Lucjan Plater

Lucjan Plater
Lucjan Stanisław Broel-Plater
Ilustracja
Lucjan Plater
Data i miejsce urodzenia

25 listopada 1808
Pomusz na Wileńszczyźnie

Data i miejsce śmierci

12 czerwca 1857
Parramatta

Zawód, zajęcie

żołnierz, działacz emigracyjny

Lucjan Stanisław Plater[1], właściwie Lucjan Stanisław Broel-Plater (ur. 25 listopada 1808 w Pomuszu na Wileńszczyźnie[2], zm. 12 czerwca 1857 w Parramatta) – żołnierz, oficer wojsk polskich w powstaniu listopadowym, działacz emigracyjny, hrabia.

Młodość i powstanie listopadowe

Urodził się w wielodzietnej, zamożnej rodzinie[2], jako trzeci syn hrabiego Tadeusza Broel-Platera (1780–1822) i Racheli Kościuszko. Wraz z bratem Ferdynandem (1811–1891) służył w szkole oficerskiej w Dyneburgu (1830)[2]. Przed powstaniem służył jako podchorąży rewelskiego pułku piechoty armii rosyjskiej[3]. Obaj bracia byli członkami spisku, którego (niezrealizowanym) celem było opanowanie twierdzy dyneburskiej. W spisku tym aktywna była również ich kuzynka[2][4] Emilia Plater oraz Aleksander Rypiński. 31 III[3] lub 22 IV[5] 1831 bracia zdezerterowali z armii carskiej i włączyli się do partyzantki Walentego Brochockiego[2]. Następnie zostali wcieleni do armii regularnej[2], w której Lucjan służył jako ppor. 7 Pułku Piechoty Liniowej[6]. Awans na podporucznika otrzymał z rąk gen. Antoniego Giełguda w dniu 15 czerwca 1831[7]. Po upadku powstania wyemigrował, przez Bawarię, do Europy zachodniej. Bracia Lucjan i Ferdynand Platerowie, wyrokiem Mińskiej Komisji Śledczej z dnia 23 listopada 1831 r., zostali skazani zaocznie na ciężkie roboty na Syberii[7], jako przestępcy 2 kategorii[3]. Majątek braci został skonfiskowany przez władze carskie[6][2].

Na emigracji

14 lutego[5] lub w marcu[3] 1832 przybył do Francji. Osiadł początkowo w Awinionie, następnie – jesienią 1832 – przeniósł się do Paryża. W stolicy Francji udzielał się m.in. w redakcji Pielgrzyma Polskiego[5].

W latach 1833–1837[5] był członkiem Towarzystwa Demokratycznego Polskiego (TDP) w Paryżu, pomimo iż sam wywodził się z warstwy arystokratycznej[2], popierającej na ogół obóz ks. Adama Jerzego Czartoryskiego. We wrześniu 1834 r. podpisał akt potępiający politykę księcia[3]. W roku 1835 bez powodzenia kandydował w wyborach do Centralizacji TDP (otrzymał 1 głos). W tym samym roku, pod przybranym nazwiskiem Laurance, przybył do Królestwa Polskiego w charakterze emisariusza[8], jednak wkrótce powrócił do Francji, a następnie wyjechał do Anglii (wrzesień 1835)[3]. Na wyspach w okresie od czerwca 1838 do sierpnia 1839 pobierał zasiłek od rządu brytyjskiego[3].

W roku 1836 podpisał Manifest TDP; w roku następnym został wykreślony z kompletu czynnego członków towarzystwa. Według niepotwierdzonych relacji[9][10] był nieustannie inwigilowany przez carskich szpiegów, skutkiem czego – w trosce o bezpieczeństwo swoje i najbliższych – opuścił Europę. W 1838 do Nowej Południowej Walii wyemigrował książę Alojzy Konstanty Drucki Lubecki, uczestnik powstania listopadowego, który poślubił siostrę żony Lucjana, Laurę, a także jej brat, John Duffus, wraz z żoną i pięciorgiem dzieci. Za namową Lubeckiego bracia Platerowie, podjęli decyzję o dołączeniu do rodziny[11]. 7 stycznia 1840 r. wraz z żoną Charlottą i pierwszą córką (Emily Laura, ur. 19 V 1838 w Poplar k. Londynu), oraz bratem Ferdynandem, po 101 dniach podróży, przybył na pokładzie statku „Alfred” do Australii[9]. Platerowie byli jednymi z pierwszych polskich osadników na kontynencie australijskim[12]. Według legendy, w Australii zaoferowano Platerowi grunty pod Sydney, jednak tylko pod warunkiem przyjęcia przezeń obywatelstwa brytyjskiego. Odmowa Platera skazywała go na ubóstwo do końca życia[5]. Utrzymywał się z wyrobu kordiału i słodyczy, którego to fachu nauczył się podczas pobytu we Francji. Udzielał także prywatnych lekcji języka francuskiego[2].

Zmarł 12 VI 1857 w Parramatta. Został pochowany na cmentarzu St John’s Church of England w Parramatta.

Życie prywatne

(c) Laima Gūtmane (simka…, CC BY-SA 3.0
Fragment pozostałości twierdzy w Dyneburgu – w powstaniu listopadowym miejsce spisku braci Platerów, Aleksandra Rypińskiego i in.

13 X 1836 r. w kościele St. James w Clerkenwell ożenił się z Charlottą Price Duffus[7] (1813–1885; synem jej kuzynki był Thomas Hardy[2]), córką plantatora z Indii Zachodnich. Ślubu udzielał brat Charlotty – John Duffus. Lucjan i Charlotta doczekali się ośmiorga dzieci (dwójka kolejnych dzieci prawdopodobnie zmarła w dzieciństwie[2][4]). Po śmierci Lucjana ich wychowaniem zajął się brat, Ferdynand Plater.

Dom rodzinny Platerów w Parramatta (obecnie część Sydney) zachował się do dziś – znajduje się przy 90 George Street.

Pozostałe informacje

  • Lucjan Plater był pierwszym odnotowanym Polakiem pochowanym w Australii[2].
  • We współczesnej Australii potomkowie Platera (w liczbie ponad 150) posługują się nazwiskiem de Plater; część rodziny pielęgnuje polskie tradycje. Wyznają luteranizm[7].
  • Troje z ośmiorga dzieci Platerów, Emily (88 l.), Rachel (83 l.) i Emilian (75 l.), zmarło w ciągu zaledwie jednego tygodnia, w czerwcu 1926 r.[2] Emily i Emilian otrzymali te imiona na cześć Emilii Plater[4].
  • Australijski dziennikarz Collinridge Rivett (syn polskiej emigrantki) przygodom braci Platerów poświęcił powieść Transplanted Lime Tree, drukowaną odcinkami na łamach Parramatta and Hills News (1957–1958)[5].
  • Starszy brat Lucjana, Michał (1807–1835) przeszedł do historii za sprawą głośnego w Wilnie incydentu z dnia 15 maja 1823 (według kalendarza starego porządku – 3 maja), kiedy to jako uczeń V klasy wileńskiego gimnazjum napisał na tablicy słowa: «Vivat Konstytucja 3 maja, o jak słodkie wspomnienie dla rodaków»[13]. O „nieprzyzwoitości napisu”[13] został poinformowany rektor Uniwersytetu Wileńskiego, następnie gubernator miasta, minister oświecenia oraz sam w. ks. Konstanty[14]. Błahy z pozoru incydent, w połączeniu z innymi podobnymi wypadkami[14], wywołał „drapieżną czynność niecnego Nowosilcowa”[15]; doprowadził do umyślnie rozszerzanego przez władze zakresu śledztwa i represji[16], i w konsekwencji do aresztowania filaretów, a nawet rektora uniwersytetu – Józefa Twardowskiego[16]; w rezultacie Michał Plater został skazany na 14 lat służby wojskowej. W r. 1830 podczas walk na Kaukazie został ranny w głowę; do kraju powrócił w stanie obłąkania[5].
  • Adam Mickiewicz, w Ustępie III części „Dziadów” („Przegląd wojska”) poświęcił Lucjanowi Platerowi wersy od 390 do 430[5].

Przypisy

  1. ↑ Robert Bielecki podaje wersję Lucjan Ludwik Plater (por. Słownik biograficzny oficerów powstania listopadowego, t. III, s. 303, Warszawa 1998).
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l m COUNT PLATER, www.duffus.com [dostęp 2018-06-10].
  3. ↑ a b c d e f g Robert Bielecki, Słownik oficerów powstania listopadowego, t. III, Warszawa 1998, s. 303.
  4. ↑ a b c The Sydney Morning Herald (NSW : 1842 - 1954) - 16 wrz 1931 - p12, Trove [dostęp 2018-06-10] (ang.).
  5. ↑ a b c d e f g h Lech Paszkowski, Lucjan Stanisław Plater, [w:] Polski Słownik Biograficzny [online], www.ipsb.nina.gov.pl [dostęp 2018-06-10].
  6. ↑ a b Marian Tyrowicz, Towarzystwo Demokratyczne Polskie 1832-1863. Przewodnik biobibliograficzny, Warszawa 1964, s. 529.
  7. ↑ a b c d http://www.stowbial.pl/pk/plater.pdf
  8. ↑ N.W. Berg, Pamiętniki o polskich spiskach i powstaniach 1831-1862, Kraków 1894, s. 51.
  9. ↑ a b Puls Polonii, www.zrobtosam.com [dostęp 2018-06-10].
  10. ↑ Puls Polonii, www.zrobtosam.com [dostęp 2018-06-10].
  11. ↑ Paszkowski 1962 ↓, s. 22.
  12. ↑ Lech Paszkowski, Polacy w Australii i Oceanii 1790-1940, 2008, s. 22.
  13. ↑ a b Kronika życia i twórczości Mickiewicza. Lata 1798-1824, s. 412.
  14. ↑ a b Kronika życia i twórczości Mickiewicza. Lata 1798-1824, s. 417.
  15. ↑ Powstanie listopadowe. Geneza, uwarunkowania, bilans, porównania, 1983, s. 43.
  16. ↑ a b Zbigniew Sudolski, Mickiewicz, Warszawa 1995, s. 139.

Bibliografia

  • Lech Paszkowski: Polacy w Australii i Oceanii 1790-1940. Londyn: 1962.

Media użyte na tej stronie

Lucjan Plater.jpg
Lucjan Plater (1808-1857)
Daugavpils cietoksnis - fortress - panoramio (8).jpg
(c) Laima Gūtmane (simka…, CC BY-SA 3.0
Daugavpils cietoksnis / fortress