Lubelszczyzna
| |||
 | |||
| Państwa | |||
|---|---|---|---|
| Stolica | |||
| Ważniejsze miejscowości | Puławy, Łuków, Siedlice, Kazimierz Dolny | ||
Lubelszczyzna – kraina historyczna, położona nad prawym brzegiem Wisły, w dorzeczu rzeki Wieprz. Region stanowi północno-wschodnią część Małopolski.
Nazwa
Określenie regionu używane jest w zależności od kontekstu: w odniesieniu do ziemi lubelskiej (średniowiecze), województwa lubelskiego z lat 1474–1795 lub do późniejszych województw lubelskich. Po 1999 r. instytucje samorządowe pod nazwą Lubelszczyzna określają obecne województwo lubelskie i stosują je zamiennie (synonim)[1][2].
W literaturze historycznej nazwą Lubelszczyzna określa się historyczne województwo lubelskie istniejące w latach 1474–1795[3], którego obszar różnił się od obszaru współczesnego województwa lubelskiego. Lubelszczyzna w tym ujęciu stanowi północno-wschodnią część Małopolski. Graniczy z ziemią sandomierską na zachodzie, Mazowszem na północnym zachodzie, Podlasiem (wraz z Podlasiem Południowym) na północnym wschodzie oraz Grodami Czerwieńskimi/Rusią Czerwoną na wschodzie.
Historia
W 1474 r. król Kazimierz IV Jagiellończyk wydzielił z ówczesnego województwa sandomierskiego nowe – województwo lubelskie, w skład którego weszły tereny ziemi lubelskiej i ziemi łukowskiej.
Protestantyzm na Lubelszczyźnie pojawił się dopiero w drugiej połowie XVI w., jednak ten region Polski szybko stał się jednym z najważniejszych ośrodków kalwinizmu i arianizmu aż do połowy XVII w., kiedy zwyciężyła kontrreformacja. Działała tu jedna z gmin braci polskich, której przedstawicielem był Jan Niemojewski, a ministrem zboru Marcin Czechowic.
Po III rozbiorze w 1795 Lubelszczyzna znalazła się pod panowaniem Austrii. W 1809 region został włączony do Księstwa Warszawskiego. W 1815 znalazło się w Królestwie Kongresowym w zaborze rosyjskim, w 1837 Lublin został stolicą guberni lubelskiej.
W 1801 Izabela Czartoryska założyła w Świątyni Sybilli w Puławach pierwsze polskie muzeum. W 1831 miało stoczono na Lubelszczyźnie kilka bitew powstania listopadowego.
W 1877 zbudowano pierwsze połączenie kolejowe. Podczas I wojny światowej rosyjski odwrót i zajęcie regionu przez wojska niemieckie i austro-węgierskie w lecie 1915 ostatecznie zakończyło rosyjskie rządy na Lubelszczyźnie.
Miasta
Miasta historycznej Lubelszczyzny (w granicach województwa lubelskiego I RP):
| Lp. | Miasto | Populacja | Powierzchnia | Województwo | Status w I RP |
|---|---|---|---|---|---|
| 1. |  Lublin | 334 681 | 147,45 km² |  lubelskie | miasto królewskie, wojewódzkie, powiatowe |
| 2. |  Siedlce | 77 645 | 31,86 km² |  mazowieckie | miasto szlacheckie |
| 3. |  Puławy | 46 664 | 50,49 km² | lubelskie | wieś szlachecka |
| 4. |  Świdnik | 39 136 | 20,35 km² | lubelskie | wieś królewska |
| 5. |  Kraśnik | 36 870 | 25,52 km² | lubelskie | miasto szlacheckie |
| 6. |  Łuków | 29 170 | 35,75 km² | lubelskie | miasto królewskie, powiatowe |
| 7. |  Biłgoraj | 26 329 | 21,1 km² | lubelskie | miasto szlacheckie |
| 8. |  Lubartów | 21 828 | 13,91 km² | lubelskie | miasto szlacheckie |
| 9. |  Łęczna | 18 820 | 19 km² | lubelskie | miasto szlacheckie |
| 10. |  Radzyń Podlaski | 15 182 | 22,31 km² | lubelskie | miasto szlacheckie |
| 11. |  Janów Lubelski | 11 661 | 14,8 km² | lubelskie | miasto szlacheckie |
| 12. |  Parczew | 10 648 | 8,05 km² | lubelskie | miasto królewskie |
| 13. |  Poniatowa | 8980 | 15,26 km² | lubelskie | – |
| 14. |  Opole Lubelskie | 8388 | 15,12 km² | lubelskie | miasto szlacheckie |
| 15. |  Bełżyce | 6477 | 23,46 km² | lubelskie | miasto szlacheckie |
| 16. |  Bychawa | 4855 | 6,69 km² | lubelskie | miasto szlacheckie |
| 17. |  Nałęczów | 3753 | 13,82 km² | lubelskie | – |
| 18. |  Kock | 3273 | 16,78 km² | lubelskie | miasto szlacheckie |
| 19. |  Zaklików | 2929 | 11,42 km² |  podkarpackie | miasto szlacheckie |
| 20. |  Piaski | 2573 | 8,43 km² | lubelskie | – |
| 21. |  Annopol | 2488 | 7,75 km² | lubelskie | wieś szlachecka |
| 22. |  Kazimierz Dolny | 2530 | 30,44 km² | lubelskie | miasto królewskie |
| 23. |  Ostrów Lubelski | 2110 | 29,77 km² | lubelskie | miasto królewskie |
| 24. |  Urzędów | 1694 | 12,91 km² | lubelskie | miasto królewskie, powiatowe |
| 25. |  Frampol | 1432 | 4,67 km² | lubelskie | – |
| 26. |  Modliborzyce | 1459 | 7,90 km² | lubelskie | miasto szlacheckie |
| 27. |  Józefów nad Wisłą | 920 | 3,65 km² | lubelskie | miasto szlacheckie |
Galeria
- Wybrane pałace:
Pałac Jabłonowskich w Kocku
(c) MARELBU, CC BY 3.0Pałac Sanguszków w Lubartowie
Pałac w Gościeradowie
Pałac w Celejowie
- Wybrane kościoły z okresu przedrozbiorowego:
Kościół Wniebowzięcia NMP w Kraśniku
Zobacz też
- Ziemia lubelska
- Województwo lubelskie (I RP)
- Kuchnia lubelska
- Lublinland
Przypisy
- ↑ Położenie regionu. Urząd Marszałkowski Województwa Lubelskiego w Lublinie. [dostęp 2011-06-05].
- ↑ Lubelszczyzna – trzy lata w Unii Europejskiej. Lubelski Urząd Wojewódzki w Lublinie. [dostęp 2011-06-05].
- ↑ Stanisław Kuraś: Słownik historyczno-geograficzny województwa lubelskiego w średniowieczu. T. 3. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1983, s. 10-13, seria: Dzieje Lubelszczyzny. ISBN 83-01-03443-2.
Media użyte na tej stronie
Flaga województwa podkarpackiego
Herb Bełżyc
Autor: Lukke, Licencja: CC BY-SA 3.0
Wide view of Sybil Temple in Pulawy, Poland. Mounted from 4 vertical photos taken by Canon A540.
Autor: Krystian Cieślik, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Radzyń Podlaski, zespół pałacowy Potockich, XVII/XVIII
Herb Świdnika
Autor: Piotr Sajnog, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Kozłówka, pałac
Autor: Jackowy, Licencja: CC BY-SA 3.0
Kock Pałac Jabłonowskich
Biłgoraj (Polish town) coat of arms.
Autor: Tomasz Zugaj, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kościół - siedziba parafii św. Marii Magdaleny w Łęcznej, woj. lubelskie.
Autor: Pankrzysztoff, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Lublin, układ urbanistyczny Starego Miatra i śródmieścia
Kościół dominikanów w Lublinie widziany z Rynku Starego Miasta.
Autor: Nutaj, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Archikatedra Lubelska - fasada po remoncie
Autor: Fotonews, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Gościeradów - zespół pałacowy: pałac (zabytek nr rejestr. A/412)
Herb miasta Zaklików
Autor: Danuta Ruminowicz, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Kock, kościół par. pw. Wniebowzięcia NMP, 1779-1790
Autor: Henryk Bielamowicz, Licencja: CC BY-SA 4.0
miasto Nałęczów
Herb miasta Nałęczów
Autor: Cancre, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kościół św. Anny w Kazimierzu Dolnym
Autor: Alians PL, Licencja: CC BY-SA 3.0
Plac Litewski w Lublinie,
Autor: Janusz Wilczyński, Licencja: CC BY 3.0
Siedlce, Pałac Ogińskich
Autor: Jolanta Dyr, Licencja: CC BY-SA 3.0
Kościół pw Świętej Trójcy w Radzyniu Podlaskim, po lewej stronie świątyni malutki budynek zabytkowej plebanii, w trakcie remontu
Autor: Epegeiro, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Kraśnik, ul. Kościuszki 4 / Klasztorna - zespół klasztorny kanoników regularnych (XV-XVI):
- - kościół, ob. par. p.w. Wniebowzięcia NMP
- - klasztor
- - kaplica p.w. św. Jacka (k. XVIII)
- - dzwonnica (XVII)
- - cmentarz
- - zabudowania gospodarcze (XVIII-XX)
(c) MARELBU, CC BY 3.0
Lubartów, lubelskie, Poland - Palace of Sanguszko family