Lubań (województwo dolnośląskie)

Lubań

miasto i gmina
Rynek z ratuszem, Wieżą Kramarską i rekonstrukcją sukiennic
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Powiat	lubański
Burmistrz	Arkadiusz Słowiński
Powierzchnia	16,12 km²
Wysokość	ok. 212 m n.p.m.
Populacja (31.03.2021) • liczba ludności • gęstość	20 096 1246,7 os./km²
Strefa numeracyjna	75
Kod pocztowy	59-800 do 59-801
Tablice rejestracyjne	DLB
Położenie na mapie powiatu lubańskiego Lubań
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Lubań
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Lubań
51°07′05″N 15°17′21″E/51,118056 15,289167
TERC (TERYT)	0210011
SIMC	0936150
Urząd miejski ul. 7 Dywizji 14 59-800 Lubań
Strona internetowa
BIP

Widok miasta z XVIII wieku

Lubań (głuż. Lubań, niem. Lauban) – miasto w województwie dolnośląskim, w powiecie lubańskim. Siedziba administracyjna powiatu oraz gminy wiejskiej Lubań (której jednak nie jest częścią, stanowiąc odrębną gminę miejską). Według spisu powszechnego z 2021 roku zamieszkane przez 20 096 osób^[1].

Historycznie leży na Górnych Łużycach, przy granicy ze Śląskiem. W granicach Polski od 1945 r. W 1972 r. miasto było siedzibą władz, ale nie należało do gromady Lubań. W latach 1975–1998 miasto należało do województwa jeleniogórskiego.

Położenie

Widok w stronę Kamiennej Góry z Baszty Brackiej

Widok z Baszty Brackiej w kierunku ratusza

Lubań położony jest na Pogórzu Izerskim, nad rzeką Kwisą oraz jej dopływem – Siekierką. Miasto znajduje się ok. 45 km na północny zachód od Jeleniej Góry i 25 km na wschód od Zgorzelca.

Powierzchnia miasta wynosi 16,12 km²^[2], stanowiąc 3,76% powierzchni powiatu. (1 stycznia 2011 r.). Użytki rolne wynoszą 48%, a użytki leśne 3% (2002)^[3].

Nazwa

Pierwotną nazwą miejscowości była serbołużycka nazwa Luban^[4]. Po podbiciu w średniowieczu Słowian połabskich z plemion Serbów łużyckich nazwa została później zgermanizowana na Lauban – ta wersja pojawia się po raz pierwszy w XV w^[5]. W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińskie nazwy: Lauba, Laubanum^[6]. W XIX wieku można było w polskich źródłach spotkać nazwy: Lubiany, Lubiana, Lubań i Lubin^[5]. Po II wojnie światowej polska administracja nadała miejscowości polską nazwę Lubań^[7], nawiązującą do wcześniejszej nazwy łużyckiej.

Etymologia nie jest pewna, jednak przyjmuje się, że nazwa najprawdopodobniej pochodzi od imienia założyciela – Luban^[5].

Historia

• 1237 pierwsza wzmianka o osadzie handlowo-celnej w miejscu przeprawy przez Kwisę,
• 2 poł. XIII w. – nadanie praw miejskich według prawa niemieckiego (magdeburskiego),
• 1243 – margrabia brandenburski Otton III otrzymał Milsko (w tym Lubań) jako posag Beatrycze, córki króla czeskiego Wacława I,
• 1319–1337 – przynależność do piastowskiego księstwa jaworskiego,
• 1337 – miasto wraz z dużą częścią Milska przeszło we władanie króla czeskiego Jana Luksemburskiego,
• 1346–1815 – przynależność do górnołużyckiego Związku Sześciu Miast,
• XIV-XV wiek – ośrodek handlu suknem,
• 1427 i 1431 – najazdy husyckie,
• 1635 – Lubań pod panowaniem saskim,
• od połowy XVI do pocz. XVII w. – okres wielkiej prosperity, renesansowa zabudowa miasta,
• XVII-XVIII w. – rozwój produkcji sukna i tekstyliów, specjalnością Lubania były chusteczki do nosa^[8],
• 1707 – w Lubaniu przez dwa tygodnie gościł król Stanisław Leszczyński^[9],
• 1734 – iluminacja Lubania na cześć króla Polski i elektora saskiego Augusta III Sasa,
• W lipcu 1807 roku Napoleon Bonaparte gościł pierwszy raz w Lubaniu. Drugi raz przyjechał w sierpniu 1813 roku.
• 1815 – miasto stało się częścią pruskiej prowincji Śląsk,
• 1854 – powstanie zakładów ceramicznych,
• 1865 – otwarcie linii kolejowej Śląskiej Kolei Górskiej – połączenie kolejowe ze Zgorzelcem, Węglińcem i Rybnicą^[10],
• 1866 – połączenie kolejowe z Jelenią Górą,
• 1868 – powstanie warsztatów kolejowych,
• 1896 – połączenie kolejowe z Leśną,
• 1919 – miasto częścią Prowincji Dolny Śląsk
• 1922-1928 – elektryfikacja linii kolejowych wychodzących z Lubania^[10],
• luty–maj 1945 – w ramach operacji dolnośląskiej w walkach z niemieckimi wojskami o Lubań uczestniczył między innymi 6 Gwardyjski Korpus Pancerny z 1 Frontu Ukraińskiego Armii Czerwonej^[11]. W wyniku walk miasto uległo zniszczeniu w około 60%. Walki o Lubań rozpoczęły się 17 lutego, do końca lutego miasto zdobyła Armia Czerwona, lecz 6 marca odbili je Niemcy, utrzymując je do kapitulacji 8 maja^[10]
• 8 marca 1945 – Joseph Goebbels przybył do Lubania i na rynku miasta gratulował 16-latkowi otrzymania Krzyża Żelaznego 2 klasy^[12]
• 1945 – nadanie rangi miasta powiatowego na Ziemiach Odzyskanych
• Na podstawie dekretu PKWN z 31 sierpnia 1944 zostały utworzone miejsca odosobnienia, więzienia i ośrodki pracy przymusowej dla „hitlerowskich zbrodniarzy oraz zdrajców narodu polskiego”. Obóz pracy nr 129 Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego utworzyło w Lubaniu^[13].
• 3 września 1945 – otwarcie pierwszej po wojnie Szkoły Podstawowej nr 1^[14]
• 10 września 1945 – otwarcie LO w Lubaniu^[15]
• 1946 – włączenie do województwa wrocławskiego
• 1975 – włączenie do województwa jeleniogórskiego
• 1999 – utworzenie powiatu lubańskiego w województwie dolnośląskim
• 2000 – likwidacja Zakładów Naprawczych Taboru Kolejowego w Lubaniu

Zabytki

Ratusz Miejski w Lubaniu

Mury obronne, XIV w.

Baszta Bracka z 1318 r.

Kościół ewangelicki Marii Panny, poł. XIV–XIX w.

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są obiekty^[16]:

• obszar starego miasta
• kościół parafialny pw. Trójcy Świętej, ul. Szymanowskiego 1, neogotycki z lat 1857–1861 wg projektu Alexisa Langera.
• Zabytkowy szpital przedwojenny przy ulicy Zawidowskiej obecnie mała część budynku została przebudowana na mieszkania
• kościół ewangelicki Marii Panny, al. Kombatantów, z drugiej poł. XIV–XIX w.
• kościół ewangelicki pw. Świętego Krzyża, pl. Okrzei (obecnie nie istnieje).
• wieża Trynitarska (dzwonnica dawnego kościoła pw. Świętej Trójcy), pl. Lompy, z 1320 r. – pierwszej poł. XIV, XIX w., pozostałość rozebranego w 1879 r. kościoła pw. Świętej Trójcy
• cmentarz ewangelicki, obecnie komunalny, ul. Wrocławska
• cmentarz rzym.-kat., obecnie nieczynny, z poł. XIX w.
• park miejski, ul. Kombatantów, z pocz. XIX w

• mury miejskie z 1318 r., zbudowane z kamienia bazaltowego z okolicznych kamieniołomów; pierwotnie otoczone fosą; w podwójnym pierścieniu murów znajdowały się cztery główne bramy miejskie: Nowogrodziecka, Mikołajska, Bracka i Zgorzelecka; obecnie pozostałości – fragmenty wzdłuż ul. Podwale:
  • wieża obronna – wieża bracka, obok kościoła Świętego Krzyża, z 1318 r. – XIV w., część rozebranej w XIX wieku Bramy Brackiej
• wieża „Kramarska” (d. ratuszowa), z XIV w., pozostałość XIV-wiecznego ratusza. Pierwszy ratusz powstał w latach 1222–1225, był przebudowywany w latach 1540 i 1769, został rozebrany po zniszczeniach z 1945 r.
• ratusz zbudowany w 1554 r. – XVI w. w stylu renesansowym; obecnie mieści Salę Rajców Miejskich, Muzeum Regionalne (d. Muzeum Osadnictwa Wojskowego), Urząd Stanu Cywilnego oraz Miejską Bibliotekę Publiczną
• dom, ul. 7 Dywizji 12, z k. XIX w.
• willa, obecnie szkoła, ul. Górna 1, z XIX w./XX w.
• dom, dawniej rozlewnia wód, ul. Grunwaldzka 11, z XVI w., 1760 r. XIX w.
• budynki dawnej cegielni Augustina, ul. Izerska 7, z drugiej poł. XIX–XX w.:
  • budynek administracyjny
  • budynek produkcyjny, obecnie magazyn
• zespół willowy, ul. Kombatantów 2 i 2a, z pierwszej poł. XIX w., 1874 r.:
  • willa
  • stajnia z wozownią
  • park
  • ogrodzenie z bramą
• willa z parkiem, ul. Kombatantów 11, z czwartej ćw. XIX w.
• budynek z XVIII/XIX w. przy ul. Lompy 1 (dawne gimnazjum)
• sąd, pl. 3 Maja 12, z 1899 r.
• magazyn „Dom Solny” lub Dom Zbożowy, ul. Podwale 4, z 1539 r., 1689 r., XIX w., budynek zbudowany z kamienia bazaltowego ufundowany przez Radę Miejską spełniał swoje funkcje do XIX wieku, później służył jako więzienie miejskie
• dom, ul. Spółdzielcza 17, z drugiej poł. XVIII w., XIX w., XX w.
• dom „Pod Okrętem”, ul. Stara 1, z 1715 r. – XVIII w., rodzinny dom kupieckiej rodziny Kirchoffów (obecnie siedziba Urzędu Skarbowego).
• dom, ul. Tkacka 27, z ok. 1900 r.
• zespół domu, ul. Warszawska 2, z k. XIX w.:
  • dom
  • budynek gospodarczy
  • ogród
• dom, ul. Wąska 6, z XVIII w., druga poł. XIX w.
• obiekty po byłych Królewskich Zakładach Kolei Górskiej (ZNTK Lubań), ul. Gazowa – wpisane do rejestru zabytków, wraz z obiektem parowozowni wachlarzowej. Jeden z największych tego typu zachowanych obiektów w Polsce i Europie.

Lubań – Uniegoszcz

• kościół par. pw. Narodzenia NMP, ul. Różana, z XVI–XVIII w.
• dom, ul. Jeleniogórska 18

inne zabytki:

• park na Kamiennej Górze
• most w Lubaniu, najstarszy most drogowy użytkowany na drogach zarządzanych przez GDDKiA w Polsce wybudowany w 1861 roku.

widok z Wieży Brackiej w Lubaniu

(c) KazimierzP / fotopolska.eu, CC BY-SA 2.0

Słup pocztowy z XVIII wieku z herbem Polski (rekonstrukcja 2005 rok).

Podział administracyjny

Centrum

• Stare Miasto
• Śródmieście (Przedmieścia Brackie, Mikołajskie, Zgorzeleckie)

Osiedla

• Osiedle Piastów
• Osiedle Willowe (dawniej Os. Waryńskiego)
• Osiedle Zodiak
• Osiedle Fabryczna
• Osiedle Kolejowa

Dzielnice

• Księginki
• Uniegoszcz

Polityka

Miasto

Wybory na burmistrza miasta i radę miasta od 2002 roku.

Kadencje burmistrza miasta Lubań

Rada miasta

Posłowie i Senatorowie

Posłowie

• Marzena Machałek (PiS)
• Piotr Borys (KO)
• Robert Obaz (Lewica)
• Stanisław Żuk (PSL)

Senator

• Rafał Ślusarz (PiS)

Transport

Drogi

Lubań położony jest 11 km na południe od Autostrady A4 (E40) (dojazd 296).

Kolej

Pierwsza linia kolejowa przechodząca przez Lubań została otwarta w 1863 roku. W mieście znajduje się jedna stacja kolejowa, Lubań Śląski, mająca według kategoryzacji PKP status dworca lokalnego^[23]. Jest to stacja węzłowa, łącząca trzy linie:

Obiekt zabytkowego dworca Lubań

• 279: Węgliniec – Lubań
• 274: Jelenia Góra – Lubań – Zgorzelec (Linia Lubań – Zgorzelec reaktywowana dla ruchu pasażerskiego w grudniu 2011)
• 337: Lubań – Leśna (obecnie wyłącznie jako linia towarowa)

Lubań Miasto

W 2018 roku PKP poinformowało o planach utworzenia nowego przystanku kolejowego Lubań Miasto na linii z Lubania do Zgorzelca. Miały one być zrealizowane w ramach projektu elektryfikacji tego odcinka^[24]. Budowa przystanku została uwzględniona w planach Ministerstwa Infrastruktury na lata 2020-25^[25]. Samorząd Lubania zaproponował w 2021 roku umieszczenie przystanku na linii do Węglińca, przy ulicy Granicznej^[26].

Komunikacja autobusowa

W maju 2016 r. stary dworzec autobusowy został wyburzony^[27], w jego miejsce wybudowano Galerię „Inbag”^[28] – obiekt handlowo-usługowy, posiadający infrastrukturę dworca autobusowego^[29][30][31].

Przewoźnicy

• PKS Kamienna Góra^[32]
• PKS „Voyager” Lubań^[33]
• Bieleccy^[34]

Komunikacja miejska

Pierwsze plany wprowadzenia komunikacji miejskiej w Lubaniu powstały w latach siedemdziesiątych XX wieku^[35], jednak pierwsze autobusy wyjechały na ulice miasta w czerwcu 1989. Były to (i nadal są) zwykłe pojazdy PKS, nieprzystosowane do kursowania w mieście (m.in. brak pneumatycznie otwieranych drzwi). Spółka PKS Voyager, która przejęła transport miejski w Lubaniu po upadku Pekaes Lubań, planowała w 2010 roku wprowadzenie pojazdów przystosowanych do transportu miejskiego^[35].

W 2019 roku funkcjonowało pięć linii komunikacji miejskiej^[36].

Media

Portale

• eluban.pl^[37]
• Przegląd Lubański
• Telewizja Lubań

Prasa

• Ziemia Lubańska

Szkolnictwo

Tarcza szkolna ZSZ PKP w Lubaniu

Żłobki, przedszkola, szkoły podstawowe i szkoły ponadgimnazjalne w Lubaniu:

Gospodarka

W Lubaniu znajdują się następujące zakłady pracy:

• Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej (PEC Lubań Sp. z o.o.)
• Agromet ZEHS Lubań
• Imakon Sp. z o.o.
• „Imka” Dr. Schumacher Sp. z o.o.
• Chromex Sp. z o.o.
• Automatec Sp. z o.o.

W mieście są także miejskie spółki z o.o.:

• Lubańskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji
• Lubańskie Towarzystwo Budownictwa Społecznego
• Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej Lubań
• Zakład Gospodarki i Usług Komunalnych Lubań

Zlokalizowane w mieście Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego w 2000 roku zostały postawione w stan upadłości.

Honorowi obywatele miasta

• Jan Lombardzki – wieloletni proboszcz parafii pw. Świętej Trójcy^[52][53]
• Feliks Netz – pisarz, poeta^[54]

Demografia

Dane z 31 grudnia 2009^[55]:

Piramida wieku mieszkańców Lubania w 2014 roku^[56].

Opieka zdrowotna

W mieście znajduje się Łużyckie Centrum Medyczne im. Lucjana Kopcia^[57], który posiada:

• 8 oddziałów szpitalnych
• 9 poradni specjalistycznych
• 2 pracownie

Religia

Kościół Świętej Trójcy

Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące kościoły i związki wyznaniowe:

• Kościół Rzymskokatolicki
  • Parafia pw. św. Jadwigi Śląskiej
  • Parafia Trójcy Świętej
  • Parafia pw. św. Maksymiliana Marii Kolbe
  • Parafia pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa i Świętego Jakuba Apostoła
  • Parafia pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny
  • Dom Główny Zgromadzenia Sióstr św. Marii Magdaleny od Pokuty^[58][59]
• Kościół Ewangelicko-Augsburski
  • Parafia Ewangelicko-Augsburska
• Kościół Zielonoświątkowy
  • Zbór w Lubaniu
• Kościół Boży w Chrystusie
  • Zbór w Lubaniu
• Kościół Adwentystów Dnia Siódmego
  • Zbór w Lubaniu
• Świadkowie Jehowy
  • Dwa zbory (Lubań–Wschód, Lubań–Zachód; Sala Królestwa)^[60]

Lubań leży na międzynarodowym szlaku pątniczym – Drodze św. Jakuba. Zbiegają się w nim trzy jego odcinki: Dolnośląska Droga św. Jakuba, Via Regia oraz Sudecka Droga św. Jakuba.

Turystyka

Muzea

W mieście istnieją 2 muzea:

• Muzeum Regionalne mieszczące się w Ratuszu miejskim
• Wystawa „Schron” mieszcząca się w byłym bunkrze w okolicy urzędu miasta i wieży brackiej

Współpraca międzynarodowa

Miasta partnerskie^[61]:

• Kolin (Czechy)
• Löbau (Niemcy)
• Preny (Litwa)

Zobacz też

• Ośrodek Szkoleń Specjalistycznych Straży Granicznej w Lubaniu
• 19 Pułk Piechoty im. von Courbière’a (2 Poznański)
• Synagoga w Lubaniu
• Cmentarz żydowski w Lubaniu
• Stadion Miejski w Lubaniu
• Łużyce Lubań
• Wieża Trynitarska w Lubaniu
• Związek Miast Polskich
• Podziemia Kamiennej Góry w Lubaniu

Przypisy

Bibliografia

• Waldemar Bena: Lubań wczoraj i dziś. Lubań: 2005.

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona miasta
• Lubań, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 374 . (1884)