Lubartów

Lubartów

miasto i gmina
Pałac Sanguszków.
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
Powiat	lubartowski
Aglomeracja	lubelska
Prawa miejskie	1543[1]
Burmistrz	Krzysztof Mariusz Paśnik[1]
Powierzchnia	13,91[1] km²
Populacja (2019-12-31) • liczba ludności • gęstość	21 828[2] 1569,2 os./km²
Strefa numeracyjna	81
Kod pocztowy	21-100
Tablice rejestracyjne	LLB[1]
Położenie na mapie powiatu lubartowskiego Lubartów
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Lubartów
Położenie na mapie województwa lubelskiego Lubartów
51°27′44″N 22°36′31″E/51,462222 22,608611
TERC (TERYT)	0608011
SIMC	0956313
Urząd miejski ul. Jana Pawła II 12 21-100 Lubartów
Strona internetowa
BIP

Lubartów – miasto w województwie lubelskim, siedziba powiatu lubartowskiego oraz gminy wiejskiej Lubartów, położone nad rzeką Wieprz.

Miasto położone jest na Wysoczyźnie Lubartowskiej, zaliczanej do Niziny Południowopodlaskiej, która leży w pasie Nizin Środkowopolskich^[3]. Lubartów leży w historycznej Małopolsce, w ziemi lubelskiej^[4]. Nazwa miasta pochodzi z przekształcenia nazwy Lewartów^[5]. Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. Lubartów liczył 21 828 mieszkańców^[2]. W pobliżu Lubartowa znajduje się Kozłowiecki Park Krajobrazowy^[6].

W mieście zlokalizowane są zakłady przemysłu: spożywczego, materiałów budowlanych, odzieżowego, tworzyw sztucznych, meblarskiego i zakłady drukarskie.

W Lubartowie odbywają się co roku różne imprezy: Piknik Motocyklowy^[7], Dni Lubartowa^[8], Biesiada Czerwcowa, Kapucynalia^[9], Święto Roweru^[10], Annowanie^[11], Rock Alert Festiwal^[12].

Położenie

Miasto znajduje się we wschodniej Polsce. Położone jest 26 km^[13] na północ od Lublina. Lubartów leży na Wysoczyźnie Lubartowskiej, zaliczanej do Niziny Południowopodlaskiej.

Według danych z 31 grudnia 2017 r. powierzchnia miasta wynosiła 13,91 km²^[14]. Miasto stanowi 1,08% powierzchni powiatu.

W odległości 22 km na wschód od miejscowości przebiegał średniowieczny Szlak Jagielloński^[15].

Historia

Włościanie spod Lubartowa w regionalnych strojach ludowych z książki Oskara Kolberga.

29 maja 1543 Zygmunt I Stary zezwolił Piotrowi Firlejowi na założenie miasta na gruncie wsi Szczekarkowa i Łucki^[16], nazwanego od herbu Firlejów – Lewart, Lewartowem. Prywatne miasto szlacheckie Lewartów położone było w drugiej połowie XVI wieku w powiecie lubelskim w województwie lubelskim^[17]. W 1739 roku należał wraz z folwarkiem do klucza Lubartów Lubomirskich^[18]. W pobliżu Lewartowa stykały się granice Lubelszczyzny z Polesiem (ziemią brzeską) i Rusią Czerwoną (ziemią chełmską)^[19].

Za rządów Mikołaja, syna Piotra – kalwina i wodza innowierców małopolskich^[20] sprowadzono wysoko wykwalifikowanych rzemieślników z Francji, Niemiec i Holandii, jak również hodowców bydła, którzy znacząco przyczynili się do rozwoju miasta. Pod koniec XVI w. Lewartów był ośrodkiem ruchu reformacyjnego. Założone w mieście przez Mikołaja Kazimierskiego gimnazjum ariańskie zasłynęło w całej Rzeczypospolitej. Jego rektorem był Wojciech z Kalisza^[21]. W 1580 roku odbył się synod braci polskich^[22].

Później miasto wielokrotnie zmieniało właścicieli. Na początku XVIII w. byli nimi Sanguszkowie, którzy przyczynili się do dalszego rozwoju miasta: przebudowali pałac, wybudowali dwa barokowe kościoły oraz kilka kamienic. Na prośbę Pawła Karola Sanguszki (rzekomo protoplastą jego rodu miał być Lubart, syn wielkiego księcia litewskiego – Giedymina) August III, przywilejem z 22 listopada 1744 roku wydał zgodę na zmianę nazwy miasta na Lubartów (nazwa używana jest do dzisiaj), nadał herb oraz odnowił prawa miejskie.

Gmina żydowska była już zorganizowana w XVI w. Posiadała dwa cmentarze (stary i nowy). W 1819 roku utworzono nowy kirkut, który ostatnio uporządkowano, a z pozostałych macew utworzono lapidarium. Z nagrobków można wywnioskować, iż gmina żydowska była zamożna. Drugi cmentarz pochodzącego z XVII w. nie zachował się.

Okres zaborów

Po rozbiorach Polski Lubartów znalazł się pod zaborem austriackim, a od 1815 roku pod zaborem rosyjskim. W okresie powstania listopadowego w 1831 roku niedaleko Lubartowa miała miejsce bitwa. W okresie powstania styczniowego w 1863 roku niedaleko Lubartowa również została stoczona bitwa.

W XIX wieku kilkakrotnie wybuchały pożary (1831, 1838 i 1846). Dopiero w 1866 roku miasto uzyskało status miasta powiatowego. W 1912 roku działało tutaj siedem zakładów przemysłowych (cztery olejarnie, dwa młyny oraz browar). Wartość ich produkcji wynosiła ponad 65 tysięcy rubli.

Okres II RP

W 1922 r. w mieście rozpoczęła działalność huta szkła^[23].

W 1931 roku w czasie zajść chłopskich w Lubartowie zatrzymani przez policję byli bici gumami w stopy, mieli wbijane drzazgi za paznokcie, wyrywane włosy, a nawet byli wieszani głową w dół aby wlewać im wodę do nosa po zaklejeniu ust^[24].

II wojna światowa

W 1939 roku Żydzi stanowili ponad 50% ludności Lubartowa. W 1941 roku utworzono w mieście getto. W 1942 roku żydowskich mieszkańców miasta wywieziono do obozów zagłady w Bełżcu i Sobiborze.

1 września 1943 roku oddział Gwardii Ludowej (dowódca – Ryszard Postowicz „Murzyn”) przeprowadził akcję likwidacyjną Konstantego Burki – dyrektora szpitala w Lubartowie, który współpracował z Gestapo^[25]. W lipcu 1944 roku miasto zostało wyzwolone przez żołnierzy Armii Krajowej^[26].

W wyparciu wojsk niemieckich, w 1944 roku formowała się tu 4 Brygada Saperów 2 Armii Wojska Polskiego (upamiętniała to tablica na ul. Poprzecznej)^[27].

Okres powojenny

W Lubartowie działał do lat 90. XX w. oddział Zakładów Radiowych im. M. Kasprzaka w Warszawie, później Zakłady Wytwórcze Magnetofonów „Unitra-Lubartów”, znany z takich wyrobów jak RP-701, Wilga, Finezja, Condor.

W latach 1975–1998 miasto należało administracyjnie do ówczesnego województwa lubelskiego.

Zabytki Lubartowa

Pałac Sanguszków

Zespół pałacu Sanguszków obejmuje murowany pałac z XVIII w., bramę pałacową, park i staw za pałacem oraz pozostałości mostu. Posiadłość została założona ok. połowy wieku XVI w. przez Piotra Firleja, i miała ona wtedy profil obronny. Obecny pałac w stylu barokowym zbudowano w drugiej połowie XVII w. W 1693 roku Tylman z Gameren sporządził projekt przebudowy zamku dla marszałka wielkiego koronnego Józefa Karola Lubomirskiego, ale nie wiadomo, czy został on w pełni zrealizowany. W roku 1705 podczas wojny północnej pałac został częściowo zniszczony. Odbudowany z funduszy księcia Pawła Karola Sanguszki, według projektu Pawła Antoniego Fontany zyskał m.in. portyk i trzecią kondygnację. Poza tym wyposażono wnętrza, dobudowano ogrodzenie oraz uporządkowano wystrój parku za pałacem. Potem rezydencja wielokrotnie zmieniała właścicieli. Był on pod administracją Banku Polskiego w XIX wieku, jak również pełnił funkcję szpitala wojskowego. W 1925 roku pałac kupiło Zgromadzenie Zakonne Braci Kresowych. Rok 1933 nie zapisał się dobrze w historii tego zabytku – pożar, który wybuchł w rezydencji zniszczył dach i wnętrza pałacowe. Zarząd Miejski wykupił ruinę wraz z ogrodem w latach 1935–1938. Odbudowa i remont generalny miał miejsce już po II wojnie światowej, w latach 1950–1970. Obecnie pełni funkcję siedziby Starostwa Powiatowego w Lubartowie.

Galeria

• 

  Pałac Sanguszków z XVIII w.

• 

  Pałac Sanguszków w zimie

• 

  Pałac Sanguszków w latach 1933–1938

• 

  Brama ogrodowa z XVIII, Pałac Sanguszków

• 

  Park za pałacem

• 

  Pałac Sanguszków, widok od strony parku

• 

  Przypałacowa oranżeria Sanguszków z początku XVIII w., widok od strony parku

Bazylika św. Anny

Bazylika pw. św. Anny – budowana w latach 1733–1738, projektu Pawła Antoniego Fontany. Barokowa, murowana, dwuwieżowa, ufundowana przez Pawła Sanguszkę. Budowniczym Fary Lubartowskiej był Tomasz Rezler. Konsekracji świątyni dokonał biskup żmudzki Michał Karp w 1738 roku. Kościół był wielokrotnie odnawiany, w szczególności zaś, po pożarze z 1792 roku, kiedy to częściowo spłonłą. Fronton kościoła ozdabiają dwie wieże, które zwieńczone są hełmami oraz elewacja zdobiona pilastrami i gzymsami. Portal wejściowy, który jest wsparty na dwóch kolumnach jest wykonany z czarnego marmuru. Liczne zaokrąglenia, filary i witraże wzbogacają wnętrze grą światła. Ośmioboczna nawa środkowa, nakryta załamanym dachem w późnobarokowej bryle świątyni. Na ową nawę otwierają się arkady naw bocznych, których przęsła są połączone oryginalnymi górnymi prześwitami. W prawej nawie znajduje się epitafium z sercami fundatora (Pawła K. Sanguszki) i jego żony – Barbary z Duninów Sanguszkowej.

Galeria

• 

  Bazylika pw. św. Anny, widok od strony ulicy

• 

  Bazylika pw. św. Anny, widok od strony parku

• 

  Wnętrze Bazyliki pw. św. Anny.

• 

  Bazylika pw. św. Anny, fronton

• 

  Bazylika pw. św. Anny, dzwonnica z poł. XVIII w.

Klasztor oo. Kapucynów

Klasztor oo. Kapucynów z lat 1737–1741. Obejmuje: kościół pw. św. Wawrzyńca, klasztor oraz ogród. Kościół został ufundowany przez Pawła Karola Sanguszkę i Mikołaja Krzyneckiego z Urzędowa. Zaprojektowany przez Pawła Antoniego Fontanę, konsekrowany w 1741 roku otrzymał wezwanie św. Wawrzyńca.

Jest to budowla jednonawowa, barokowa, oszczędna w bryle i dekoracjach (zgodnie z regułami zakonu kapucynów). Charakterystyczna jest elewacja kościoła, która nawiązuje do głównego kościoła tego zakonu, znajdującego się w Rzymie. Ozdobą wnętrza kościoła są osiemnastowieczne płótna ołtarzowe, autorstwa Szymona Czechowicza. Wśród nich obraz „Męczeństwo św. Wawrzyńca” w ołtarzu głównym. Do kościoła pw. św. Wawrzyńca przylega wybudowany w tym samym czasie klasztor, który przeszedł wiele modernizacji i jest otoczony murem obronnym. W 1831 roku, a więc podczas powstania listopadowego mur ten stanowił punkt oporu podczas walk gen. Wojciecha Chrzanowskiego z liczniejszymi siłami rosyjskimi gen. Kreutza. W 1864 roku, w ramach odwetu za poparcie przez zakonników powstania styczniowego, władze carskie podjęły uchwałę w sprawie kasaty klasztoru oo. Kapucynów, jednak w 1866 roku przebywało tutaj 12 braci zakonnych. W 1867 roku kościół przejęła archidiecezja lubelska, chociaż przez pewien okres obsługiwał go kapelan zakonny. Dopiero w 1938 roku powrócili tutaj kapucyni. Budynek mieszkalny został oddany tylko częściowo kapucynom – resztę pomieszczeń zajęły urzędy państwowe. W 1978 roku oddano cały klasztor.

Galeria

• 

  Klasztor kapucynów Lubartów

• 

  Kościół pw. św. Wawrzyńca, 1741, XIX

• 

  Klasztor oo. Kapucynów, Kościół pw. św. Wawrzyńca

Inne

• kaplica cmentarna z pocz. XIX w.
• nowy cmentarz żydowski
• dworek Szaniawskiego z I poł. XIX w.
• budynek z XVIII–XIX w., ob. restauracja, apteka.
• dworek z XVIII–XIX w., ob. Muzeum Ziemi Lubartowskiej.
• dworzec kolejowy z XIX w.

W odległości 9 km od Lubartowa znajduje się kompleks pałacowy Zamoyskich w Kozłówce.

Kaplica cmentarna z pocz. XIX w, Lubartów.

Budynek z XVIII–XIX w, ob. restauracja, apteka, Lubartów.

Dworek z XVIII-XIX w, ob. Muzeum Ziemi Lubartowskiej, Lubartów.

(c) Petroniusz / fotopolska.eu, CC BY-SA 3.0

Dworzec kolejowy z XIX w, Lubartów.

Przyroda

W latach 90. XX wieku ustalono, że florę synantropijną Lubartowa stanowi 538 gatunków i podgatunków roślin naczyniowych. 61,7 % z nich stanowią gatunki rodzime. Najwięcej z nich jest roślin łąkowych (107 gatunków) oraz leśnych i zaroślowych (137 gatunków). Stwierdzono też jeden apofit solniskowy. Zanotowano rośliny rzadko podawane dla Polski południowo-wschodniej. Rosły one głównie wzdłuż linii kolejowej Lublin – Łuków, jak również na wysypiskach śmieci w Jacku i przy szosie do Chlewisk. Pojedyncze stanowiska miały: komosa wielonasienna, łoboda ogrodowa, łoboda błyszcząca, łoboda szara, rdestowiec sachaliński, szarłat biały, szarłat siny, mak piaskowy, rukiewnik wschodni, lulek czarny, werbena pospolita, kroplik żółty, babka piaskowa, rzepień włoski, szparag lekarski, miłka drobna, mannica odstająca i stokłosa łuskowata^[28].

Transport

W mieście krzyżują się drogi:

• droga krajowa nr 19 (Rzeszów – Lublin – Lubartów – Międzyrzec Podlaski – Siemiatycze – Białystok)
• droga wojewódzka nr 815 (Parczew – Wisznice)

26 stycznia 2022 uruchomiono próbnie komunikację miejską. Linia autobusowa ma w zamierzeniu połączyć jak najwięcej miejsc użyteczności publicznej. Operatorem jest «Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej»^[29].

Przez Lubartów przebiega linia kolejowa nr 30 (Łuków – Lublin) ze stacją w Lubartowie i przystankami Lubartów Lipowa oraz Lubartów Słowackiego. Wraz z modernizacją z linii kolejowej na odcinku Lublin Północny – Lubartów ze środków Regionalnego Programu Operacyjnego, od 2 kwietnia 2013 roku po 12 latach przerwy wróciły pociągi osobowe w postaci szynobusów.

Demografia

Dane z 30 czerwca 2017 roku^[30]:

• Piramida wieku mieszkańców Lubartowa w 2014 roku^[31].

Edukacja

Na terenie Lubartowa działa kilka placówek edukacyjnych:

• Szkoła Podstawowa nr 1^[32]
• Szkoła Podstawowa nr 3^[33]
• Szkoła Podstawowa nr 4^[34]
• II Liceum Ogólnokształcące im. Piotra Firleja^[35]
• Zespół Szkół im. Księcia Pawła Karola Sanguszki^[36]
• Regionalne Centrum Edukacji Zawodowej^[37]
• Szkoła Umiejętności^[38]
• Społeczna Szkoła Muzyczna^[39]
• Żłobek „Misie Tulisie”^[40]

Sport

• Lewart Lubartów^[41]
• MOSiR Lubartów^[42]

Kultura

• Miejska Biblioteka Publiczna im. Adama Mickiewicza w Lubartowie
• Lubartowski Ośrodek Kultury^[43]
• Muzeum Ziemi Lubartowskiej^[44]
• Muzeum Parafialne w Lubartowie

Media

Na terenie Lubartowa działają następujące media:

• Życie Powiatu Lubartowskiego^[45]
• Lubartowiak^[46]
• Wspólnota Lubartowska^[47]
• Kanał S^[48]
• Lubartów 24^[49]
• Przegląd Lubartowski^[50]
• Telewizja Lubartów^[51]

Wspólnoty religijne

Na terenie Lubartowa działalność religijną prowadzą następujące wspólnoty:

• Kościół Rzymskokatolicki^[52]:
  • Parafia św. Anny (Bazylika pw. św. Anny)^[53]
  • Parafia Matki Bożej Nieustającej Pomocy (Kościół pw. Matki Bożej Nieustającej Pomocy)^[54]
  • Kościół św. Wawrzyńca i klasztor kapucynów w Lubartowie^[55]
  • Parafia Wniebowstąpienia Pańskiego (Kościół pw. Wniebowstąpienia Pańskiego, w Lisowie)^[56]
  • Parafia pw. Miłosierdzia Bożego (Łucka)^[57]
  • Kaplica pw. św. Antoniego Sióstr Felicjanek i Klasztor Sióstr Felicjanek

• Kościół Zielonoświątkowy
  • Zbór Agape^[58]

• Świadkowie Jehowy
  • Zbór Lubartów (Sala Królestwa)^[59][60]

Miasta partnerskie

Lista miast partnerskich Lubartowa^[61]:

• Hajdúdorog
• Rosienie
• Sławuta

Sąsiednie gminy

Lubartów, Niedźwiada, Serniki

Zobacz też

• Zespół Pieśni i Tańca „Lubartowiacy”
• Cerkiew św. Aleksandra Newskiego w Lubartowie

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona internetowa miasta Lubartowa
• Lubartów w dokumentach archiwalnych. lubartow.polska.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-04-02)].
• Lubartów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 376 .