Lodoicja seszelska

Lodoicja seszelska
	(c) Chris De Hauwere, CC BY 4.0
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	arekowce
Rodzina	arekowate
Rodzaj	lodoicja
Gatunek	lodoicja seszelska
	Nazwa systematyczna
	Lodoicea maldivica J. F. Gmelin; Syn. pl. 2(2):630. 1807 (ex H. Wendl. in O. C. E. M. G. de Kerchove de Denterghem, Palmiers 250. 1878
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; zagrożony

Lodoicja seszelska (Lodoicea maldivica J. F. Gmelin), nazywana także palmą seszelską oraz coco de mer (kokos morski) – gatunek rośliny z rodziny arekowatych (Arecaceae) z monotypowego rodzaju lodoicja Lodoicea. W naturze rośnie tylko w archipelagu Seszeli. Owoce tej palmy były znane od dawna, były przenoszone przez prądy morskie i wyrzucane na brzegi mórz, ale nie znano jednak ich pochodzenia^[4]. Naukowa nazwa gatunkowa pochodzi od Malediwów, gdzie znaleziono owoce, na podstawie których opisano gatunek, odkryty później na Seszelach w 1743^[5]. Nasiono wypełniające dwupłatowy owoc jest największym w świecie roślin^[6]. Ze względu na jego podobieństwo do kobiecych bioder, nasiono uważane było przed znalezieniem źródła jego pochodzenia za dzieło szatana, a jeśli za dzieło natury, to przynajmniej działające jako afrodyzjak^[7].

Lodoicja jest rośliną zagrożoną wyginięciem, gdyż występuje na niewielkim tylko obszarze, z dostępnymi siedliskami silnie zredukowanymi z powodu działalności człowieka, a jego populacja ulega zmniejszeniu^[3]. Pozyskiwanie owoców praktycznie wstrzymało naturalne odnawianie się gatunku^[8]. Ograniczone zasoby zagrożone są przez pożary i rośliny inwazyjne^[6], bardzo dużym potencjalnym zagrożeniem jest introdukcja patogenu^[3].

Lodoicja widnieje na herbie Seszeli. Wnętrze nasion jest jadalne i uchodzi za przysmak – ma kremową barwę i galaretowatą konsystencję^[6]. Jadalny jest także wierzchołek wzrostu (serce palmy)^[8]. Zdrewniała część owocni wykorzystywana jest do wyrobu naczyń i mis, dawniej wykańczanych także metalami szlachetnymi^[7]. Nasiona wykorzystywane są jako lecznicze w Ajurwedzie i tradycyjnej medycynie chińskiej. Syropami i zupami z nich leczy się kaszel, przeziębienie, katar i przewlekłe zapalenie oskrzeli. Owocom tradycyjnie przypisuje się także moc ochronną wobec trucizn^[8]. Liście wykorzystywane są do krycia chat, wyplatania koszy i kapeluszy, młodymi wypełnia się poduszki. Z pni sporządza się meble^[8].

Rozmieszczenie

Gatunek rośnie w naturze wyłącznie na Seszelach. Mimo że owoce znajdowane bywają na plażach Oceanu Indyjskiego – nigdzie indziej na jego brzegach palma ta nie występuje, ponieważ fale przenoszą tylko puste owoce (te zawierające prawidłowo rozwinięte nasiono mają ciężar właściwy 1,2 kg/dm³ i toną w wodzie)^[5]. Gatunek rośnie w kilku lokalizacjach na dwóch wyspach archipelagu – Praslin i Curieuse^[3]. Populacje w obu lokalizacjach chronione są w parkach narodowych – Praslin i Curieuse^[6]. W przeszłości gatunek występował także na trzech innych wysepkach w pobliżu Praslin: Round, St. Pierre i Chauve-Souris^[3].

Handel nasionami znajduje się pod ścisłą kontrolą rządu Seszeli od 1995. Poza tymi wyspami palma ta uprawiana jest sporadycznie w pojedynczych ogrodach botanicznych, m.in. w Królewskim Ogrodzie Botanicznym w Edynburgu, Ogrodzie Botanicznym Foster na Hawajach i w Królewskim Ogrodzie Botanicznym w Peradeniya w Sri Lance^[6].

Morfologia i biologia

Pokrój: Palma o wysokości do 30 m (męskie okazy są wyższe od żeńskich)^[7], o kłodzinie pojedynczej, prosto wzniesionej^[8].
Liście: Wachlarzowate, zebrane w pióropusz na szczycie kłodziny^[4]. Ogonek liściowy bardzo masywny, bez kolców^[8], osiąga 4^[6]–8^[7] m długości, a blaszka 6 m długości i 4 m szerokości^[6].
Kwiaty: Jednopłciowe (roślina dwupienna)^[7]. Kwiatostany męskie i żeńskie wyrastają u nasady liści^[8]. Kwiatostan męski jest nierozgałęziony, walcowaty^[8], osiąga 2 m długości^[7], w czasie kwitnienia wydziela intensywny, stęchły zapach^[8]. Kwiaty żeńskie osiągają do 10 cm średnicy^[7].
Owoce: Pestkowce osiągające 50^[7]–55^[5] cm długości i ponad 18 kg^[7] (maksymalnie do 30 kg) masy^[6].

Młody okaz
Kwiatostan męski
Kwiatostany żeńskie z dojrzewającymi owocami
Nasiono

Biologia i ekologia

Las lodoicji w Vallée de Mai na Praslin

Są to palmy żyjące 200–350 lat^[7]. Nasiona dojrzewają przez 4–8 lat^[5]. Kiełkują i rosną najlepiej w wilgotnej, ciężkiej i żyznej glebie o odczynie obojętnym lub kwaśnym. Korzeń z kiełkującego nasiona osiąga głębokość 4 m, zanim zaczyna się rozgałęziać. Rośliny te wymagają dużej wilgotności powietrza^[6], są wrażliwe na zimno^[8]. Rosną powoli przez kilka pierwszych lat tylko w postaci liści odziomkowych – bez tworzenia pnia^[8]. Dojrzałość osiągają po 25–50 latach wzrostu. Nasiona powstają na okazach żeńskich tylko wtedy, gdy w ich bliskim sąsiedztwie znajdują się okazy męskie^[6].

Na wyspach palmy te występują w różnych siedliskach – na terenach skalistych, na klifach, stokach wzniesień i w dolinach, gdzie wyraźnie rosną najlepiej na głębokich, przepuszczalnych glebach, często tworząc niemal jednogatunkowe skupienia. Do gatunków częściej im towarzyszących należą Deckenia nobilis i Pandanus hornei. Częste są na lodoicji epifity – porosty i paprocie, natomiast runa pod tymi palmami praktycznie nie ma ze względu na pokrycie gleby warstwą opadłych liści. Ze skupiskami tych palm związane są takie gatunki ptaków jak papuzica seszelska i szczeciak grubodzioby oraz gekonowate: Phelsuma sunbergi, Phelsuma asiatica i Ailuronyx sechellensis^[3].

Systematyka

Synonimy^[9]

Borassus sonneratii Giseke, Cocos maldivica J. F. Gmel., Lodoicea callypige Comm. ex J. St.-Hil., Lodoicea sechellarum Labill., Lodoicea sonneratii (Giseke) Baill.

Pozycja systematyczna

Gatunek z monotypowego rodzaju lodoicja Lodoicea Labillardière in A. P. de Candolle, Bull. Sci. Soc. Philom. Paris 2: 171. 21 Dec 1800-20 Jan 1801^[10]. Należy do rodziny arekowatych (Arecaceae), a w obrębie rodziny do podrodziny Coryphoideae, plemienia Borasseae i podplemienia Lataniinae^[9].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-02-15] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f F.F. Fleischer-Dogley F.F., M.J.M.J. Huber M.J.M.J., S.S. Ismail S.S., Lodoicea maldivica, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] [dostęp 2022-01-20] (ang.).
↑ ^a ^b GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica : ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
↑ ^a ^b ^c ^d WaldemarW. Fortuna WaldemarW. i inni red., Rośliny kwiatowe. [T.] 2, Warszawa: "Muza", 1998, s. 508-509, ISBN 83-7079-779-2, OCLC 830208478 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j JanetJ. Marinelli JanetJ. (red.), Wielka encyklopedia roślin, Warszawa: "Świat Książki", 2006, s. 374-375, ISBN 83-7391-888-4, OCLC 749655915 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j David J. Mabberley: Mabberley’s Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 536. ISBN 978-1-107-11502-6.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Umberto Quattrocchi: CRC World Dictionary of Palms. Vol. II. Boca Raton: Taylor & Francis, 2017, s. 201. ISBN 978-1-4987-8283-8.
↑ ^a ^b Taxon: Lodoicea maldivica (J. F. Gmel.) Pers.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-01-20].
↑ Lodoïcea. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2022-01-19].

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-02-15] (ang.).

[iucn-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f F.F. Fleischer-Dogley F.F., M.J.M.J. Huber M.J.M.J., S.S. Ismail S.S., Lodoicea maldivica, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] [dostęp 2022-01-20] (ang.).

[E-4] GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica : ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[encyk-5] WaldemarW. Fortuna WaldemarW. i inni red., Rośliny kwiatowe. [T.] 2, Warszawa: "Muza", 1998, s. 508-509, ISBN 83-7079-779-2, OCLC 830208478 .

[marinelli-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j JanetJ. Marinelli JanetJ. (red.), Wielka encyklopedia roślin, Warszawa: "Świat Książki", 2006, s. 374-375, ISBN 83-7391-888-4, OCLC 749655915 .

[mabb-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j David J. Mabberley: Mabberley’s Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 536. ISBN 978-1-107-11502-6.

[umberto-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Umberto Quattrocchi: CRC World Dictionary of Palms. Vol. II. Boca Raton: Taylor & Francis, 2017, s. 201. ISBN 978-1-4987-8283-8.

[grin-9] Taxon: Lodoicea maldivica (J. F. Gmel.) Pers.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-01-20].

[ing-10] Lodoïcea. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2022-01-19].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne