając się Starożytnym Kościołem Wschodu. Po dziś dzień siedzibą jego zwierzchnika jest Bagdad.

Rys historyczny

Nurty chrześcijańskie

Patriarchat Wschodu ukształtował się w wyniku stopniowo rosnącego znaczenia przywódców grup chrześcijańskich z Seleucji- Ktezyfonu wśród współwyznawców żyjących na terenie Persji. Chrześcijaństwo przenikało na te tereny od początku swego istnienia, ale długo brakowało dobrej organizacji, biskupstw i lokalnego lidera, którego przywództwo byłoby akceptowane przez większość wspólnot. Dodatkowym utrudnieniem jest brak źródeł co zmusza do opierania się na niezbyt jasnych podaniach samych wiernych a tu pojawia się ryzyko mitologizacji początków celem dodania sobie splendoru i udowodnienia że ich kościół wywodzi się bezpośrednio od Apostołów. U samych początków ciężko jest też ustalić dokładne daty panowania, gdyż podania często znacznie się od siebie różnią. Pierwszym biskupem Seleucji- Ktezyfonu o którego konsekracji wiemy jest Papa bar Aggaj, który został wyniesiony do tej godności około roku 280 przez wizytujących miasto biskupów Akha d'abuh' z Arbeli i Hai-Beëla z Suzy^[3]. Następcy Papy zaczęli używać tytułu katolikosa, rzymskiego określenia przyjętego z powodu jego użycia przez katolikosów Wszechormian^[4]. Ze względu na szybko rosnącą liczbę chrześcijan w Seleucji-Ktezyfonie jak i wzrost znaczenia miasta które stało się stolicą Imperium Sasanidów, rosło także znaczenie tutejszych biskupów którzy z czasem stali się nieformalnymi przywódcami chrześcijan w Persji. Mimo prześladowań podjętych w IV wieku przez państwo za panowania Szapura II liczba chrześcijan zwiększała się. Szachowie obawiając się nielojalności chrześcijańskich poddanych w konfliktach z Cesarstwem Rzymskim, uznali w V wieku istnienie Kościoła z czasem ogłaszając biskupów Seleucji-Ktezyfonu jego zwierzchnikami, uznając ich tytuł Katolikosów. W ciągu następnych dziesięcioleci zaczęto ich określać mianem patriarchów^[5].

Współcześnie istniejące kościoły które odwołują się do tradycji Kościoła Wschodu za swych historycznych przywódców uważają:

Lista biskupów Seleucji–Ktezyfonu

• Thoma (Apostoł Tomasz) ok. 35 – ok. 37
• Addaj (Apostoł Juda Tadeusz lub Tadeusz z Edessy) ok. 37–ok. 65
• Mar Agai ok. 66 – ok. 87
• Mari ok. 88 – ok. 120
• Mar Abris ok. 121 – ok. 137
• wakat ok. 137 – ok. 159
• Mar Abraham (Oraham I z Kaszkaru) ok. 159 – ok. 171
• Mar Jakub I ok. 172 – ok. 190
• Mar Ahha (Achu z Abudży) ok. 190 – ok. 220
• Mar Szachlufa (Szachlupa z Kaszkaru) ok. 220 – ok. 240
• wakat ok. 240 – ok. 317

Lista katolikosów Seleucji–Ktezyfonu

• Papa bar Aggaj ok. 317 – ok. 329
• Szymon Barsaba ok. 329 – ok. 341
• Mar Szachdost ok. 341 – ok. 345
• Mar Bar Baszmin ok. 345 – ok. 350
• wakat ok. 350 – ok. 363
• Mar Tomarsa (Tamuza) ok. 363 – ok. 371
• Mar Qajuma ok. 372 – ok. 399

Lista Wielkich Metropolitów Seleucji–Ktezyfonu

• Izaak ok. 399 – 410
• Ahaj (Ahha) 410 – 415
• Jabalaha I 415 – 420
• Mana 420
• Farbocht (Marabocht) 420 – 421
• Dadiszu I 421 – 431

Odłączenie się Kościoła Wschodu od innych Kościołów po Soborze Efeskim w 431

Patriarchowie Kościoła Wschodu w Ktezyfonie (431–853)

• Dadiszu I 431 – 456
• Babaeus 457 – 484
• Achacy 484 – 496
• Babaj ok. 497 – ok. 503
• Szila ok. 503 – ok. 523
• Narsaj ok. 524 – ok. 539
• Paweł ok. 539 – ok. 540
• Aba I ok. 540 – 552
• Józef 552 – 566
• Ezechiel 566 – 581
• Iszujab z Arzunu 582 – 595
• Sabriszu z Garmaki 596 – 604
• Grzegorz z Party ok. 605 – ok. 609
  • wakat ok. 609 – ok. 628
• Iszujab Arab ok. 628 – ok. 645
• Maremeh ok. 645 – ok. 649
• Iszujab III 650 – 658
• Jerzy I 661 – 680
• Jochanan syn Marty 681 – 683
  • wakat 683 – 685
• Chnaniszu I ok. 685 – 700
  • Jochanan Trędowaty 693 – 694 (anty-patriarcha)
• wakat 700 – 714
• Sliwazcha 714 – 728
  • wakat 728 – 731
• Pethion 731 – 740
• Aba II 741 – 751
• Surin 752
• Jakub II 754 – 773
• Chnaniszu II 774 – 780
• Tymoteusz I 780 – 820/23
• Iszu bar Nun 820/3 – 825/28
• Geuargis II 828 – 830
• Sabriszu II 831 – 836
• Abraham z Margi 837 – 850
  • wakat 850 – 853

Przeniesienie siedziby patriarchatu do Bagdadu

Patriarchowie Kościoła Wschodu w Bagdadzie (853–1265)

• Teodozjusz 853 – 858
• wakat 858 – 860
• Sergiusz 860 – 872
• wakat 872 – 877
  • Izrael z Kaszkaru 877 (antypatriarcha)
• Annusz z Beth-Garmai 877 – 884
• Jochanan bar Narsaj 884 – 892
• Jochanan IV 893 – 899
• Jochanan bar Abgar 900 – 905
• Abraham z Krety 905 – 937
• Emanuel I 937 – 960
• Izrael z Karchu 961 – 962
• Abdiszu z Beth-Garmai 963 – 986
• Mari z Asyrii 987 – 1000
• Jochanan VI (Joannis) 1000 – 1011
• Jochanan bar Nazuk 1012 – 1020
• Iszujab IV 1020 – 1025
• wakat 1025 – 1028
• Eliasz z Teheranu 1028 – 1049
• Jochanan bar Targala 1049/50 – 1057
• Sabriszu bar Zanbur 1057/63 – 1071/72
• Abdiszu bar Ars z Asyrii 1072 – 1090/1
• Makicha bar Szlemon 1092 – 1108/10
• Eliasz bar Makli 1110 – 1132
• Bar Sauma z Suwy 1133/4 – 1136
• wakat 1136 – 1139
• Abdiszu III 1139 – 1148
• Iszujab al-Baladi z Beth-Zodai 1148 – 1176
• Eliasz Abuchalim 1176 – 1190
• Jabalaha bar Kaijuma 1190 – 1222
• Sabriszu IV 1222 – 1226
• Sabriszu z Bagdadu 1226 – 1256
• Makicha II 1257 – 1265

Przeniesienie siedziby patriarchatu do Tebrizu

Patriarchowie Kościoła Wschodu w Tebrizie (1265–1368)

• Dincha z Arbilu 1265 – 1281/2
• Jabalaha Turek 1283 – 1317
• Tymoteusz z Arbilu 1318 – 1328/32
• Dincha II 1329/32 – 1364
• Dincha III 1359 – 1368

Przeniesienie siedziby patriarchatu do Mosulu

Patriarchowie Kościoła Wschodu w Mosulu (1368–1403)

• Szymon II 1368 – 1392
• wakat 1392 – 1403

Przeniesienie siedziby patriarchatu do Alkuszu

Patriarchowie Kościoła Wschodu w Alkuszu (1403–1552)

• Szymon III 1403 – 1407
• wakat ok. 1407 – 1437
• Eliasz IV ok. 1437

Dynastia z Alkuszu (1437 – 1804) (Patriarchat dziedziczny)

• Szymon IV 1437 – 1497
• Szymon V (Mar Jochanan) ok. 1497 – 1501
• Eliasz V ok. 1502 – 1503
• Szymon VI 1505 – 1538
• Szymon VII Iszujab ok. 1539 – 1558

Patriarchowie Kościoła Wschodu po schizmie (1553–1830)

Schizma w 1552 roku i powstanie dwóch linii patriarszych: Eliasza - Kościół Wschodu i Szymona - Kościół chaldejski zjednoczony z papieżem

W 1692 roku linia Szymona zerwała unię z Kościołem katolickim. W 1681 roku powstała linia Józefa z Amidy.

Patriarchowie Asyryjskiego Kościoła Wschodu i Kościoła chaldejskiego (od 1830)

W 1830 papież Pius VIII zjednoczył linię Józefa i linię Eliasza tworząc chaldejski Patriarchat Babilonu. Z linii Szymona pochodzą patriarchowie Asyryjskiego Kościoła Wschodu.

W 1975 roku, wraz ze śmiercią Szymona XXI wygasła dziedziczna linia Szymona. Kolejnych patriarchów wybiera się w drodze elekcji. Wcześniej, w 1964 roku doszło do schizmy na łonie Kościoła i wyodrębnienia się Starożytnego Kościoła Wschodu. Spowodowane było to sprzeciwem przeciw dziedziczności tronu patriarszego i reformom kalendarza.

Zobacz też

• Kościół Wschodu

Przypisy

Bibliografia

• Table or tree of life of apostolic succession of the catholicoi patriarchs of the church of the east. [dostęp 25/3/2012]. (ang.).zły zapis daty dostępu
• W.A. Wigram: An introduction to the history of the Assyrian Church, or, The Church of the Sassanid Persian Empire, 100–640 A.D.. Gorgias Press, 200. ISBN 1-59333-103-7. (ang.).