Liturgia Męki Pańskiej

Liturgia Męki Pańskiej – w Kościele katolickim sprawowana w Wielki Piątek w godzinach popołudniowych.

Wielki Piątek jest jedynym dniem w roku, w których nie sprawuje się Eucharystii. Liturgia ma natomiast umożliwić wiernym przyjęcie Komunii Świętej i przypomnieć cierpienia Jezusa Chrystusa. W Polsce często przed liturgią odprawia się drogę krzyżową, a po niej gorzkie żale.

Liturgia

Forma zwyczajna rytu rzymskiego

Ołtarz jest tego dnia obnażony: bez krzyża, kwiatów, świeczników i obrusów.

Liturgię powinno się sprawować około godziny 15:00, jeśli racje duszpasterskie nie przemawiają za późniejszą porą. Kapłan ubrany w szaty mszalne czerwonego koloru udaje się do ołtarza, po czym następuje prostracja i modlitwa (bez wezwania Módlmy się). Jeżeli w liturgii uczestniczą inni kapłani, zakładają oni strój chórowy oraz (w czasie Komunii) czerwone stuły.

Liturgia rozpoczyna się w ciszy, procesją do ołtarza (w trakcie tej procesji nie niesie się krzyża, świec, itp.). Po dojściu do ołtarza następuje Prostracja.

Liturgia słowa
  • Pierwsze czytanie jest proroctwem Izajasza o mękach i cierpieniu Mesjasza (Iz 52,13-53,12 Przebity za nasze grzechy).
  • Psalm responsoryjny jest fragmentem Psalmu 31 z refrenem: Ojcze w Twe ręce składam Ducha Mego (Ps 31,2 i 6.12-13.15-16.17 i 25)
  • Drugie czytanie to przedstawienie śmierci na krzyżu jako zbawienia, dokonanego przez najwyższego Arcykapłana według autora Listu do Hebrajczyków (Hbr 4,14-16;5,7-9 Chrystus stał się sprawcą zbawienia dla wszystkich, którzy Go słuchają).
  • Śpiew przed Ewangelią ukazuje Chrystusa posłusznego do śmierci i wywyższonego na wieki (Flp 2,8-9).
  • Ewangelia to opis Męki Pańskiej według św. Jana czytanej lub śpiewanej z podziałem na role (J 18,1-19,42).
  • Modlitwa Powszechna, sięgająca starożytności chrześcijańskiej, jest modlitwą ludu Bożego. Modlitwę tę stanowi 10 wezwań, z których każde składa się ze wstępu, modlitwy w ciszy, oracji śpiewanej przez kapłana i aklamacji Amen, która jest wyrazem potwierdzenia ze strony ludu. Składa się z 10 wezwań:
    • za Kościół Święty,
    • za Papieża,
    • za wszystkie stany Kościoła,
    • za katechumenów,
    • o jedność chrześcijan,
    • za Żydów,
    • za niewierzących w Chrystusa,
    • za niewierzących w Boga,
    • za rządzących państwami,
    • za strapionych i cierpiących.
Adoracja Krzyża

Adoracja Krzyża jest uroczystym odsłonięciem krzyża (zakrytego najczęściej od V Niedzieli wielkiego postu). Kapłan dokonuje odsłonięcia w trzech etapach, za każdym razem śpiewając: Oto drzewo Krzyża, na którym zawisło Zbawienie świata (Ecce lignum Crucis, in que salus mundi pependit), na co ludzie odpowiadają: Pójdźmy z pokłonem (Venite adoramus). Następnie wierni oddają cześć odsłoniętemu krzyżowi, np. poprzez pocałunek. W tym czasie śpiewa się improperia.

Komunia Święta

Obrzędy Komunii Świętej są pozbawione przekazania znaku pokoju. Komunia rozdawana jest z Hostii konsekrowanych w Wielki Czwartek. Liturgia Męki Pańskiej jest zatem odpowiednikiem bizantyjskiej Liturgii uprzednio uświęconych Darów. Podczas Komunii nakrywa się obrusem ołtarz oraz ustawia świece i mszał. Po Komunii wszystko zostaje zniesione. Liturgia kończy się modlitwą nad ludem, bez błogosławieństwa i rozesłania.

Procesja do Grobu Pańskiego

W Polsce i w niektórych krajach zgodnie z tradycją po modlitwie po Komunii przenosi się Najświętszy Sakrament do Grobu Pańskiego i wystawia do adoracji. W kaplicy Grobu Pańskiego powinien być ołtarz, choćby przenośny, i tabernakulum do przechowywania puszek z Najświętszym Sakramentem. Monstrancję nakrytą welonem można wystawić na ołtarzu lub na tronie, który powinien być umieszczony blisko ołtarza. Kapłan i posługujący, po krótkiej adoracji w ciszy udają się do zakrystii.

W tym dniu rozpoczyna się również nowenna do Miłosierdzia Bożego, która może trwać 9 godzin, 9 dni, 9 miesięcy lub nawet od 9 do 10 lat. Po liturgii można odśpiewać (bez akompaniamentu organów) trzy części gorzkich żalów.

Forma nadzwyczajna rytu rzymskiego

Przed reformą Piusa XII[1]

Z racji, że Kościół w dzień krwawej ofiary Chrystusa powstrzymuje się od ofiary bezkrwawej, w tym dniu jest odprawiana Msza Uprzednio Poświęconych Darów (Missa praesanctificatorum). Liturgia wielkopiątkowa powinna się zacząć o godz. 15, jednakże dopuszcza się rozpoczęcie jej między południem a godz. 21. Dominuje kolor czarny – wyrażający najgłębszą żałobę. Diakon i subdiakon jedyny raz w roku używają czarnych planeta plicata (zwiniętych z przodu ornatów), które w przeciwieństwie do dalmatyk – szat radości, są symbolem jarzma i pokuty.

Ołtarz jest w pełni ogołocony, z wyjątkiem sześciu lichtarzy ze świecami (które powinny być wykonane na znak pokuty z niebielonego wosku) oraz zasłoniętego fioletowym lub czarnym materiałem krucyfiksu. Tabernakulum jest opróżnione. Celebrans jest ubrany tak, jak do zwyczajnej mszy – w ornat, manipularz, stułę, albę, pasek, humerał, biret. Msza rozpoczyna się prostracją kapłana oraz lewitów (diakona oraz subdiakona) w całkowitej ciszy. Podczas prostracji ministranci nakrywają ołtarz jednym obrusem oraz kładą mszał po stronie lekcji. Zaraz po tym celebrans z asystą wstają i wychodzą do ołtarza, który całują, następnie są odczytywane dwie lekcje. Po lekcjach trzech diakonów śpiewa Mękę Pańską według św. Jana. Ostatni fragment pasji jest śpiewany przez diakona z asysty w formie Ewangelii, z procesją, jednak bez świec oraz kadzidła.

Modlitwa wiernych, czytana od strony lekcji, składa się z 8 wezwań:

  • za Święty Kościół Boży,
  • za papieża,
  • za duchowieństwo i cały lud Boży,
  • za katechumenów,
  • za strapionych i cierpiących,
  • za heretyków i schizmatyków,
  • o nawrócenie Żydów,
  • o nawrócenie pogan.

Po modlitwie wiernych następuje Adoracja Krzyża. Asysta zdejmuje ornaty, diakon zabiera krucyfiks z ołtarza i podaje go celebransowi. Ten stając po stronie lekcji odsłania szczyt krzyża i śpiewa Ecce lignum crucis in quo salus mundi pependit (Oto drzewo krzyża, na którym zawisło Zbawienie świata). Wierni odśpiewują Venite, adoremus (Pójdźmy z pokłonem). Następnie wchodzi na pierwszy stopień ołtarza, odsłania prawe ramię krzyża i ponownie śpiewa wezwanie. Wreszcie staje na środku i odsłania cały krzyż. Następuje adoracja krzyża przez celebransa i usługujących, a następnie wiernych. Po adoracji krzyż jest ustawiany z powrotem na ołtarzu, a świece zostają zapalone.

Kapłan z asystą udają się do bocznego ołtarza (w Polsce tzw. ciemnicy) po kielich z Hostią konsekrowaną w Wielki Czwartek. Podczas procesji do ołtarza głównego śpiewa się hymn Vexilla Regis prodeunt (Sztandary Króla wznoszą się). Następnie rozpoczyna się ofiarowanie, podczas którego kielich zalewany jest winem oraz wodą, a następnie razem z Hostią są okadzane. Bezpośrednio po ofiarowaniu przechodzi się do śpiewu modlitwy Pater noster (Ojcze nasz), którą, jak zazwyczaj, śpiewa sam celebrans, reszta zaś odpowiada dopiero na ostatnie wezwanie: sed libera nos a malo (ale nas zbaw ode złego). Komunia w tym dniu nie jest udzielana wiernym, przyjmuje ją tylko kapłan, popijając winem z kawałkiem konsekrowanej Hostii (nie dochodzi jednak do jego przeistoczenia). Po komunii celebransa obrzędy zasadniczo się kończą, jednak w Polsce i niektórych krajach przyjęła się tradycja konsekrowania w Wielki Czwartek jeszcze jednej Hostii, którą, po liturgii wielkopiątkowej, umieszczoną w monstrancji i przykrytą welonem, zanosi się do Grobu Pańskiego. Po wszystkim odprawia się krótkie nieszpory oraz obnaża ołtarz.

Po reformie Piusa XII

Mszał po reformie nie wspomina już o Mszy Uprzednio Poświęconych Darów, stosuje raczej termin Actio liturgica postmeridiana in passione et morte Domini[2] (Popołudniowa czynność liturgiczna w dzień Męki i Śmierci Pańskiej). Liturgia ta składa się z czterech części:

  • czytań,
  • uroczystej Modlitwy Wiernych,
  • adoracji Krzyża,
  • Komunii Świętej.

Ołtarz jest pozbawiony obrusów, dywanów, kwiatów, krzyża i świeczników. Tabernakulum jest puste i otwarte. W pierwszej części celebrans i diakon są ubrani w alby oraz czarne stuły. Subdiakon jedynie w albę. Lewici nie ubierają złożonych ornatów. Wejście do kościoła jest w całkowitej ciszy, po podejściu do ołtarza, oddawana jest mu cześć poprzez głęboki pokłon. Następuje prostracja kapłana oraz diakona i subdiakona. Usługujący klęcząc głęboko się kłaniają. Po powstaniu kapłan śpiewa orację stojąc u stóp ołtarza, a następnie przechodzi z lewitami na stronę lekcji, gdzie śpiewane są dwa czytania. Po pierwszym z nich przyklęka się. Po odśpiewaniu lekcji trzech diakonów w całości śpiewa pasję według św. Jana. Następnie ołtarz przykrywany jest jednym obrusem i na środku umieszczany jest mszał. Lewici przywdziewają czarne dalmatyki, celebrans zaś czarną kapę. Kapłan śpiewa stojąc na środku ołtarza dziewięć modlitw:

  • za Święty Kościół Boży,
  • za Papieża,
  • za wszystkie stany Kościoła,
  • za rządzących państwami,
  • za katechumenów,
  • za strapionych i cierpiących,
  • za jedność Kościoła,
  • o nawrócenie Żydów,
  • o nawrócenie niewierzących.

Następnie zdejmuje czarną kapę, a diakon i subdiakon dalmatyki. Diakon w samej albie i czarnej stule przynosi wraz z usługującymi zakryty krucyfiks i podaje go celebransowi. Ten, podobnie jak przed reformą, trzykrotnie odsłania krzyż śpiewając Ecce lignum. Celebransowi towarzyszą akolici z akolitkami. Następuje adoracja krzyża przez celebransa i usługujących, a następnie wiernych. Po adoracji krzyż jest ustawiany na ołtarzu. Kapłan przebiera się we fioletową stułę i ornat (bez manipularza), a lewici w fioletowe dalmatyki. Diakon udaje się po Najświętszy Sakrament do bocznego ołtarza. Po powrocie jedyny raz w roku wszyscy odmawiają Pater noster i następuje Komunia. Po Komunii mają miejsce trzy oracje. Liturgia kończy się recytowaną kompletą i obnażeniem ołtarza.

Zobacz też

Linki zewnętrzne

Przypisy

  1. Obrzędy Wielkiego Tygodnia według ksiąg sprzed reformy Piusa XII zostały dopuszczone ad experimentum na 3 lata dla FSSP oraz niektórych ośrodków, gdzie odprawiana jest liturgia w NFRR. Należy jednak zachować tzw. nowe, czyli wieczorne godziny celebracji oraz użyć formuły modlitwy za żydów Benedykta XVI (vide: Oremus et pro perfidis Judaeis). Źródło: https://rorate-caeli.blogspot.com/2018/03/pced-permission-for-pre-1955-holy-week.html
  2. Missale Romanum Editio Typica, 1962.

Bibliografia

  • Kongregacja Kultu Bożego: Wielki Piątek Męki Pańskiej. W: List okólny o przygotowaniu i obchodzeniu świąt paschalnych [on-line]. KKBiDS, 16 stycznia 1988. [dostęp 2012-04-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
  • Ceremoniał Posług Liturgicznych – Duszpasterstwo Służby Liturgicznej Archidiecezji Krakowskiej,
  • Mszał Rzymski dla Diecezji Polskich wyd. Pallotinum
  • Lekcjonarz Mszalny tom 2 wyd. Pallotinum
  • A. Fortescue, The Ceremonies of the Roman Rite descibed