Lobotomia

Dr Walter Freeman (po lewej) i dr James W. Watts przygotowujący się do zabiegu lobotomii
António Egas Moniz
Obraz MRI w sekwencji T1 głowy 65-letniego mężczyzny leczonego kiedyś z powodu zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych. Dwie linijne zmiany w płacie czołowym zstępujące do ciała modzelowatego odpowiadają wykonanej wcześniej leukotomii czołowej.

Lobotomia przedczołowa, zwana także lobotomią lub lobotomią czołową[1] albo leukotomią przedczołową[2] – zabieg neurochirurgiczny polegający na przecięciu połączeń kory przedczołowej z innymi strukturami mózgowia, jedna z metod leczenia chorych na schizofrenię i inne ciężkie choroby psychiczne[3][4][5].

Historia

Początki psychochirurgii sięgają lat 80. XIX wieku, kiedy Gottlieb Burckhardt wykonał pierwsze zabiegi polegające na resekcji fragmentów kory mózgu u sześciu pacjentów chorych na schizofrenię[6].

W roku 1935 amerykański psycholog John Fulton opisał, że szympansy, u których dokonano obustronnej resekcji kory przedczołowej, są pozbawione zdolności wyrażania emocji oraz stają się bardziej kooperatywne i silniej dążą do wykonania zadań, nie przejawiając przy tym frustracji, chociaż przed operacją szybko wykazywały złość[3][7]. W tym samym kongresie, na którym przedstawił on swoje wyniki badań, brał udział portugalski profesor neurologii António Egas Moniz – wynalazca lobotomii, a także Almeida Lima i Walter J. Freeman[4][7][8]. Inną osobą, która wpłynęła na Moniza był neurolog Richard Brickner[7]. Opisał on przypadek maklera, który został poddany resekcji płata czołowego z powodu dużego oponiaka[7]. Pacjent przed zabiegiem był nieśmiały i zamknięty w sobie, natomiast po nim stał się żywy i chełpliwy[7]. Spowodowało to, że Egas wysunął hipotezę, że u osób chorych psychicznie w płacie czołowym występują nieprawidłowe połączenia neuronów, a stan pacjentów może się poprawić po ich resekcji[7].

Zanim Moniz rozpoczął badania nad lobotomią, w 1927 roku jako pierwszy zobrazował naczynia krwionośne ludzkiego mózgu – wykonał angiografię[7][9].

Pierwsza lobotomia miała miejsce dwunastego listopada 1935 roku[7]. Zabiegowi temu, początkowo polegającemu na zniszczeniu płata czołowego za pomocą spirytusu bezwodnego, została poddana 63-letnia kobieta cierpiąca z powodu objawów depresyjnych, lęku, urojeń, halucynacji i bezsenności[7]. Psychiatra Barahona Fernandes dwa miesiące później doniosła, że stan pacjentki uległ poprawie[7]. Później Moniz wraz z Limą skonstruował podobne do igły narzędzie z zaciskającą się pętlą, służące do przecinania włókien istoty szarej – leukotom[7]. Pierwsza leukotomia została wykonana 3 marca 1936 roku przez Moniza i Limę[8]. Egas przedstawił później wyniki wskazujące, że u 20 pacjentów jej poddanych w 35% choroba ustąpiła, w 35% leukotomia dała pozytywne skutki, ale nie wyleczyła choroby, a u 30% poprawa nie nastąpiła[8].

Inną osobą mającą wkład w rozwój lobotomii był amerykański neurolog Walter J. Freeman[8][10]. Razem z Jamesem Wattsem wykonał on 4 października 1936 roku pierwszą lobotomię w Stanach Zjednoczonych[8]. Pacjentką była Alice Hood Hammatt, która cierpiała z powodu zaburzeń depresyjnych[8]. W tej operacji został wykorzystany zmodyfikowany leukotom Moniza[8]. Po operacji pacjentka mówiła, że czuje się szczęśliwa, sześć dni po zabiegu wystąpiły u niej przemijające zaburzenia mowy i dezorientacja, ale samodzielnie wróciła do swojego domu, co Freeman zinterpretował jako sukces operacji[8]. Później opracował on nową metodę lobotomii przezoczodołowej[8]. Polegała ona na znieczuleniu pacjenta za pomocą przenośnego urządzenia do elektrowstrząsów, wbiciu za pomocą młoteczka przez sklepienie oczodołu orbitoklastu (narzędzia podobnego do szpikulca do lodu) i przesunięciu go po szerokim łuku, co prowadziło do zniszczenia tkanek płata czołowego[8].

Jedną z największych porażek Freemana była nieudana lobotomia przeprowadzona na Rosemary Kennedy, po której stała się ona niepełnosprawna[8].

Mimo popraw w stanie psychicznym pacjenci poddani lobotomii cierpieli z powodu zmian w ich osobowości (w 91% następujących po lobotomii), padaczki (w 12%), a inne powikłania obejmowały krwotoki śródczaszkowe, ropnie mózgu i otępienie[11] Według tego samego badania u 67% poddanych zabiegowi nastąpiła poprawa ich stanu, natomiast u 26% procent występowały nawroty choroby wymagające dalszego leczenia[11]. Śmiertelność z powodu lobotomii w latach 40. była wysoka[12], badanie przeprowadzone w latach 1947–1958 wykazało średnią śmiertelność 7,4%[13].

Moniz był krytykowany z powodu bagatelizowania powikłań, nieprawidłowego dokumentowania zabiegów i niewystarczającej obserwacji swoich pacjentów[7]. Zabiegowi poddawane były także dzieci i osoby niepełnosprawne intelektualnie[14]. Lista wskazań kierujących na lobotomię była bardzo długa, czasami przeprowadzano ją bez żadnego wskazania i zgody chorego lub jego rodziny[15]. Ostatnia pacjentka dr. Freemana, operowana w 1967 roku Helen Mortensen, zmarła 3 dni po zabiegu[8]. Po zatwierdzeniu do stosowania w Stanach Zjednoczonych chloropromazyny w 1955 roku jego kariera zaczęła zwalniać, a reputacja zmalała[8]. Do lat sześćdziesiątych w Stanach Zjednoczonych przeprowadzono około 60 000 lobotomii[8]. Później ta metoda leczenia została zarzucona[7].

W Europie panowało przekonanie, że lobotomią można wyleczyć z homoseksualizmu[16].

W Polsce w latach 1947–1951 przeprowadzono 176 lobotomii przedczołowych metodą Moniza[17]. Zabiegi te zostały później zarzucone, co dodatkowo zostało wzmocnione przez wprowadzenie w ZSRR zakazu wykonywania lobotomii[17].

W roku 1949 Egas otrzymał Nagrodę Nobla za badania nad leukotomią[3][7][18].

Psychochirurgia dzisiaj

Leukotomia jest wciąż stosowana w celu leczenia ciężkich zaburzeń depresyjnych i obsesyjno-kompulsyjnych[5][19][20]. Lobotomia jest niewykonywanym zabiegiem[1]. Inne zabiegi psychochirurgiczne, jak przednia cingulotomia i kapsulotomia, traktotomia oraz amygdalotomia, są stosowane w leczeniu schizofrenii, zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych oraz nadmiernej agresywności[5][21][22][23][24].

Psychochirurgia jest w niektórych krajach zakazana[25].

W kulturze

Lobotomia pojawia się m.in. w sztuce Tennesseego Williamsa Nagle, zeszłego lata[26], powieści Szklany klosz Sylvii Plath, książce Lot nad kukułczym gniazdem Kena Keseya (na podstawie której powstał film i sztuka o tym samym tytule[27]) i filmach Frances[8], Sucker Punch oraz serialu Ratched

Zabiegowi została poddana m.in. Eva Perón[28][29], Ellinor Hamsun, córka norweskiego pisarza Knuta Hamsuna[30] i Rosemary Kennedy, siostra prezydenta Stanów Zjednoczonych Johna F. Kennedy′ego[8].

Lobotomia została także wspomniana w serialu BoJack Horseman (sezon 4. odcinek 2.). Zabieg miał dotknąć Honey Sugarman, o czym zadecydował jej mąż: Joseph Sugarman.

Lobotomia pojawia się również w dodatku "Old World Blues" do gry Fallout: New Vegas, w którym główny bohater zostaje nieświadomie poddany zabiegowi. Podczas rozgrywki można też napotkać przeciwników nazywanych "lobotomici"[31]

Przypisy

  1. a b Ben Lovell, Frontal lobotomy: a vanishing but important radiological finding, „BMJ Case Reports”, 2015, 2015, DOI10.1136/bcr-2014-208767, ISSN 1757-790X, PMID26240096, PMCIDPMC4533630 [dostęp 2017-11-16].
  2. Edward Shorter: Historia psychiatrii. Od zakładu dla obłąkanych po erę prozacu. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 2005, s. 249.
  3. a b c Miguel A. Faria, Violence, mental illness, and the brain – A brief history of psychosurgery: Part 1 – From trephination to lobotomy, „Surgical Neurology International”, 4, 2013, DOI10.4103/2152-7806.110146, ISSN 2229-5097, PMID23646259, PMCIDPMC3640229 [dostęp 2017-11-16].
  4. a b A. Uchino i inni, Cranial MR imaging of sequelae of prefrontal lobotomy, „AJNR. American journal of neuroradiology”, 22 (2), 2001, s. 301–304, ISSN 0195-6108, PMID11156773 [dostęp 2017-11-16].
  5. a b c Matheus Schmidt Soares i inni, Psychosurgery for schizophrenia: history and perspectives, „Neuropsychiatric Disease and Treatment”, 9, 2013, s. 509–515, DOI10.2147/NDT.S35823, ISSN 1176-6328, PMID23723702, PMCIDPMC3666566 [dostęp 2017-11-22].
  6. Kenneth Ogren, Portrayals of lobotomy in American and Swedish media, „Progress in Brain Research”, 206, 2013, s. 201–217, DOI10.1016/B978-0-444-63364-4.00028-4, ISSN 1875-7855, PMID24290483 [dostęp 2017-11-21].
  7. a b c d e f g h i j k l m n Siang Yong Tan, Angela Yip, António Egas Moniz (1874–1955): Lobotomy pioneer and Nobel laureate, „Singapore Medical Journal”, 55 (4), 2014, s. 175–176, DOI10.11622/smedj.2014048, ISSN 0037-5675, PMID24763831, PMCIDPMC4291941 [dostęp 2017-11-18].
  8. a b c d e f g h i j k l m n o p James P. Caruso, Jason P. Sheehan, Psychosurgery, ethics, and media: a history of Walter Freeman and the lobotomy, „Neurosurgical Focus”, 43 (3), 2017, E6, DOI10.3171/2017.6.FOCUS17257, ISSN 1092-0684, PMID28859561 [dostęp 2017-11-20].
  9. Marco Artico i inni, Egas Moniz: 90 Years (1927–2017) from Cerebral Angiography, „Frontiers in Neuroanatomy”, 11, 2017, DOI10.3389/fnana.2017.00081, ISSN 1662-5129, PMID28974927, PMCIDPMC5610728 [dostęp 2017-11-21].
  10. Daniel G. Stewart, Kenneth L. Davis, The lobotomist, „The American Journal of Psychiatry”, 165 (4), 2008, s. 457–458, DOI10.1176/appi.ajp.2008.08020174, ISSN 0002-953X, PMID18381916 [dostęp 2017-11-20].
  11. a b A. Miller, The Lobotomy Patient—A Decade Later, „Canadian Medical Association Journal”, 96 (15), 1967, s. 1095–1103, ISSN 0008-4409, PMID6021405, PMCIDPMC1922743 [dostęp 2017-11-19].
  12. H. Waal i inni, [What can we learn from the lobotomy period?], „Tidsskrift for Den Norske Laegeforening: Tidsskrift for Praktisk Medicin, Ny Raekke”, 113 (17), 1993, s. 2121–2125, ISSN 0029-2001, PMID8337674 [dostęp 2017-11-21].
  13. Kenneth Ogren, Mikael Sandlund, Lobotomy at a state mental hospital in Sweden. A survey of patients operated on during the period 1947-1958, „Nordic Journal of Psychiatry”, 61 (5), 2007, s. 355–362, DOI10.1080/08039480701643498, ISSN 0803-9488, PMID17990197 [dostęp 2017-11-21].
  14. K. Ogren, S. Sjöström, N.O. Bengtsson, [The unknown history of lobotomy: women, children and idiots were lobotomized], „Lakartidningen”, 97 (30-31), 2000, s. 3395–3398, ISSN 0023-7205, PMID11016206 [dostęp 2017-11-21].
  15. H.G. Simmons, Psychosurgery and the abuse of psychiatric authority in Ontario, „Journal of Health Politics, Policy and Law”, 12 (3), 1987, s. 537–550, ISSN 0361-6878, PMID3316370 [dostęp 2017-11-22].
  16. Joseph Friedlander, Ralph S. Banay, Psychosis Following Lobotomy in a Case of Sexual Psychopathology; Report of a Case, t. 59, Archives of Neurology & Psychiatry, 1948, s. 303–11, 315, 321, DOI10.1001/archneurpsyc.1948.02300380031003.
  17. a b Kinga Jęczmińska, History of lobotomy in Poland, „History of Psychiatry”, 2017, 957154X17741231, DOI10.1177/0957154X17741231, ISSN 0957-154X, PMID29155608 [dostęp 2017-11-22].
  18. Antonei Benjamin Csoka, Innovation in medicine: Ignaz the reviled and Egas the regaled, „Medicine, Health Care, and Philosophy”, 19 (2), 2016, s. 163–168, DOI10.1007/s11019-015-9678-x, ISSN 1572-8633, PMID26666438 [dostęp 2017-11-21].
  19. Alonso Montoya i inni, Magnetic resonance imaging-guided stereotactic limbic leukotomy for treatment of intractable psychiatric disease, „Neurosurgery”, 50 (5), 2002, 1043–1049; discussion 1049–1052, ISSN 0148-396X, PMID11950407 [dostęp 2017-11-19].
  20. Moon-Chan Kim, Tae-Kyu Lee, Chang-Rak Choi, Review of long-term results of stereotactic psychosurgery, „Neurologia Medico-Chirurgica”, 42 (9), 2002, s. 365–371, ISSN 0470-8105, PMID12371591 [dostęp 2017-11-19].
  21. Hyun Ho Jung i inni, Bilateral anterior cingulotomy for refractory obsessive-compulsive disorder: Long-term follow-up results, „Stereotactic and Functional Neurosurgery”, 84 (4), 2006, s. 184–189, DOI10.1159/000095031, ISSN 1011-6125, PMID16912517 [dostęp 2017-11-22].
  22. Q.J. Zhang, W.H. Wang, X.P. Wei, Long-term efficacy of stereotactic bilateral anterior cingulotomy and bilateral anterior capsulotomy as a treatment for refractory obsessive-compulsive disorder, „Stereotactic and Functional Neurosurgery”, 91 (4), 2013, s. 258–261, DOI10.1159/000348275, ISSN 1423-0372, PMID23652367 [dostęp 2017-11-22].
  23. Maria Mpakopoulou i inni, Stereotactic amygdalotomy in the management of severe aggressive behavioral disorders, „Neurosurgical Focus”, 25 (1), 2008, E6, DOI10.3171/FOC/2008/25/7/E6, ISSN 1092-0684, PMID18590383 [dostęp 2017-11-22].
  24. Kostas N. Fountas, Joseph R. Smith, Historical evolution of stereotactic amygdalotomy for the management of severe aggression, „Journal of Neurosurgery”, 106 (4), 2007, s. 710–713, DOI10.3171/jns.2007.106.4.710, ISSN 0022-3085, PMID17432727 [dostęp 2017-11-22].
  25. H. Nys, Psychosurgery and personality--some legal considerations, „Acta Neurochirurgica. Supplementum”, 44, 1988, s. 170–172, PMID3223361 [dostęp 2017-11-22].
  26. Daniel S. Blumenthal, Medicine and the arts. Suddenly last summer by Tennessee Williams. Commentary, „Academic Medicine: Journal of the Association of American Medical Colleges”, 86 (3), 2011, s. 349, DOI10.1097/01.ACM.0000394807.33402.97, ISSN 1938-808X, PMID21346435 [dostęp 2017-11-21].
  27. Jason O'Neale Roach, One Flew Over the Cuckoo's Nest, „BMJ : British Medical Journal”, 321 (7258), 2000, s. 457, ISSN 0959-8138, PMID10938064, PMCIDPMC1127827 [dostęp 2017-11-21].
  28. Daniel E. Nijensohn i inni, New evidence of prefrontal lobotomy in the last months of the illness of Eva Perón, „World Neurosurgery”, 77 (3-4), 2012, s. 583–590, DOI10.1016/j.wneu.2011.02.036, ISSN 1878-8769, PMID22079825 [dostęp 2017-11-19].
  29. Grace J. Young i inni, Evita's lobotomy, „Journal of Clinical Neuroscience: Official Journal of the Neurosurgical Society of Australasia”, 22 (12), 2015, s. 1883–1888, DOI10.1016/j.jocn.2015.07.005, ISSN 1532-2653, PMID26463273 [dostęp 2017-11-21].
  30. Mia Tuft, Karl O. Nakken, Post-lobotomy epilepsy illustrated by the story of Ellinor Hamsun, the daughter of the famous Norwegian author Knut Hamsun, „Epilepsy & Behavior Case Reports”, 8, 2017, s. 87–91, DOI10.1016/j.ebcr.2017.08.003, ISSN 2213-3232, PMID29034166, PMCIDPMC5633827 [dostęp 2017-11-22].
  31. Lobotomita, Krypta [dostęp 2022-08-14] (pol.).

Media użyte na tej stronie

Moniz.jpg
Nobel prize winner Egas Moniz
Frontal-leukotomy.jpg
Autor: Frank Gaillard, Licencja: CC BY-SA 3.0
Obraz MRI w sekwencji T1 głowy 65-letniego mężczyzny leczonego kiedyś z powodu zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych. Dwie linijne zmiany w płacie czołowym zstępujące do ciała modzelowatego odpowiadają wykonanej wcześniej leukotomii czołowej.
Star of life caution.svg
Autor:
Oryginał:
Vector:
, Licencja: LGPL
The star of life overlaid with a caution symbol
Turning the Mind Inside Out Saturday Evening Post 24 May 1941 a detail 1.jpg
Original caption: "Dr. Walter Freeman, left, and Dr. James W. Watts study an X ray before a psychosurgical operation. Psychosurgery is cutting into the brain to form new patterns and rid a patient of delusions, obsessions, nervous tensions and the like.