Listy z getta tomaszowskiego

Ten artykuł od 2019-06 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do wiarygodnych źródeł. (Dodanie listy źródeł bibliograficznych lub linków zewnętrznych nie jest wystarczające). Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Listy z getta tomaszowskiego – zbiór korespondencji prywatnej o dużej wartości literackiej i historycznej. Listy były pisane w latach 1939–1941 przez tomaszowianina Izraela Aljuhe „Lutka” Orenbacha (1920–1942) do jego ukochanej Edith Blau, Żydówki pochodzącej z Wolnego Miasta Gdańska.

Młodzi poznali się latem 1939 roku w Bydgoszczy, gdzie osiedliła się żydowska rodzina Blau, która w latach trzydziestych uciekła z Gdańska z obawy przed ekscesami nazistowskimi. Lutek Orenbach przeniósł się z rodzicami z Tomaszowa Mazowieckiego do Bydgoszczy i tu zdał maturę w maju 1939 roku. Ich miłość trwała dwa miesiące. Po wybuchu wojny kochankowie zostali rozdzieleni. Lutek Orenbach powrócił do Tomaszowa i trafił do getta, a Edith Blau wraz z matką zamieszkała w miasteczku Minden koło Bielefeld. Młodzi utrzymywali stały kontakt między sobą. On pisał do niej po polsku, ona odpowiadała po niemiecku. Korespondencja urywa się wraz wywiezieniem Edith Blau do getta w Rydze pod koniec 1941 roku.

Zachowało się jedynie około stu listów Lutka Orenbacha pisanych do ukochanej dziewczyny. Jej odpowiedzi, które docierały do adresata, nie dotrwały do doby współczesnej, zaginęły wraz z likwidacją getta tomaszowskiego i eksterminacją miejscowych Żydów. Zachowały się też karykatury osób z getta tomaszowskiego wykonane przez Lutka Orenbacha, fotografie i ilustracje przesyłane Edith Blau.

Listy są przechowywane w Muzeum Holokaustu w Waszyngtonie (ang. The United States Holocaust Memorial Museum in Washington).

Zobacz też

• Getto w Tomaszowie Mazowieckim
• Izrael Aljuhe Orenbach

Bibliografia

• Justyna Biernat, Izrael Aljuhe Orenbach Sen o teatrze. Listy z tomaszowskiego getta; Tomaszów Mazowiecki 2018.
• Justyna Biernat, Uśmiech melancholika: sylwetka młodego twórcy listów z tomaszowskiego getta, [w:] Przegląd Humanistyczny 2014 nr 6(447).
• Justyna Biernat, A Melancholic’s Smile: Profile of a Young Writer of the Letters from the Ghetto in Tomaszów Mazowiecki, [w:] Prism. An Interdisciplinary Journal for Holocaust Educators 2018 vol. 10.
• Barbara Engelking, Miłość i cierpienie w Tomaszowie Mazowieckim; [w:] Zagłada Żydów. Pamięć narodowa a pisanie historii w Polsce i we Francji, pod redakcją Barbary Engelking, Jacka Leociaka, Dariusza Libionki, Anny Ziębińskiej-Witek, Lublin 2006: Wyd. UMCS, s. 57–74.
• Krzysztof Tomasz Witczak, Listy z getta tomaszowskiego jako dokument historyczny obrazujący żydowskie życie artystyczne w okresie okupacji; [w:] „Rocznik Łódzki”, '2011, nr 58, s. 161–182.
• Izrael Aljuche „Lutek” Orenbach, Świat potrwa tylko do jutra. Okrutną codzienność tomaszowskiego getta młody człowiek odpycha sztuką oraz słowami uczucia w listach do ukochanej; [w:] „Karta”, 2016, nr 88, s. 91–107.
• Izrael Aljuche „Lutek” Orenbach, Listy z getta tomaszowskiego; [w:] „Myśli i słowa. Literatura - kultura - język. Podręcznik do języka polskiego 8”, red. J. Gaweł, E. Nowak, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2018.