Literatura starogrecka

Starożytni Grecy byli prekursorami w wielu dziedzinach – dotyczy to szczególnie kultury. Rodzaje i gatunki literackie „wynalezione” przez Greków funkcjonują do dziś. Rozwój literatury starogreckiej zgodnie ze współczesną systematyką pokrywa się z okresami historycznymi Grecji starożytnej.

Wieki ciemne

Plemiona greckie napływające na tereny dzisiejszej Grecji podbiły narody kultury egejskiej. Prawdopodobnie od nich przejęły sztukę pisania w postaci tzw. pisma linearnego B. Nie było to pismo dostosowane do języka greckiego, stąd zastosowanie tego pisma było bardzo ograniczone i pewnie nie nadawało się do przekazywania złożonych opisów. To po części tłumaczy, dlaczego pierwsze formy literackie były mówione i śpiewane. Do tego w wiekach ciemnych przodkowie Greków zatracili umiejętność pisania. Słowo mówione miało w Grecji rolę olbrzymią – Grecy uwielbiali mówić i słuchać. Wielcy uczeni pisali swoje dzieła jako dialogi, a czasem publicznie odczytywali swoje rękopisy. Pierwsze utwory były na początku przekazywane ustnie, na przykład rozpowszechniane przez starożytnych, wędrownych śpiewaków – zwanych w Grecji aojdami. Później pojawili się recytatorzy zwani rapsodami. Przez kilka wieków kultura Grecji formowała się bez źródeł pisanych, jedynie w formie mówionej. Jedynymi utworami zachowanymi z tamtego okresu są „Iliada” i „Odyseja”.

Okres archaiczny

Grecy odkrywają pismo na nowo. Alfabet grecki pochodzi prawdopodobnie od Fenicjan, choć wielu naukowców podważa tę tezę. W tym języku Homer spisał swoje dzieła, pierwsze w świecie eposy historyczne (a w każdym razie pierwsze zachowane). Mity greckie pochodzą z okresu sprzed znajomości pisma. Wiodącym ośrodkiem kulturalnym była Sparta, najszybciej początkowo rozwijające się polis. Potem nastąpił upadek kulturalny Sparty, tak znaczny, że Spartanie musieli „wypożyczać” poetów (jak stało się m.in. z Tyrteuszem). Powstaje poemat liryczny, śpiewany do gry na lirze. Początki prozy były bardzo skromne, jej prawdziwy rozwój rozpoczął się wraz z rozkwitem takich nauk jak filozofia, prawo, historia, geografia. Pierwszych twórców zajmujących się opisem sąsiadujących z Grecją krain nazywano logografami.

Okres ten charakteryzował się:

  • całkowitą dominacją poezji; od poezji heroicznej do lirycznej,
  • stosowaniem poezji w pismach filozoficznych i politycznych,
  • bardzo wolnym rozwojem prozy,
  • rozwojem recytatorstwa i retoryki.

Okres klasyczny

Poezja przestaje być osobista – poeci wędrują po całej Grecji, a utwory pisane są na zamówienie dla uczczenia konkretnej okazji. Mecenasami są ludzie bogaci, zwłaszcza tyrani. Prymat kulturalny zaczynają dzierżyć Ateny. Powstaje teatr, oraz sztuki teatralne: tragedia, Stara komedia, dramat satyrowy. Istnieje teza, że czynnikiem decydującym o rozwoju tragedii był rozwój demokracji Aten. Świadczy o tym absolutna dominacja Aten na tym polu oraz fakt, że okresem szczytowym rozwoju tragedii była szczytowa potęga demokracji ateńskiej. Tragedia zajmowała się tematami konkretnymi, miała silny związek z religią i ściśle określony kanon warsztatowy. Była ona ceniona najwyżej – tragicy brali udział w konkursach, a zwycięstwo w nich było wielkim zaszczytem. Komedia natomiast pokazywała bieżące zwyczaje, wydarzenia i zagadnienia polityczne, okraszone kpinami i obelgami (bardzo niewybrednymi, często obraźliwymi), a stylistyka była o wiele luźniejsza niż w tragedii. Tragedie pisali tragicy, a komedie komediopisarze – nie zdarzało się, by ktoś zajmował się obydwoma gatunkami jednocześnie. Rozpoczyna się rozwój prozy.

Cechy charakterystyczne:

  • poezja odchodzi od tematyki miłosnej na rzecz tematów moralnych, społecznych i religijnych. Powstają formy literackie: hymn, pean, tren, epigram, epinikion,
  • powstaje idea teatru, powstają sztuki dramatyczne,
  • początek rozwoju prozy.

Okres hellenistyczny

Powstaje Nowa Komedia, bardziej łagodna od Starej Komedii – nie zajmuje się już bezpośrednio polityką, a bardziej moralizowaniem.

Okres rzymski

W tym okresie nastąpił rozkwit prozy. Grecy znaleźli się pod panowaniem Rzymian, zaś w Rzymie nastała moda na kulturę grecką. Sztuka grecka – a wraz z nią literatura – przeżyły odrodzenie. Jej przedstawicielami byli Sofiści.

Przegląd pisarzy i zjawisk historycznych

Liryka

Twórcy

  • Solon635 – 560 p.n.e.
  • Kalinos
  • Teognis
  • Hipponaks
  • Fokylides
  • Mimnermos
  • Stezichoros
  • Ibikos
  • Korynnaok. V – VI w. p.n.e.

Epika i proza

Pisarze

Dramat antyczny

Dramatopisarze

Przypisy

  1. Leksykon PWN. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1972, s. 1168.

Bibliografia

  • M.I.Finley, Grecy, PWN, Warszawa 1965.
  • Józef Wolski, Historia Powszechna. Starożytność, PWN, Warszawa 1965.