Lotniskowiec

Współczesny lotniskowiec amerykański USS „John C. Stennis” i brytyjski lekki lotniskowiec dla samolotów V/STOL HMS „Illustrious”
Ciężko uszkodzony lotniskowiec USS „Franklin”, marzec 1945 roku

Lotniskowiecokręt, którego głównym zadaniem jest prowadzenie operacji bojowych za pomocą bazujących na nich samolotów i przystosowana do tego celu konstrukcyjnie (pokład startowy)[1]. Pierwsze okręty tej klasy powstały pod koniec I wojny światowej, następnie odegrały dużą rolę w walkach II wojny światowej, szczególnie na Pacyfiku. Obecnie tylko USA mają większą flotę lotniskowców, ponadto Francja, Rosja i Brazylia mają pojedyncze lotniskowce uderzeniowe, a Wielka Brytania, Indie, Hiszpania, Włochy i Tajlandia lekkie lotniskowce dla samolotów V/STOL. Lotniskowiec porusza się wraz z tzw. grupą uderzeniową, składającą się z fregat, niszczycieli, okrętów podwodnych. Grupa taka jest w stanie samodzielnie prowadzić działania wojenne na wielkim obszarze.

Historia lotniskowców

Japoński lotniskowiec „Hōshō”, zwodowany w 1921 roku
Amerykański lotniskowiec USS „Essex”, 1960 rok

Pierwsze lotniskowce powstawały zazwyczaj jako jednostki przebudowywane z innych okrętów – np. krążowników, jak brytyjski „Furious”, lub statków handlowych, jak amerykański „Langley” (CV-1) czy japoński „Hōshō”. Przebudowa polegała przede wszystkim na likwidacji dotychczasowych nadbudówek i uzbrojenia oraz nadbudowaniu nowych pomieszczeń i hangarów dla samolotów, przykrytych płaskim pokładem lotniczym. Mimo iż niektóre wczesne lotniskowce miały także dość silne uzbrojenie artyleryjskie do walki z okrętami, z reguły ograniczano je tylko do dział przeciwlotniczych, natomiast za główną siłę uznano samoloty.

Sylwetki lotniskowców z 1936 r.

Początkowo lotniskowce nie zdobyły uznania i uważane były za okręty co najwyżej pomocnicze wobec pancerników i używane do rozpoznania, chociaż w latach międzywojennych spora karierę zrobiła wizja lotniskowca-rajdera zwalczającego żeglugę za pomocą dział i samolotów. Warta odnotowania jednak jest pierwsza w historii operacja morska, przeprowadzona w lipcu 1918 roku przez Brytyjczyków, którzy wysłali z pokładu wciąż jeszcze prowizorycznego lotniskowca „Furious” samoloty do ataku na bazę sterowców cesarskiej Kriegsmarine w Tondern [dziś na terytorium Danii]. Operacja ta zakończyła się sporym sukcesem; zniszczono m.in. dwa hangary dla sterowców. Przyczyną ostrożnego podejścia do lotniskowca była niska sprawność ówczesnych samolotów. Stan ten trwał aż do początków II wojny światowej. Brytyjski atak na włoską bazę floty w Tarencie i wzorowany na nim atak na Pearl Harbor przeprowadzony przez japońskie lotnictwo pokładowe, a potem zatopienie dwóch brytyjskich pancerników „Prince of Wales” i „Repulse”, przez lotnictwo japońskie w bitwie pod Kuantanem – zaczęły powoli zmieniać sytuację. Jeszcze większe wrażenie zrobiła błyskawiczna eliminacja trzech z czterech lotniskowców japońskich podczas bitwy o Midway w czerwcu 1942 roku (zatopiono wszystkie cztery, z czego trzy otrzymały krytyczne trafienia w krótkich odstępach czasu).

Wojna na Pacyfiku, ze względu na ogromne odległości, wykreowała samolot i lotniskowiec na główną siłę uderzeniową floty. Lotniskowce i ich samoloty, na tamtym obszarze, były w stanie dokonać daleko większej projekcji siły i na dalszy dystans niż pancerniki i ich działa. Bitwy: na Morzu Koralowym i pod Midway ostatecznie ustaliły prymat lotniskowca jako głównej siły uderzeniowej we flocie.

W trakcie II wojny światowej ustalił się podział na lotniskowce floty służące jako główna siła oraz lotniskowce lekkie – średniej wielkości, służące do wspierania głównych sił (klasyfikacja ta jednak poza amerykańską flotą nie była oficjalna). Trzecią grupą były lotniskowce eskortowe zwane też pomocniczymi i konwojowymi, w ich budowie specjalizowały się floty amerykańska i brytyjska. Podstawowymi zadaniami tej grupy okrętów była eskorta konwojów i zespołów okrętów nawodnych oraz zwalczanie okrętów podwodnych.

Obecnie ten podział jest nieaktualny i funkcjonuje inny. Według obecnych kryteriów dzieli się lotniskowce na uderzeniowe, najczęściej z napędem atomowym, lotniskowce średniej wielkości i śmigłowcowce przeznaczone głównie do przenoszenia śmigłowców i grup szturmowych.

Budowa

Myśliwiec wielozadaniowy F/A-18 Hornet na pokładzie lotniskowca typu Nimitz, 2001 rok. Składane skrzydła pozwalają zmieścić więcej samolotów na ograniczonej powierzchni dostępnej na okręcie
Lotniskowce o napędzie atomowym, amerykański USS „Enterprise” (pierwszy taki okręt na świecie) i francuski „Charles de Gaulle”

     Państwa, które mają w normalnej służbie minimum jeden lotniskowiec (z wyjątkiem Rosji)

     Państwa, które kiedyś miały minimum jeden w pełni ukończony lotniskowiec

Pokład lotniskowca jest ściśle rozplanowany i podzielony, znajduje się na nim od dwóch do czterech podnośników, używanych do wynoszenia samolotów z hangarów znajdujących się pod pokładem. Początkowo lotniskowce miały pokład lotniczy o obrysie zbliżonym ogólnie do prostokątnego, o rozmiarach takich samych lub niewiele większych od rozmiarów kadłuba (na niektórych konstrukcjach był on nawet krótszy, niż kadłub). Z dziobowej części pokładu samoloty startowały, a na rufowej części lądowały, zawsze w osi podłużnej okrętu. Od lat 50. zaczęto znacznie poszerzać pokład lotniczy poza obrys kadłuba i stosować pokład do lądowania odchylony w lewo. Uzasadnione to było względami bezpieczeństwa, gdyż w razie nie wyhamowania lądującego samolotu, pozwalało to na uniknięcie wpadnięcia go na samoloty przygotowujące się do startu; także w razie nieprawidłowego podejścia do lądowania samolot mógł łatwiej ponowić próbę. Na końcu pokładu w rejonie dziobowym zwykle znajdują się katapulty używane do przyspieszania startu samolotów, nie wszystkie jednak lotniskowce ją mają, nawet w obecnych czasach. W okresie II wojny światowej lotniskowce japońskie nie miały katapult, gdyż segmentowa konstrukcja okrętu, przypominająca składanie okrętu z niejako modułów, uniemożliwiała ich zabudowę. W obecnych czasach nie stosuje się katapult na śmigłowcowcach i lekkich lotniskowcach – do startu śmigłowców nie są potrzebne, a samoloty na tych okrętach stacjonujące są zazwyczaj samolotami pionowego startu i lądowania (V/STOL). Część współczesnych lotniskowców zamiast katapult ma tzw. skocznię (ski jump) – podniesiony pokład w części dziobowej, wspomagający start za pomocą własnych silników samolotu.

Na drugim końcu okrętu znajduje się urządzenie o nazwie aerofiniszer. Jest to system poprzecznych w stosunku do drogi lądowania stalowych lin, unoszących się i opuszczających. Samolot lądujący na pokładzie przed operacją wypuszcza hak, którym w momencie zetknięcia się z pokładem zaczepia o te liny i jest wyhamowywany na bardzo krótkim odcinku.

Poniżej pokładu znajduje się hangar, w którym trzymane są i obsługiwane samoloty. Hangar może mieć jeden poziom tak jak na małych lotniskowcach lub, częściej, jest dwupoziomowy. Od wielkości hangaru zależy to ile maszyn jest w stanie zabrać okręt. Lotniskowce z okresu II wojny światowej zabierały w morze od kilkunastu samolotów w przypadku eskortowych do nawet około stu w przypadku największych okrętów.

Na jednej z burt znajduje się mała nadbudówka – wysepka, na której znajdują się centrum dowodzenia i inne ważne dla okrętu miejsca. Były lotniskowce budowane bez wysepki – wówczas centrum dowodzenia znajdowało się pod pokładem.

Lotniskowce mają różną wyporność w zależności od klasy i przeznaczenia, uzbrojenie tak samo jest zmienne. Na przykład lekki lotniskowiec japoński „Hōshō”, przebudowany ze statku towarowego, miał wyporność standardową 7410, pełną 10 000 ton i zabierał w morze kilkanaście maszyn, w późniejszym okresie 8 samolotów używanych do zwalczania okrętów podwodnych. Przebudowany z okrętu liniowego, „Kaga” miał wyporność standardową 38 200 i pełną 43 650 ton, zabierał w morze początkowo 81 maszyn potem liczba ta spadła do 66. Zbudowany w latach trzydziestych od podstaw jako okręt lotniczy „Yorktown” miał wyporność standardową 19 800 i pełną 25 400 ton, i zabierał w morze do 90 samolotów. Obecnie budowane okręty są jeszcze większe, amerykańskie lotniskowce uderzeniowe o napędzie atomowym typu „Nimitz“ mają wyporność standardową 82 320 i pełną przekraczającą 92 000 ton, cztery podnośniki, cztery katapulty i ponad 90 samolotów i śmigłowców, załogę stanowi 5200 ludzi (razem z personelem lotniczym).

Uzbrojenie

Uzbrojenie lotniskowców jest zmienne, ma jednak jedną wspólną cechę – składa się na nie tylko uzbrojenie przeciwlotnicze przeznaczone do obrony własnej w wypadku ataku powietrznego. Poza kilkoma próbami uzbrajania pierwszych okrętów w działa o kalibrze 203 mm (maksymalny kaliber dozwolony dla lotniskowców na Konferencji Waszyngtońskiej), wynikających z chęci posiadania większej ilości okrętów artyleryjskich, nie stosowano dział o kalibrze większym niż 152 mm. Zazwyczaj na artylerię przeciwlotniczą składało się 8-16 dział większego kalibru (102–130 mm) stanowiących ciężką obronę i kilkunastu, do nawet 60, działek małego kalibru (20–40 mm). Obecnie budowane okręty mają kilka wyrzutni rakiet przeciwlotniczych i 2 do 5 zestawów szybkostrzelnych działek używanych do niszczenia pocisków manewrujących w bezpośredniej bliskości okrętu.

Opancerzenie nie występowało na każdym okręcie, tylko na większych jednostkach i jest to cienki pancerz ochraniający żywotne miejsca okrętu takie jak maszynownia i magazyny paliwa i broni. Grubość opancerzenia nie przekraczała w zasadzie 200 mm, obecnie stosuje się wysoko wytrzymałe pancerze kevlarowe i kompozytowe o grubości około 70 mm.

Obsługa

Jedną z głównych ról na pokładzie lotniskowca odgrywa obsługa. Obsługa pasa startowego lotniskowców pełni rozmaite funkcje, a każda funkcja oznaczona jest innym kolorem kombinezonu załoganta. Dla przykładu, na lotniskowcach Stanów Zjednoczonych kolory oznaczają:

  • fioletowy – odpowiedzialni za paliwo, uzupełnienie baku
  • żółty – organizacja ruchu na pasie, ukierunkowanie pilota samolotu: wyprowadzenie na pas startowy lub postój itd.
  • czerwony – uzbrajanie/rozbrajanie samolotu w bomby, broń AG (powietrze-ziemia)
  • zielony – obsługa techniczna (uzbrajanie samolotu w pociski rakietowe i karabinki maszynowe; naprawa usterek itd.)
  • biały – personel medyczny,
  • niebieski – obsługa dźwigów,

Zobacz też

Przypisy

  1. lotniskowiec, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2022-11-27].

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

USS Essex (CV-9) - January 1960.jpg
The U.S. Navy aircraft carrier USS Essex (CVA-9) takes spray over the bow while steaming in heavy seas. Essex, with assigned Carrier Air Group 10 (CVG-10), was deployed to the Mediterranean Sea from 7 August 1959 to 26 February 1960. A Grumman TF-1 Trader COD plane is readied for launch from the angled flight deck. Several Douglas AD-6 and AD-5W Skyraider and Douglas F4D-1 Skyrays are parked behind the island. An AD-5 (BuNo 132463) assigned to United States Fleet Activities Naples, Italy, is parked on the elevator.
Attack on carrier USS Franklin 19 March 1945.jpg
Aircraft carrier USS Franklin (CV-13) attacked during World War II, March 19, 1945.

Photographed by PHC Albert Bullock from the cruiser USS Santa Fe (CL-60), which was alongside assisting with firefighting and rescue work.
Photo #: 80-G-273880, Official U.S. Navy Photograph, now in the collections of the National Archives.
The carrier is afire and listing after she was hit by a Japanese air attack while operating off the coast of Japan - the crew is clearly seen on flight deck.
After the attack the vessel lay dead in the water, took a 13° starboard list, lost all radio communications, and broiled under the heat from enveloping fires. Many of the crewmen were blown overboard, driven off by fire, killed or wounded, but the hundreds of officers and enlisted who voluntarily remained saved their ship through sheer tenacity. The casualties totaled 724 killed and 265 wounded, and would have far exceeded this number if it were not for the exemplary work of many survivors.

N.B. Caption by User:Dna-webmaster compiled from original information from the U.S. Navy and the Wikipedia article USS Franklin (CV-13).
USS John C. Stennis (CVN-74) and HMS Illustrious (R 06) in the Persian Gulf on April 9, 1998.jpg
The U.S. Navy aircraft carrier USS John C. Stennis (CVN-74) (left), steams alongside the (smaller) British Royal Navy aircraft carrier HMS Illustrious (R 06) in the Persian Gulf on April 9, 1998. The two ships are operating in the Persian Gulf in support of Operation Southern Watch, which is the U.S. and coalition enforcement of the no-fly-zone over Southern Iraq.
Japanese aircraft carrier Hōshō Tokyo Bay.jpg
Imperial Japanese Navy aircraft carrier Hōshō conducts tests in Tokyo Bay in December 1922.
011218-N-9769P-047 F-A-18 With Weapons Ready for Mission.jpg
011218-N-9769P-047 At sea aboard USS John C. Stennis (CVN-74) Dec. 18, 2001 -- After an early morning round of flight operations, an F/A-18 “Hornet” awaits the next round of combat flight operations aboard USS John C. Stennis. Stennis and her embarked Carrier Air Wing Nine (CVW-9) are supporting Operation Enduring Freedom. U.S. Navy photo by Photographer's Mate 3rd Class Jayme Pastoric. (RELEASED)
USS Enterprise FS Charles de Gaulle.jpg
The U.S. Navy aircraft carrier USS Enterprise (CVN-65, up), the world's first nuclear-powered aircraft carrier, steams alongside the French nuclear-powered aircraft carrier Charles De Gaulle (R 91, bottom). Enterprise and her battle group were on a scheduled deployment in the Mediterranean Sea.
AircraftCarrierOperators.png
map of countries operating aircraft carriers; countries currently operating carriers in blue, countries that have historically operated carriers in light blue