Lubcza (województwo małopolskie)

Lubcza

wieś
Widok na centrum miejscowości
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	tarnowski
Gmina	Ryglice
Liczba ludności (2022)	1881[1]
Strefa numeracyjna	14
Kod pocztowy	33-162[2]
Tablice rejestracyjne	KTA
SIMC	0828970
Położenie na mapie gminy Ryglice Lubcza
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Lubcza
Położenie na mapie województwa małopolskiego Lubcza
Położenie na mapie powiatu tarnowskiego Lubcza
49°54′17″N 21°16′20″E/49,904722 21,272222

Lubcza – wieś w Polsce, położona w województwie małopolskim, w powiecie tarnowskim, w gminie Ryglice^[3][4].

Wieś Lubcza leży na północnym skraju Pogórza Karpackiego, nad potokiem Wolanka i jej dopływami. Wieś jest usytuowana równoleżnikowo w kierunku wschód-zachód w dolinie rzeki i ograniczona następującymi miejscowościami: od zachodu graniczy z Wolą Lubecką, od północy ze Zwiernikiem i Słotową (gmina Pilzno), od wschodu z Zagórzem, Dzwonową (gmina Jodłowa), a od południa z Kowalową (gmina Ryglice) oraz Jodłową (gmina Jodłowa). Lubcza leży w odległości 15 km od Pilzna, 9 km od Zalasowej oraz 16 km od Tuchowa.

Miejscowość jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa należącej do dekanatu Pilzno w diecezji tarnowskiej.

Integralne części wsi

Przynależność administracyjna

Lubcza Górna i Lubcza Dolna były wsiami królewskimi w województwie sandomierskim w 1629 roku^[5]. Po rozbiorach znalazła się w granicach zaboru austriackiego – w Galicji, zaś po wskrzeszeniu Państwa Polskiego w 1918 r. weszła w skład województwa krakowskiego. W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Lubcza. W latach 1975–1998 znajdowała się w województwie tarnowskim. Obecnie leży w województwie małopolskim. Zajmuje powierzchnię ok. 24 km².

Specyficzne położenie geograficzne Lubczy względem sąsiednich większych ośrodków administracyjnych sprawiło, że wieś wyjątkowo często zmieniała przynależność powiatową. Do 1932 roku Lubcza należała do powiatu pilzneńskigo^[6], w latach 1932–1934 do powiatu ropczyckiego^[7], w latach 1934–1957 do powiatu jasielskiego^[8], a od 1958 roku do powiatu tarnowskiego^[9].

Układ architektoniczny

Duża wieś o charakterze wyżynno-dolinnym, rozdzielona szeroką doliną potoku Wolanka. Centrum Lubczy leży w dolinie pomiędzy dwoma grzbietami wzgórz ograniczającymi zarówno od północy jak i od południa główną część wsi, której najniższa część leży na wysokości ok. 235 m n.p.m. W otaczających wieś grzbietach wzgórz (działach) wyróżniają się kulminacje, których wysokości bezwzględne wynoszą 289, 303, 323 i 346 m n.p.m. od strony północnej, oraz 300, 320, 334 m n.p.m. od strony południowej. Najwyższą kulminacją w okolicy jest dominująca nad okolicą od zachodu góra Kokocz, wznosząca się na wysokość powyżej 400 m n.p.m. (441 m n.p.m. według pomiarów z roku 1936, zaś według danych z 1988 roku – 434 m n.p.m.).

Rozległy teren wsi o bardzo urozmaiconej konfiguracji, jest obszarem słabo zalesionym. Największy zwarty kompleks leśny (buki, olchy, świerki) tzw. Ptasznik – położony jest w południowej części wsi przy granicy z Jodłową. Zabudowa wsi koncentruje się głównie wzdłuż drogi głównej i równoległego do niej cieku Wolanki. Centrum wsi znajduje się w dolinie, w pobliżu skrzyżowania głównych dróg, tj. drogi Zalasowa – Lubcza z drogą do Kowalowej i Ryglic. Usytuowane są tam dwa budynki użyteczności publicznej (tzw. „ochronka” z drugiej połowy XIX w. oraz „Perła Lubczy” oddany do użytku w 2004 r.). Powyżej nich na wzniesieniu położony jest zespół kościelno-plebański, z dominującym kościołem pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa z lat 1893–1900, a także cmentarz parafialny.

• 

  Kościół parafialny
• 

  Szkoła podstawowa
• 

  Cmentarz wojenny nr 234

Zabytki

• Kościół parafialny pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa, neogotycki, murowany, 1893–1900
• Wyposażenie kościoła parafialnego, neogotyckie, 1900–1904
• Plebania neogotyk, murowana, 1900
• Organistówka, murowana, ok. 1850, remont 1999
• Klasztor SS Kanoniczek Św. Ducha, mur, 1895
• Cmentarz parafialny, zał. po 1833 z wydzieloną w 1914 kwaterą wojskową o pow. 51 m² (Cmentarz nr 234 okręg V Pilzno)
• „Ochronka”, murowana, II poł. XIX w.
• Małą architekturę sakralną reprezentuje kilkanaście ciekawych kaplic, kapliczek, figur i krzyży przydrożnych
• Cmentarz wojenny nr 234 – Lubcza

oraz:

• Kaplica pw. św. Zofii, mszalna, na miejscu poprzedniej z 1679, fundacja Jana Klucznika i Antoniego Stojaka, mur. 1879, przy drodze do Dzwonowej
• Kapliczka Słupowa z ludową rzeźbą św. Jana Nepomucena, fundacja dworska, drew. 1860–1870, Lubcza Nagórze
• Kapliczka z obrazem Koronacja Najświętszej Panny Marii, fundacja Marcina Świstoka lub rodziny Pędraków, kam., ok. 1900, Lubcza Granice
• Kapliczka z krucyfiksem barokowym z XVII w., fundacja Szczepana Cieślikowskiego, drew. 1900 lub 1911. Obok kapliczki kilkusetletnia lipa (obecnie jej fragment po wichurze, która tu przeszła w 2008 roku), Lubcza Budaki
• Posąg św. Józefa z Dzieciątkiem, fundacja Zgromadzenia ss. Kanoniczek od św. Ducha, pocz. XX, na prywatnej posesji w Nagórzu
• Krzyż – figura z metalowym wizerunkiem Chrystusa, fundacja Jana i Tekli Brzęczków, betonowy, 1911, Lubcza Nagórze
• Krzyż – figura z metalowym wizerunkiem Chrystusa i plakietką Matki Boskiej Bolesnej, fundacja Franciszka i Agaty Kłusków, wyk. Adam Musiał z Tarnowa, betonowy, 1917
• Krzyż – figura z metalowym wizerunkiem Chrystusa, drew. pocz. XX w., Lubcza Nadole
• Krzyż z kapliczką szafkową z oleodrukiem Serca Jezusa, fundacja Władysława Kijowskiego, drew. ok. 1920
• Krzyż z kapliczką szafkową z oleodrukiem Serca Jezusa, fundacja rodziny Marcinków, drew, 1937, Lubcza Nadole

Kalendarium

• 1197 – w „Rocznikach czyli kronikach sławnego Królestwa Polskiego” Jana Długosza pojawiła się wzmianka o wsi, przy okazji wizytacji Pilzna przez legata papieskiego Piotra Capuano. Wieś powstała prawdopodobnie wcześniej na prawie polskim i zapewne była królewszczyzną.
• ok. 1325 – ukazała się wzmianka o pierwszym drewnianym kościele we wsi
• 1369 – król Kazimierz Wielki przeniósł wieś na prawo niemieckie. Zasadźcami byli Paweł Jurzyc i Maciej z Lubczy. Obok istniejącej założono nową wieś i stąd miejscowość dzieliła się później na Lubczą Górną (czyli Niemiecką) i Lubczę Dolną (czyli Polską). Prawdopodobnie król uposażył także parafię.
• 1402 – Lubczę dzierżawił Dziersław Mleczko.
• 1416 – nastąpił rozwój terytorialny wsi. Część najstarsza określana jako Lubcza Górna.
• 1422 – występowały nazwy Lubcza Niemiecka (Górna) i Polska (Dolna).
• 1448–1462 – wieś przeszła w posiadanie Tarnowskich.
• 1454 – pojawiła się pierwsza wzmianka o Lubczy jako parafii należącej do dekanatu pilźnieńskiego. Być może istniała tu już szkoła parafialna.
• 1456 – we wsi założono szpital (przytułek) dla 12 ubogich. Przetrwał on do końca XVIII w.
• 1461 – występowały nazwy Lubcza Niemiecka i Polska. Pojawia się nazwa Lubcza Średnia.
• ost. ćw. XV i 1 poł. XVI w. – wieś była w posiadaniu rodziny Błońskich.
• pocz. XVI w. – Lubcza Górna i Lubcza Dolna znalazły się w powiecie pilzneńskim, w ziemi sandomierskiej.
• 1513 – istniała szkoła parafialna.
• 1525 – we wsi znajdował się duży folwark królewski, stale powiększany drogą zakupu ziemi od kmieci.
• 1549 – według rozporządzenia Zygmunta Augusta kmiecie z Lubczy mieli obowiązek wozić produkty na targi do Tarnowa, Pilzna i Biecza. Wieś dzierżawił Marcin Łyczko.
• 1581 – w Lubczy Dolnej było 12 rzemieślników i 3 rybaków, a w Lubczy Górnej 6 rzemieślników i 1 rybak.
• 1595 – bracia polscy przejęli kościół.
• 1603 – miały miejsce bunty chłopskie skierowane przeciwko dzierżawcom. Doszło do napadu na dwór.
• 1629 – Lubcza była znaczącym ośrodkiem tkactwa w regionie tarnowskim. We wsi było 13 tkaczy. Miejscowość słynęła także z dobrych piekarzy.
• 1657 – wojska węgierskie księcia Rakoczego spaliły miejscowy, drewniany kościół.
• 1660–1664 – wieś została znacznie zniszczona po wojnie ze Szwecją. Liczyła 25 kmieci.
• 1670 – dzierżawcą został Aleksander z Brzezia Lanckoroński. Znacznie zwiększyły się obciążenia w odrabianiu pańszczyzny, co było przyczyną skarg chłopów do sądu grodzkiego na dzierżawcę.
• 1679 – wybudowano „na starym cmentarzu” drewnianą kaplicę pw. św. Zofii.
• 1683 – odbudowano kościół z inicjatywy proboszcza Jana Sebastiana Jaroszewicza (konsekracja 1683). Budowniczym był Sebastian Kowalski.
• 1685–1705 – dzierżawcą wsi był Remigiusz Grochowski.
• XVII/XVIII w. – dzierżawcami byli Dunin-Wąsowiczowie.
• 1702 – król August II zatwierdził dla Lubczy 10 jarmarków rocznie. Wieś stała się dużym i ważnym ośrodkiem gospodarczym w regionie.
• 1746 – miał miejsce pożar drewnianego kościoła.
• 1771–1772 – w Lubczy mieściła się kwatera główna konfederatów barskich, w której przebywał Kazimierz Pułaski.
• do 1772 r. – wieś była królewszczyzną w województwie sandomierskim.
• 1772 – ostatnim królewskim dzierżawcą wsi był Hiacynt Ogrodzki. Lubcza została włączona do kamery austriackich dóbr rządowych. Ogrodzki odkupił wieś od Austriaków.
• 1772–1918 – wieś znalazła się w zaborze austriackim w Królestwie Galicji i Lodomerii.
• 1754 – miały miejsce bunty miejscowych chłopów przeciwko uciskowi dzierżawcy Siedleckiego.
• 1756 – dzierżawcami wsi był Stanisław Leszczyński i jego żona Teresa.
• 1759 – budowano trzeci, drewniany kościół pw. św. Mikołaja, z inicjatywy ks. Stanisława Dunin-Wąsowicza (konsekracja 1779). Na cmentarzu przykościelnym znajdowała się kaplica pw. św. Walentego.
• 1776 – wieś znajdowała się w cyrkule Pilzno i dekanacie pilzneńskim. Liczyła 1450 mieszkańców.
• 1781–1804 – właścicielem był Jan Piegłowski, a po nim spadkobiercy. Nastąpił znaczny rozwój tkactwa we wsi.
• 1783 – parafia w Lubczy znalazła się w nowo utworzonej diecezji tarnowskiej.
• XVIII w. – wieś była znaczącym ośrodkiem hodowli ryb.
• 1810 – Lubcza liczyła 1475 mieszkańców.
• 1830 – do miejscowej parafii należało 3000 katolików. Na jej terenie zamieszkiwało 81 Żydów.
• po 1833 – założono nowy cmentarz.
• 1836–1847 – właścicielem był Ksawery Nowakowski.
• 1846 – miejscowi chłopi wzięli udział w rzezi galicyjskiej. Doszło do znacznych zamieszek na terenie wsi.
• 1852–1855 – właścicielem był Adam Borecki.
• 2 poł. XIX w. – wybudowano drewnianą karczmę oraz Ochronkę.
• ok. 1850 – wybudowano organistówkę.
• 1854 – założono szkołę ludową.
• ok. 1861–1888 – właścicielami była rodzina Broniewskich.
• 1862 – nastąpił wielki wylew rzeki Wolanki.
• 1879 – Antoni Stojak ufundował murowaną kaplicę pw. św. Zofii.
• 1880 – właścicielką była Eleonora Broniewska.
• 1882 – Antoni Stojak ufundował kaplicę cmentarną pw. św. Michała Archanioła.
• czerwiec 1884 – ks. Józef Lenartowicz objął parafię pw. św. Mikołaja.
• 1888 – nastąpił upadek tkactwa we wsi związany z upowszechnianiem się fabrycznych wyrobów tekstylnych. Zadłużona posiadłość dworska została sprzedana spółce żydowskiej.
• 1888 – zorganizowano komitet budowy nowego kościoła.
• 1890 – miał miejsce wielka susza. Wyschły cieki wodne we wsi.
• 1891 – powstało kółko rolnicze i Kasa Stefczyka. Powódź we wsi.
• 1893–1900 – wybudowano z inicjatywy proboszcza ks. Józefa Lenartowicza nowy murowany kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa (konsekracja 1902). Stary drewniany z 1759 został przeniesiony do Janowic k. Zakliczyna. Obecnie znajduje się w miejscowości Dzierżaniny. Parafię oprócz Lubczy tworzą do dziś: Wola Lubecka i Dzwonowa.
• 1895 – powstał budynek klasztoru SS.Kanoniczek Św. Ducha.
• 1900 – wybudowaną murowaną plebanię.
• 1900 – ukończono budowę kościoła – pierwsze nabożeństwo.
• 1902 – spółka żydowska rozparcelowała majątek dworski pomiędzy miejscowych chłopów.
• 1902 – 6 czerwca konsekrowano nowy murowany kościół.
• 1911 – powstała straż pożarna.
• 1914 – powstał cmentarz wojenny nr 234- wydzielono kwaterę wojskową o pow. 51 m² na cmentarzu parafialnym (proj. Gustav Rossmann).
• 1918 – wieś znajdowała się w województwie krakowskim, w powiecie Pilzno, później w gminie zbiorowej Jodłowa, w powiecie Jasło.
• 1939–1945 – Lubcza znalazła się w Generalnym Gubernatorstwie.
• 1945–1954 – wieś należała do gminy Jodłowa, w powiecie Jasło, w województwie rzeszowskim.
• 1950 – miała miejsce wylew rzeki Wolanka. Powódź we wsi.
• 1954–1975 – gromada Lubcza znalazła się w województwie krakowskim, w powiecie tarnowskim.
• koniec lat 50. XX w. – rozpoczęła się elektryfikacja wsi.
• 1960 – miejscowość stała się wsią gminną dla Lubczy i Woli Lubeckiej, w powiecie Tarnów, w województwie krakowskim.
• 1962 – rozpoczęto budowę nowej szkoły. Dyrektorem był Czesław Wojewoda.
• 1965–1970 – nastąpiła elektryfikacja wsi Lubcza.
• 1967 – oddano do użytku nową szkołę (tzw. "tysiąclatki").
• 1969–1974 – nastąpiła budowa i utwardzenie drogi Lubcza – Zalasowa.
• 1973 – 1 stycznia Lubcza została przyłączona do gminy Ryglice.
• 1995 – Powstał Społeczny Komitet Gazyfikacji.
• 1997 – świętowano 800-lecie Lubczy.
• 1975–1998 – wieś znajdowała się w województwie tarnowskim.
• II poł. XX w. – budowano drogi do Zalasowej, Tuchowa i Tarnowa, wybudowano ośrodek zdrowia.
• 1990 – kładziono pierwsze nakładki asfaltowe na drogach gminnych w Lubczy.
• 1995 – nastąpiła gazyfikacja wsi Lubcza.
• 1996 – miała miejsce telefonizacja wsi Lubcza.
• 1996 – Helena Pancerz z d. Kowalska została uhonorowana tytułem Sprawiedliwa wśród Narodów Świata^[10]
• 1999 – 1 stycznia – wieś znalazła się w gminie Ryglice, w powiecie tarnowskim, w województwie małopolskim.
• 1999 - powstał klub „Iskierka” – placówka Ośrodka Kultury w Ryglicach.
• 2004 – oddano do użytku Wielofunkcyjnego Budynku „Perła Lubczy”.
• 2004 – Utworzono Szkolny Ośrodek Kariery. Miała miejsce klęska żywiołowa – powódź.
• 2004 – 14 lutego odbył się „Bieg z Radiem Kraków” w dzień odpustu św. Walentego.
• 2004–2005 – wykonano remont budynku szkoły podstawowej i gimnazjum w Lubczy z części środków budżetu państwa.
• 2010 – miała miejsce wielka powódź.
• 2011 – powstał lokalny portal Ryglice-okolice.pl, obecnie z siedzibą w Ryglicach.
• 2014 – straż nabyła nowy samochód terenowy.
• 2015 – odbyła się peregrynacja Obrazu Jezusa Miłosiernego.
• 2016 – wyremontowano remizę OSP. W Lubczy miał miejsce Zjazd tarnowskiego Związku Ochotniczych Straży Pożarnych RP.
• 2017 – powstał zespół folklorystyczny Lubczanie. Grupa nawiązuje do zespołów działających w tej miejscowości m.in. w XX w.
• 2018 – powstała kapela ludowa Spod Kokocza.
• 2018 – wyburzenie budynku Ochronki z drugiej połowy XIX w. i rozpoczęcie prac przy jej odrestaurowaniu.
• 2018 – w wyborach samorządowych burmistrzem gminy Ryglice został Paweł Augustyn, mieszkaniec Lubczy, przedsiębiorca, rolnik, współzałożyciel TUW Towarzystwo Ubezpieczeń Wzajemnych, samorządowiec, doradca w KRUS i Ministerstwie Rolnictwa.
• 2019 – rozpoczęła się renowacja polichromii kościoła.
• 2020 - zakończenie prac restauracyjnych budynku Ochronki. Rewitalizacja centrum wsi.

Bibliografia

• Praca zbiorowa „Lubcza dawniej i dziś 800-lecie wsi”, Wieliczka 1997

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Lubcza 4(1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 394 .
• Opis na stronie gminy
• Oficjalna strona internetowa Lubczy". lubcza.comxa.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-22)].
• Parafia w Lubczy
• Kapela Spod Kokocza