Lodowiec Szelfowy Rossa

Lodowiec Szelfowy Rossa
Ross Ice Shelf
Ilustracja
Lodowiec Szelfowy Rossa (1997)
Terytorium

 Antarktyda

Rodzaj

lodowiec szelfowy

Klasa lodowca

lodowiec szelfowy

Typ czoła

bariera lodowa

Powierzchnia

473 000 km²

Położenie na mapie Antarktyki
Mapa konturowa Antarktyki, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Lodowiec Szelfowy Rossa”
Ziemia81°30′00″S 175°00′00″W/-81,500000 -175,000000
Główne lodowce szelfowe Antarktydy (2008):

     Lodowiec Szelfowy Rossa

     Lodowiec Szelfowy Ronne i Lodowiec Szelfowy Filchnera

     Lodowiec Szelfowy Amery’ego

     Larsen C

     Lodowiec Szelfowy Riiser-Larsena

     Lodowiec Szelfowy Fimbul

     Lodowiec Szelfowy Shackletona

     Lodowiec Szelfowy Jerzego VI

     Zachodni Lodowiec Szelfowy

     Lodowiec Szelfowy Wilkinsa

     Lodowiec Szelfowy Abbota

     Lodowiec Szelfowy Getza

B-15A – fragment jednej z największych gór lodowych w historii (2005)

Lodowiec Szelfowy Rossa (ang. Ross Ice Shelf)[1] – największy lodowiec szelfowy świata, o powierzchni 473 tys. km², w południowej części Morza Rossa w Antarktydzie Zachodniej.

Nazwa

Współczesna nazwa lodowca upamiętnia jego odkrywcę – brytyjskiego polarnika Jamesa Clarka Rossa (1800–1862)[2]. Sam Ross nazwał obiekt Victoria Barrier na cześć brytyjskiej królowej Wiktorii (1819–1901)[3]. Później funkcjonowała nazwa Great Ice Barrier[3].

Geografia

Lodowiec szelfowy w południowej części Morza Rossa w Antarktydzie Zachodniej[4]. Od południa przylega do kontynentu Antarktydy, a na północy opada stromą ścianą – ogromną barierą lodową (Barierą Lodową Rossa) o wysokości 15–50 m, ciągnącą się przez ok. 644 km[2] między Wyspą Rossa na zachodzie a Półwyspem Edwarda VII na wschodzie[4][a]. W północnej części lodowca, w pobliżu bariery, oprócz Wyspy Rossa leży także Wyspa Roosevelta[5]. Na wschodzie lodowiec graniczy z Półwyspem Edwarda VII, Shirase Coast, Wybrzeżem Siple’a i Gould Coast, a na zachodzie z Górami Królowej Maud, Wybrzeżem Shackletona, Hillary Coast i Wyspą Rossa[3].

Lodowiec ma kształt podkowy – w najszerszym miejscu liczy ok. 800 km i wchodzi w głąb kontynentu na ok. 600 km[3]. Jest największym lodowcem szelfowym świata – jego powierzchnia szacowana jest na ok. 473 tys. km² (stan na 2014 rok)[3].

Lodowiec jest zasilany przez potężne strumienie lodowe z pokrywy lodowej Antarktydy Wschodniej i Zachodniej[4]. Z Antarktydy Wschodniej do lodowca spływają Leverett Glacier, Lodowiec Scotta, Lodowiec Beardmore’a, Nimrod Glacier, Lodowiec Byrda, Mulock Glacier i Skelton Glacier[3]. Z Antarktydy Zachodniej do lodowca spływa pięć wielkich strumieni – A, B, C, D i E na Wybrzeżu Siple’a, które niosą 90% spływającego do lodowca lodu[6]. Najczęściej badanym był strumień B o długości 500 km, szerokości 50 km i ok. 1 km grubości, który wprowadza ok. 30 km³ a−1 lodu[6]. Strumień C stoi w miejscu, a inne płyną z prędkością 400–1000 m d−1[6]. Strumienie początkowo oznaczano kolejnymi literami alfabetu w kolejności ich położenia z południa na północ[7]. Ich nazwy zostały zmienione na początku XXI w., aby uhonorować geologów: strumień A to Mercer Ice Stream[7], B – Whillans Ice Stream[8], C – Kamb Ice Stream[9], D – Bindschadler Ice Stream[10], E – MacAyeal Ice Stream[11], F – Echelmeyer Ice Stream[12].

Średnia grubość lodowca wynosi około 330 m wzdłuż linii 79°S[4]. W kierunku południowym wzdłuż linii ok. 168°W grubość lodu stopniowo wzrasta do ponad 700 m[4]. Hund (2014) podaje, że grubość lodowca waha się od 180 do 900 m[3].

Powierzchnia lodowca jest płaska, wznosi się niewiele ponad 1 metr na przestrzeni 10 km, a sam lodowiec dochodzi na odległość 550 km od bieguna południowego[13]. Stąd stanowi on jedną z najlepszych dróg do wnętrza kontynentu[4][13].

Na zachodnim krańcu szelfu znajduje się amerykańska stacja naukowo-badawcza McMurdo, leżąca w pobliżu McMurdo Sound[4]. Jest to największe skupisko ludzkie na terenie Antarktydy[14]. W jego sąsiedztwie na Wyspie Rossa od 1957 roku swoją bazę – Scott Base prowadzi Nowa Zelandia[15].

Cielenie się lodowca

Lodowiec rozcinają szczeliny, które doprowadzają do pęknięć i odrywania się fragmentów znacznych rozmiarów, tworzących ogromne góry lodowych[4].

W 1956 roku wielka góra lodowa została zaobserowana przez amerykański lodołamacz USS „Glacier” nieopodal Wyspy Scotta na Morzu Rossa[16]. Jej niepotwierdzone wymiary to ok. 335 km długości i 100 km szerokości[16].

W marcu 2000 roku od lodowca oderwała się jedna z najwiekszych zaobserwowanych gór lodowych B-15, której powierzchnia wynosiła 11 000 km²[17]. PO kilku dniach rozpadła się na dwa fragmenty, a większy fragment – B-15A (120 × 20 km) – zablokował wejście do McMurdo Sound[16]. W październiku 2005 roku B-15A rozpadła się na kilka dużych kawałków w pobliżu Przylądka Adare’a[16]. Jej fragmenty dryfowały po Oceanie Południowym, aż z czasem uległy stopieniu, a 20 lat później ostał się jedynie jeden fragment monitorowany przez US National Ice Center[18].

Historia

Lodowiec szelfowy został odkryty 28 stycznia 1841 roku przez brytyjskiego polarnika Jamesa Clarka Rossa (1800–1862)[2]. Ross zmapował czoło lodowca na wschód do 160°W[2]. W 1911 roku z regionu McMurdo Sound wyruszyły wyprawy na zdobycie bieguna południowego – Ekspedycja Terra Nova Roberta Falcona Scotta (1868–1912) i wyprawa Roalda Amundsena (1872–1928)[4].

Podczas wypraw Richarda Byrda (1888–1957) w latach 1928–1930 prowadzono badania lodowca z powietrza[19]. W latach 1957–1958 w ramach Międzynarodowego Roku Geofizycznego dokonano pierwszego objazdu całego lodowca przy użyciu traktorów snieżnych – wyprawą dowodził amerykański glacjolog Albert P. Crary (1911–1987)[19]. Podczas tej ekspedycji przeprowadzono m.in. pierwsze pomiary grubości lodu i wolnych przestrzeni pod lodowcem oraz pierwsze badania gęstości, twardości i tempa akumulacji śniegu na lodowcu[19]. Bardziej szczegółowe badania przeprowadzono w latach 1973–1978, kiedy to dokonano pierwszego odwiertu lodu, przebijając się do przestrzeni pod lodowcem wypełnionej wodą[19].

Na wschodnim krańcu szelfu funkcjonowało kolejno pięć amerykańskich stacji badawczych Little America[4].

Polityka

Roszczenia terytorialne do lodowca zgłasza Nowa Zelandia, która zalicza go do obszaru Dependencji Rossa[20].

Uwagi

  1. ↑ Encyclopædia Britannica podaje, że bariera wznosi się miejscami na wysokość 50–60 m i rozciąga na przestrzeni ok. 800 km, zob. Encyclopædia Britannica ↓.

Przypisy

  1. ↑ KSNG 2006 ↓, s. 23.
  2. ↑ a b c d SCAR Composite Gazetteer of Antarctica and United States Gazetteer ↓.
  3. ↑ a b c d e f g Hund 2014 ↓, s. 369.
  4. ↑ a b c d e f g h i j Encyclopædia Britannica ↓.
  5. ↑ Encyklopedia PWN ↓.
  6. ↑ a b c Knight 2013 ↓, s. 143.
  7. ↑ a b SCAR Composite Gazetteer of Antarctica and United States Gazetteer – Mercer Ice Stream ↓.
  8. ↑ SCAR Composite Gazetteer of Antarctica and United States Gazetteer – Whillans Ice Stream ↓.
  9. ↑ SCAR Composite Gazetteer of Antarctica and United States Gazetteer – Kamb Ice Stream ↓.
  10. ↑ SCAR Composite Gazetteer of Antarctica and United States Gazetteer – Bindschadler Ice Stream ↓.
  11. ↑ SCAR Composite Gazetteer of Antarctica and United States Gazetteer – MacAyeal Ice Stream ↓.
  12. ↑ SCAR Composite Gazetteer of Antarctica and United States Gazetteer – Echelmeyer Ice Stream ↓.
  13. ↑ a b Riffenburgh 2007 ↓, s. 804.
  14. ↑ Hund 2014 ↓, s. 370.
  15. ↑ SCAR Composite Gazetteer of Antarctica and New Zealand Gazetteer ↓.
  16. ↑ a b c d Encyclopædia Britannica – Iceberg ↓.
  17. ↑ NASA Earth Observatory 2000 ↓.
  18. ↑ NASA Earth Observatory 2020 ↓.
  19. ↑ a b c d Riffenburgh 2007 ↓, s. 805.
  20. ↑ New Zealand Ministry of Foreign Affairs and Trade ↓.

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Flag of the Antarctic Treaty.svg
Autor: , Licencja: CC BY-SA 3.0
Flag of the Antarctic Treaty
Antarctica location map.svg
Autor: Alexrk2, Licencja: CC BY-SA 3.0
Location map Antarctica, Azimuthal equidistant projection
Corp2400 - Flickr - NOAA Photo Library.jpg
Edge of the Ross Ice Shelf as seen by the NATHANIEL B. PALMER. 1997 December.