Lodowiec Szelfowy Amery’ego
 Lodowiec Szelfowy Amery’ego – zdjęcie satelitarne Amery's loose tooth (2012) | |
| Terytorium | |
|---|---|
| Rodzaj | |
| Klasa lodowca | |
Położenie na mapie Antarktyki  | |
 69°45′S 71°00′E/-69,750000 71,000000 | |
Lodowiec Szelfowy Amery’ego[1][2] (ang. Amery Ice Shelf)[1] – lodowiec szelfowy w Antarktydzie Wschodniej, między Wybrzeżem Larsa Christensena a Wybrzeżem Ingrid Christensen, największy lodowiec szelfowy Antarktydy Wschodniej.
Nazwa
Nazwany na cześć Williama B. Amery’ego, reprezentanta rządu brytyjskiego w Australii w latach 1925–1928[3].
Geografia
Pokrywa głęboko wciętą w kontynent część Zatoki Prydza, oddzielając Wybrzeże Larsa Christensena od Wybrzeża Ingrid Christensen[3]. Zajmując powierzchnię ponad 62,620 km² i rozciągając się na przestrzeni ok. 200 km, jest największym lodowcem szelfowym Antarktydy Wschodniej[4][a]. Grubość lodu wynosi od 400 do 800 m, przy czym niektóre szacunki mówią o grubości lodu w części środkowej lodowca dochodzącej do 3 tys. m[4].
Lodowiec Szelfowy Amery’ego zasilany jest przez odrębne lodowce spływające z lądu – Lodowiec Lamberta, do którego spływają Mellor Glacier i Fischer Glacier[4]. Lodowiec Lamberta jest największym i najdłuższym lodowcem świata, zajmującym ponad 1 milion km² i rozciągającym się na długości 400 km[4]. W pobliżu miejsca, gdzie przechodzi on w lodowiec szelfowy, u stóp Gór Księcia Karola, znajduje się oaza antarktyczna nazwana Oazą Amery’ego, w której leży duże jezioro episzelfowe Beaver Lake, mające połączenie z oceanem pod lodowcem[5].
W sąsiedztwie lodowca, w Larsemann Hills nad Zatoką Prydza, zlokalizowane są trzy stacje badawcze – chińska Zhongshan, rosyjska Progress i rumuńska Law-Racovita[4].
Cielenie się lodowca
W 2002 roku zaobserwowano dwie podłużne szczeliny o długości ok. 25 i 15 km, powstałe równolegle do kierunku przepływu lodu, oraz jedno pęknięcie biegnące w poprzek na wschód od podstawy zachodniej szczeliny[6]. System ten został nazwany Amery's loose tooth (tłum. „luźnym zębem Amery’ego”)[6][7]. Spodziewano się, że kiedy poprzeczne pęknięcie dotrze do wschodniej szczeliny, to uwolniona zostanie ogromna góra lodowa (25 × 25 km)[6].
W 2015 roku stwierdzono natomiast, że szczelina biegnąca na zachód od „luźnego zęba Amery’ego” zaczęła się coraz szybciej pogłębiać[8]. Naukowcy zaczęli spodziewać się, że w tym właśnie miejscu może dojść do cielenia się lodowca – co nastąpiło w 2019 roku[8]. We wrześniu 2019 roku od lodowca oderwała się góra lodowa o powierzchni ok. 1636 km² (50 × 30 km)[9]. US National Ice Center nazwało oderwany fragment D-28[10]. W czerwcu 2021 roku D-28 zderzyła się z lodowcami szelfowymi w regionie Ziemi Królowej Maud, powodując oderwanie się pięciu gór lodowych[11].
Lodowiec Szelfowy Ronne i Lodowiec Szelfowy Filchnera
Lodowiec Szelfowy Amery’ego
Historia
11 lutego 1931 roku brytyjsko-australijsko-nowozelandzka wyprawa pod dowództwem Douglasa Mawsona (1882–1958) po raz pierwszy naniosła na mapę przylądek nazwany Cape Amery[3]. Dopiero później stwierdzono, że przylądek ten jest fragmentem dużego lodowca szelfowego i w 1947 roku nazwę rozciągnięto na cały lodowiec[3].
Roszczenia terytorialne do terytorium obejmującego ten lodowiec zgłasza od 1933 roku Australia[12], według której leży on na obszarze Australijskiego Terytorium Antarktycznego.
Uwagi
- ↑ Encyklopedia PWN podaje, że powierzchnia lodowca wynosi ok. 40 tys. km²; jego długość ok. 300 km, a szerokość dochodzi do ok. 180 km, zob. Encyklopedia PWN ↓.
Przypisy
- ↑ a b KSNG 2006 ↓, s. 23.
- ↑ Urzędowy wykaz polskich nazw geograficznych świata 2019 ↓, s. 652.
- ↑ a b c d United States Gazetteer ↓.
- ↑ a b c d e Hund 2014 ↓, s. 372.
- ↑ Australian Antarctic Division 2002 ↓.
- ↑ a b c NASA Eartobservatory 2002 ↓.
- ↑ NASA Eartobservatory 2012 ↓.
- ↑ a b NASA Eartobservatory 2019 ↓.
- ↑ Australian Antarctic Program 2019 ↓.
- ↑ US National Ice Center 2019 ↓.
- ↑ US National Ice Center 2021 ↓.
- ↑ Encyclopædia Britannica ↓.
Bibliografia
- Amery’ego, Lodowiec Szelfowy, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2022-01-01].
- Antarktyka. „Nazewnictwo geograficzne Świata”. 8, 2006. Główny Urząd Geodezji i Kartografii. Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej (KSNG). [dostęp 2022-01-01].
- Australian Antarctic Program: Gigantic iceberg breaks off East Antarctica. [w:] www.antarctica.gov.au [on-line]. 2019. [dostęp 2022-01-01]. (ang.).
- Averill, Clare, Diner, David J. and Helen A. Fricker: Amery Ice Shelf’s “Loose Tooth” Gets Looser. [w:] earthobservatory.nasa.gov [on-line]. 2002. [dostęp 2022-01-01]. (ang.).
- Hansen, Kathryn: Rifting and Calving on the Amery Ice Shelf. [w:] earthobservatory.nasa.gov [on-line]. 2019. [dostęp 2022-01-01]. (ang.).
- Hund, Andrew J.: Antarctica and the Arctic Circle: A Geographic Encyclopedia of the Earth's Polar Regions. ABC-CLIO, 2014. ISBN 978-1-61069-393-6. [dostęp 2022-01-01]. (ang.).
- Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej: Urzędowy wykaz polskich nazw geograficznych Świata. Maciej Zych (redaktor). Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2019. ISBN 978-83-254-2578-4. [dostęp 2022-01-01].
- SCAR Composite Gazetteer of Antarctica: Amery Ice Shelf. [dostęp 2022-01-01]. (ang.).
- Scott, Michon, with information from Helen A. Fricker: Amery Ice Shelf. [w:] earthobservatory.nasa.gov [on-line]. 2012. [dostęp 2022-01-01]. (ang.).
- The Beaver Lake Region. Australian Antarctic Division, 2002-08-07. [dostęp 2022-01-01].
- Amery Ice Shelf, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2022-01-01] (ang.).
- US National Ice Center: Amery Ice Shelf Calves a New Iceberg (D-28). [w:] usicecenter.gov [on-line]. 2019-10-04. [dostęp 2022-01-01]. (ang.).
- US National Ice Center: Iceberg D-28 Collided with Ice Shelves in the Queen Maud Land Region of Antarctica Creating Five New Icebergs as a Result. [w:] usicecenter.gov [on-line]. 2021-06-07. [dostęp 2022-01-01]. (ang.).
Media użyte na tej stronie
Autor:
- Antarctic_Treaty_flag.svg: Alakasam.
- derivative work: B1mbo (talk)
Flag of the Antarctic Treaty
Autor: Alexrk2, Licencja: CC BY-SA 3.0
Location map Antarctica, Azimuthal equidistant projection
Several glaciers in East Antarctica, including the Lambert Glacier, share the same route to the ocean through the Amery Ice Shelf. Although comprising just a tiny portion of the Antarctic coastline, this ice shelf drains roughly 16 percent of the East Antarctic Ice Sheet. The Amery deposits ice into the ocean through the natural, cyclical process of iceberg calving—a process that can take decades to complete.
The Advanced Land Imager (ALI) on NASA’s Earth Observing-1 (EO-1) satellite captured this natural-color image on January 27, 2012. It shows a portion of the Amery Ice Shelf, where three giant cracks, or rifts, meet. The largest rift runs in the same direction as the ice flow, and widens toward the edge of the ice shelf (image center). Smaller rifts extend toward the east and west, and the tip of the western rift narrows and curves significantly (image lower left).
These rifts lie along the western edge of a feature glaciologists have nicknamed Amery’s “loose tooth.” The tooth is a giant tabular iceberg that has been gradually loosening for more than a decade. The overall cycle of iceberg calving on the Amery Ice Shelf is slow, with the last major calving event occurring in the early 1960s. At that time, Amery released an ice island measuring roughly 140 by 70 kilometers.
Although slow calving of icebergs has been the norm for the ice shelf, a rapid retreat is possible. Although much smaller than Antarctica’s largest ice shelves—the Ross and Filchner-Ronne—the Amery lies several degrees closer to the Equator. It also has some of the same traits as ice shelves that have retreated on the Antarctic Peninsula, such as extensive crevasses (cracks) and annual surface melt streams