Lublana

Lublana

Ljubljana

Widok ze wzgórza na miasto
Herb Flaga
Państwo	Słowenia
Gmina miejska	Lublana
Burmistrz	Zoran Janković
Powierzchnia	275 km²
Wysokość	298 m n.p.m.
Populacja (2018) • liczba ludności • gęstość	290 010[1] 908 os./km²
Nr kierunkowy	(+386) 01
Kod pocztowy	1000
Tablice rejestracyjne	LJ
Podział miasta	18 dzielnic
Położenie na mapie Słowenii Lublana
46°03′23″N 14°30′28″E/46,056389 14,507778
Strona internetowa

Lublana^[2] (słoweń. Ljubljana [ljuˈbljà:na], wł. Lubiana, niem. Laibach) – stolica i największe miasto Słowenii, położone nad rzeką Ljubljanicą; jugosłowiańskie miasto-bohater^[3].

Historia

Starożytność i średniowiecze

Mury rzymskie w Lublanie

Historia Lublany sięga roku 2000 p.n.e., kiedy to pierwsi ludzie zaczęli budować tymczasowe drewniane chaty na terenie dzisiejszej stolicy Słowenii. W późniejszym czasie teren ten stał się częstym szlakiem dla różnych ludów oraz plemion. Jako pierwsi na stałe zamieszkali na tych terenach Wenetowie. W III w. p.n.e. tereny te zostały zamieszkane także przez celtyckie plemię Taurisci. W I w. n.e. Rzymianie założyli na terenie dzisiejszej Lublany wojskowe obozowisko nazywając je Emona. W 452 r. Hunowie dowodzeni przez Attylę zniszczyli kompletnie osadę. Emona liczyła ok. 6 tysięcy mieszkańców i odgrywała dużą rolę podczas licznych walk. W VI w. Słowianie zaczęli zamieszkiwać tereny Słowenii. W IX w. Słowianie dostali się pod władzę Franków.

Nazwa miasta, Luwigana, pojawiła się po raz pierwszy w dokumencie z 1144 roku. W XIII w. miasto zostało podzielone na trzy dzielnice: Stari trg, Mestni trg, Novi trg. W 1220 roku Lublana otrzymała prawa miejskie, wraz z prawem do bicia własnej monety. W 1270 roku Kraina została zdobyta przez króla czeskiego Przemysła Ottokara II Wielkiego. W 1278 r. został on jednak pokonany przez Rudolfa I Habsburga, który zmienił nazwę miasta na Laibach. Lublana pozostawała w rękach Habsburgów do roku 1797.

Nowożytność

Lublana w XVIII wieku

W XV wieku Lublana była znana jako znaczący ośrodek sztuki. W 1511 roku miało miejsce wielkie trzęsienie ziemi, po którym Lublana została odbudowana w stylu renesansowym oraz zbudowany został nowy mur obronny wokół miasta. W XVI w. populacja Lublany wynosiła 5 tysięcy, z czego 70 procent posługiwało się językiem słoweńskim, 30 proc. j. niemieckim. W 1550 r. opublikowano w Lublanie dwie pierwsze słoweńskie książki. W XVI wieku Lublana była ośrodkiem reformacji. Mieszkało tam kilku ważnych przedstawicieli Luteranizmu – Primož Trubar, Adam Bohorič i Jurij Dalmatin. Mniej więcej w podobnym czasie powstała pierwsza szkoła średnia oraz biblioteka publiczna, co bezsprzecznie dało Lublanie miano centrum kultury słoweńskiej. W 1597 r. do miasta przybyli Jezuici i otworzyli drugą szkołę średnią, która później przekształciła się w pierwszą w Lublanie uczelnię wyższą. Architektura barokowa zawitała do miasta pod koniec XVII wieku, gdy do Lublany przybyli architekci z zagranicy.

Czasy współczesne

Lublana w XIX wieku

Za rządów Napoleona miasto stało się stolicą Prowincji Iliryjskich. W 1815 r. miasto znowu stało się własnością Austrii. W latach 1816–1849 było częścią Królestwa Illyrii. W 1821 r. Lublana gościła Kongres w Laibach, który przywrócił wcześniejsze granice państw europejskich. Pierwszą linią kolejową było połączenie Wiedeń-Lublana otwarte w 1849 r. Zostało ono przedłużone w 1857 do Triestu. Publiczna linia elektryczna pojawiła się w 1898 r. W 1895 r. Lublana, wtedy miasto liczące 31 tys. mieszkańców, została nawiedzona przez poważne trzęsienie ziemi o energii 6,1 w skali Richtera. Zniszczonych zostało wówczas 1,4 tys. budynków. Pewna część z nich została odbudowana już w stylu secesyjnym.

Lublana na widokówce z 1928

W 1918 r., po zakończeniu I wojny światowej, region ten został przyłączony do Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców. W 1929 roku powstało Królestwo Jugosławii. Kraj został podzielony na okręgi, zwane banowinami. Lublana została stolicą banowiny drawskiej. Podczas II wojny światowej od 1941 r. miasto okupowały faszystowskie Włochy, a od 1943 r. nazistowskie Niemcy. Miasto było wówczas otoczone przez ponad trzydziestokilometrowej długości zasieki z drutu kolczastego, mające zapobiec współpracy podziemnego ruchu oporu (front wyzwolenia ludności słoweńskiej) w mieście z jugosłowiańskimi partyzantami działającymi poza ogrodzeniem. W 1985 roku w miejsce ogrodzenia powstała malownicza ścieżka spacerowa (Pot okoli Ljubljane – Ścieżka dookoła Lublany).

Po II wojnie światowej Lublana stała się stolicą Socjalistycznej Republiki Słowenii – części komunistycznej Jugosławii, do czasu, gdy 25 czerwca 1991 roku Słowenia ogłosiła niepodległość, a Lublana stała się jej stolicą. Kraj ten wszedł do Unii Europejskiej w maju 2004 roku.

W 2011 r. miasto stało się siedzibą unijnej Agencji ds. Współpracy Organów Regulacji Energetyki^[4].

Geografia

Plac Kongresowy, widok z zamku

Miasto zajmuje powierzchnię 275 km². Położone jest w centrum Słowenii, pomiędzy Austrią, Węgrami, Chorwacją i Włochami. Lublana leży 140 km na zachód od Zagrzebia, 250 km na wschód od Wenecji, 350 km na południowy zachód od Wiednia i 400 km na południowy zachód od Budapesztu. Najwyższym punktem miasta jest Janški Hrib (794 m n.p.m.).

Liczba trzęsień ziemi niszczących Lublanę (w tym te z 1511 i 1895 r.) świadczy o fakcie, iż Słowenia jest zlokalizowana w aktywnej strefie sejsmicznej spowodowanej jej pozycją na płycie eurazjatyckiej. Słowenia znajduje się na złączeniu trzech ważnych stref tektonicznych – Alp, Gór Dynarskich oraz Kotliny Panońskiej. Naukowcy są w stanie zidentyfikować ponad 60 trzęsień ziemi w przeszłości.

Klimat Lublany, jak i wschodniej części Słowenii to klimat umiarkowany kontynentalny. Lipiec jest najcieplejszym miesiącem, a styczeń oraz luty są najzimniejszymi. Najniższą zanotowaną temperaturą było –28 °C a najwyższą 39 °C.

Demografia

Liczba mieszkańców

• 257 388 (2002 – według spisu powszechnego)
• 255 115 (2005 – wartość szacunkowa)

Podział administracyjny

Gospodarka

• przemysł: elektromaszynowy, elektroniczny, lekki (włókienniczy, obuwniczy), chemiczny, drzewno-papierniczy, spożywczy (tytoniowy)

Transport

Główny dworzec kolejowy

Lublana jest w centrum słoweńskiej sieci dróg, która prowadzi do wszystkich zakątków kraju. Przez Lublanę przebiega autostrada A1 prowadząca na zachód do Triestu, Wenecji oraz Rijeki; na północ do Mariboru, Grazu oraz Wiednia. Autostrada A2 prowadzi na wschód do stolicy Chorwacji Zagrzebia oraz Węgier, lub do głównych miast byłej Jugosławii, jak np. Belgradu; na północny zachód prowadzi do Klagenfurtu oraz Salzburga.

Główny dworzec kolejowy Ljubljana zbudowany został w 1849 r. Odnowiony został w 1980 r. przez architekta Marko Mušiča. W 2008 roku rozpoczęła się budowa wielopiętrowego kompleksu biurowo-rozrywkowo-handlowego na terenie dworca.

Dworce kolejowy i autobusowy są usytuowane po przeciwnych stronach Trgu Osvobodilne Fronte (Trg OF), w północnej części śródmieścia. 250 m na zachód biegnie Slovenska cesta, główna ulica handlowa Lublany. Na główny plac miasta – Prešernov trg – można dojść, kierując się na południe, w stronę Miklošičevej cesty (600 m).

Atrakcje turystyczne

Uniwersytet

(c) Berthold Werner, CC BY-SA 3.0

Cankarjevo Nabrežje, w tle widoczny kościół Zwiastowania

(c) Berthold Werner, CC BY-SA 3.0

Ratusz

Znak reklamujący bar nawiązujący do motywów śmierci w postaci zawieszonej klatki dla człowieka skazanego na zagłodzenie; wewnątrz atrapa ludzkiego szkieletu

• Pałac Biskupi
• zamek
• park Tivoli
• klasztor i kościół Urszulanek
• ruiny rzymskie
• Muzeum Narodowe
• Galeria Narodowa
• Biblioteka Uniwersytecka i Narodowa
• Uniwersytet
• Katedra świętego Mikołaja
• ratusz
• plac Prešerena
• Plac Kongresowy
• Plac Republiki
• Tromostovje (potrójny most)
• Robbov vodnjak (barokowa fontanna)
• Metelkova
• Zoo Lublana
• Nebotičnik
• Smoczy Most

Sport

• NK Olimpija Lublana – klub piłkarski
  • Stadion Stožice – stadion
• ND Slovan Lublana – klub piłkarski
• NK Svoboda Lublana – klub piłkarski
• Olimpija Lublana – klub hokejowy
  • Hala Tivoli – lodowisko
• KK Olimpija Ljubljana – klub koszykówki mężczyzn
• Krym Lublana – klub piłki ręcznej kobiet
• Dolomiti Lublana – klub narciarski
• SSK Ilirija Lublana – klub narciarski
• ACH Volley Lublana – klub siatkarski mężczyzn

Ludzie związani z Lublaną

• Matej Žagar – słoweński żużlowiec, od 2006 r. jeżdżący w Polsce, w sezonie 2022 reprezentował barwy Polonii Bydgoszcz
• Ivan Cankar – pisarz słoweńskiego ruchu modernistycznego
• Bogusław Horodyński – polski powstaniec, działacz niepodległościowy
• Željko Ivanek – słoweńsko-amerykański aktor
• Emil Korytko – polski etnograf, działacz i orędownik kształtowania świadomości narodowej Słoweńców, miłośnik i zbieracz tamtejszej sztuki ludowej
• Hugon Zapałowicz – polski podróżnik, botanik, prawnik, badacz Karpat i gór środkowej Argentyny, prekursor turystyki babiogórskiej, przewodnik, poeta
• Jože Plečnik – architekt, od 1925 roku pracował nad przebudową miasta^[5]
• Slavoj Žižek – socjolog, filozof
• Luka Dončić – słoweński koszykarz, od 2018 roku gracz klubu NBA Dallas Mavericks
• Melania Trump – pierwsza dama Stanów Zjednoczonych w latach 2017-2021, żona Donalda Trumpa

Miasta partnerskie

Zobacz też

• Laibach

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Strona internetowa Lublany
• Informacje na temat atrakcji turystycznych w Lublanie